Apr 21, 2022
Illustration from the 1924 Warsaw edition of Der Mishpet. Image courtesy of Steven Spielberg Digital Yiddish Library.
INTRODUCTION
Born near Mlave, Poland in 1886, Joseph Opatoshu immigrated to the United States in 1907, at the age of 21. He wrote for the Yiddish newspaper Der Tog from its founding in 1914 until his death in 1954. While Opatoshu published widely in newspapers and books, this is perhaps his only work specifically written for children.
Der Mishpet was first published in the New York-based Minikes Peysekh Blat in 1916. It was later re-published as a monograph illustrated children’s book in Warsaw in 1924 and in Buenos Aires in 1954. Der Mishpet is a beautiful piece that delves into the underbelly of Jewish society, a world typical for Opatoshu’s more well-known prose (such as A roman fun a ferd-ganef).
Der Mishpet is, in some ways, a simple story: a friendship between a young boy and girl who are feeling their first stirrings of romance. The boy, only marginally a member of his family, is adventurous and has great dreams for himself. The girl cares for him when his exploits lead to injury. Embedded within their story is another story about a family of birds, not of a feather, and an assault resulting from that mismatch. Far from a cheery children’s tale, Der Mishpet is a story of misfits, and the misery brought on by an intolerance of difference.
Although its protagonist is a boy, Der Mishpet is also a story in which women play all other significant roles: the mother, the young companion, a local healer, and the river goddess. The boy has no male companions or support: these women are, implicitly, the mainstays of his life. Here again, it is a story of the less-regarded, and we are asked to appreciate their presence and power.
***
I want to sincerely thank the many people who have assisted me in this project: my teacher Michael Wex, who pointed me towards this work; my reading group at the Boston Workers Circle who helped with a first draft; Sholem Beinfeld, who advised me on the translation; my mother, Tsvia Lichtenstein Stewart, who gave me my first taste of mame-loshn; and so many others who have helped me in my studies of Yiddish and literature over the years.
***
Click here to download a PDF of the text and translation. The full work is available at this link from the Steven Spielberg Digital Yiddish Library.
א.
שׂמחה פֿישער, אַ פֿאַרגרעבטער מגושמדיקער ייִד, האָט געװױנט אין שכנות מיט פּנחס „שרײַבער.“ שׂמחהס פּױעריש הײַזל מיטן שטרױענעם דאַך, שװאַרץ פֿון אַלטקײט, איז געשטאַנען בײַם עק פֿון דער זשאָלדעװקע, װי זי שנײַדט זיך, װי אַ טרעפּ, צװישן שפּיציקע סקאַלעס און פֿאַלט מיט אַ רױש אין דער װײַסל אַרײַן. און פֿון דער װײַטנס האָט זיך געדאַכט, אַז דאָס הײַזל איז אױסגעװאַקסן פֿון די סקאַלעס, װיגט און שװענקט זיך אין װאַסער, װי אַ בערלינקע, און אַרום און אַרום פֿלעכטן זיך זילבערנע סטענגעס.
דער פֿישער מיט דרײַ בנים זײַנען געשטאַנען אָן קאַפּאָטעס, באָרװעס, מיט פֿאַרשאַרצטע איבער די קניִען הױזן, און האָבן געשמירט מיט קעז גרױסע צװײ־אױעריקע עמערס. שׂמחהס װײַב, אַ געזונטע, רױטע ייִדענע, װי אַ פּױערטע, מיט אַ װײַס דרײַעקיק טיכל אױפֿן קאָפּ, איז געשטאַנען אַ באָרװעסע, מיט ברײטע צונױפֿגעװאַקסענע, װי בײַ אַ גאַנדז, פֿינגער און האָט פֿאַרריכט גרױסע, געשטריקטע שאַטקעס. די מענער האָבן אַרײַנגעלײגט שטײנער אין די עמערס, דער שטראָם זאָל זײ נישט אַװעקטראָגן. און אַז אַן עמער איז פֿול געװאָרן מיט פֿיש, האָבן זײ גיך אָנגעצונדן שטיקער קין, די פֿיש זאָלן ניט זען װוּ צו אַנטלױפֿן און האָבן דעם עמער אַרױסגעשלעפּט. די צאַפּלדיקע פֿיש האָט מען אַרײַנגעלאָזט אין די געשטריקטע שאַטקעס און זײ אָנגעהאַנגען אָן אַ פּליט, װאָס איז געשװוּמען אין װאַסער, צוגעבונדן צום ברעג מיט גראָבע שטריק.
אױף דעם פּליט איז געזעסן שׂמחהס מיזיניק, זעליק, אַ ייִנגל פֿון אַ יאָר צען מיט אַ װאָרצל לעבן אױער, און האָט געװאָרפֿן קרישקעס אין אַ פֿלאַש מיט װאַסער, װוּ אַ גאָלדן פֿישל איז אַרומגעשװוּמען.
זעליק איז געװאַקסן אין װאַלד װי אַ װילדע ציג. אָפֿט פֿאַרפֿאַלן געװאָרן אױף עטלעכע טעג, זיך מיטגעכאַפּט מיט אַ בערלינקע זאַלץ, װאָס איז פֿאַרבײַגעשװוּמען, און אין דער הײם האָט ער קײנעם נישט אױסגעפֿעלט. און אײן מאָל, אַז ס׳איז דורך אַ װאָך און זעליק איז נישט אַהײמגעקומען, האָט די מוטער געלאָזט פֿאַלן אַ װאָרט. אַלע האָבן געשװיגן. און נישט בחינם! װען זעליק איז געבױרן געװאָרן מיטן װאָרצל, האָט די מוטער זיך דערשראָקן און געשיקט נאָך דער אַלטער „טשאַראָװניצע“, זי זאָל אים אָפּשפּרעכן.
די מכשפֿה האָט געהײסן דעם קלײנעם זײער היטן. אַז נישט, װעט די קײסערין פֿון דער װײַסל, די הײליקע װאַנדע, אים צונעמען.
און דער פֿישער מיט די בנים האָבן געגלײבט באמונה־שלמה, אַז דאָס שטיק װאַסער, װוּ זײ װױנען, מוז צונעמען אַ מענטש, דען דער פֿאַנג װערט שװאַכער פֿון יאָר צו יאָר. דאָס װאַסער פֿאָדערט זײַנס – דעריבער גײט זײ אַזױ שלימזלדיק.
און יעדעס מאָל, װען זעליק איז פֿאַרפֿאַלן געװאָרן אױף עטלעכע טעג, האָבן אַלע געשװיגן און בײַ זיך האָט יעדער געטראַכט, אַז דאָס װאַסער האָט שױן זײַן קרבן. איז, װי אױף צו להכעיס, דער קלײנער יעדעס מאָל צוריקגעקומען. די װײַסל האָט אים שױן דרײַ מאָל אַרױסגעװאָרפֿן. דעריבער האָט שׂמחה ניט געװאָלט װיסן פֿון דעם ייִנגל, אים ניט געלערנט קײן ייִדישקײט, איז טאַקע זעליק אַרומגעגאַנגען קרועה־בלועה.
„װאָס האָסטו זיך אַװעקגעזעצט, װאָס, בהמה דו?“ האָט די פֿישערין אַ געשרײ געטאָן צו זעליקן. „גײ אַריבער צום ׳שרײַבער׳ און פֿרעג װיפֿל פֿיש מען זאָל שיקן אױף שבת.“
דאָס ייִנגל האָט געכאַפּט די פֿלאַש מיטן גאָלדענעם פֿישל און זיך געלאָזט איבערן וואַלד.
זעליק האָט געטראַכט, אַז װען ער װעט עלטער װערן, װעט ער נישט כאַפּן קײן פֿיש מיט עמערס. ער װעט זיך אױסבױען אַ פּליט און כאַפּן פֿיש מיט סיטשן. און אַז ער װעט רײַך װערן (און רײַך װערן װעט ער געװיס), קױפֿט ער זיך אַ פּאָר גומענע שטיװל מיט לאַנגע כאָלעװעס, װאָס פֿאַרבינדן זיך מיט אַ שנאָל אַזש אונטערן בױך, אַ לעדערן רעקל און ער װעט אַרומפֿאָרן אין די װאַסערן אין אַן אמת פֿישערשיפֿל, מיט אַזאַ גרױס ראָד. דעמאָלט װעט ער זיך אױסבױען פּונקט אַזאַ הױז מיט אַ גלעזערנער װעראַנדע, װי פּנחס שרײַבער האָט. און טאָמער גאָר אַװעקשענקען דאָס גאָלדענע פֿישל רחלען? זי איז דאָך מיט אים שױן ברוגז דעם צװײטן טאָג! ער האָט איר שװאַרצער קאַץ דעם עק אָפּגעהאַקט. אַ שײנע רײנע כּפּרה! אַז די פֿיש װאַרפֿן דעם רױגן, דאַרף זי זיך נישט פֿאַרגנבֿענען און אױפֿפֿרעסן זײ! יאָ, דאָס פֿישל װעט ער אַװעקשענקען רחלען. אמת, גאָלדענע פֿישלעך װאַלגערן זיך נישט אין דער װײַסל, נאָר גאָרנישט, ער װעט עלטער װערן, װעט ער כאַפּן אַ װאַלפֿיש, אים אױסהױלן, זיך אױפֿנײען פֿון דער שופּנפֿעל אַ פּאָר הױזן מיט אַ ראָק צוזאַמען, װוּ די בלױזע אױגן זאָלן זיך נאָר אַרױסזען, און ער װעט זיך אַ לאָז טאָן מיט אױפֿגעשטעלטע פֿליספֿעדערן צו די גאָלדענע פֿישלעך. ער װײסט, אַז זײ װױנען אין די טיפֿסטע קעסלגריבער. ער װעט אָבער רחלען אָנזאָגן, זי זאָל טױשן דאָס װאַסער און אַרײַנװאַרפֿן עטלעכע קרישקעס.
אױף דער װעראַנדע איז געזעסן רחל און זיך אױסגעטענהט מיט דער שװאַרצער קאַץ, װאָס איז געלעגן מיט אַ געשװאָלענעם רוקן אין אַן אױסגעבעטן קאָשיק:
„מײַן אָרעם קעצל! ס׳טוט דיר װײ? נו, װײן נישט! מיקאָלײַ זאָגט, ס׳װעט זיך פֿאַרהײלן. דערפֿאַר װעט זעליקס װאָרצל װערן אַזױ גרױס, אַזױ גרױס, זעסט, אַזױ!“ און זי האָט צעשפּרײט בײדע הענטלעך – „װעט דאָס זײַן מיאוס“, האָט רחל זיך צעלאַכט, „זעליק מיט אַן עק אױף דער באַק!“
זעליק איז אונטערגעקומען.
„רחל, זעסט, כ׳האָב אַ גאָלדן פֿישל! װילסט עס?“ רחל האָט זיך אױסגעדרײט און אַראָפּגעלאָזט אַ ליפּ:
„כ׳בין ברוגז!“
„פֿאַר װאָס ביסטו ברוגז?“
„װײַל ביסט אַ גזלן!“
„אַז דער טאַטע האָט מיר געהײסן, אױף מײַן װאָרט! ער האָט נאָך געהײסן כאַפּן דײַן קאַץ אין אַ זאַק אַרײַן און זי אַראָפּװאַרפֿן פֿון בערגל, אַזױ, פּליוך, אין װאַסער אַרײַן!“
„און מײנסט, ס׳װעט דיר זײַן געשאָנקען? גאָט װעט דיך שטראָפֿן! מיקאָלײַ זאָגט, אַז דײַן װאָרצל מוז װערן אַזױ גרױס, װי דער אָפּגעהאַקטער עק.“
זעליק איז אױף אַ מינוט צעמישט געװאָרן, זיך אָנגעכאַפּט פֿאַר דער באַק און אים האָט זיך בעת־מעשׂה מיט אַן אמת אױסגעדאַכט, אַז דער װאָרצל װערט לענגער.
„ס׳איז אַ ליגן! אין װיפֿל װעטסטו זיך, אַז מאָרגן האָב איך אים שױן נישט? כ׳האָב אַזאַ מיטל!“
„װאָס פֿאַר אַ מיטל?“
„מע שמירט אים אױס מיט טױבנבלוט עטלעכע מאָל, װערט ער פֿאַרדאַרט און פֿאַלט אַראָפּ.“
„טאָ פֿאַר װאָס טוסטו עס נישט?“
„װײַל די מאַמע זאָגט, דער װאָרצל איז מזלדיק און אַז כ׳װעל אים אַראָפּנעמען פֿאַר 13 יאָר, װעט ס׳מזל אַנטלױפֿן.“
„און דו ביסט מזלדיק?“
„אַװדאי, זעסט, מיך האָט די װײַסל שױן דרײַ מאָל אַרױסגעװאָרפֿן... און כ׳װאָלט אַפֿילו אין ים אױך געקאָנט שװימען! מײַן טאַטע איז שױן אַזױ לאַנג פֿישער און האָט נאָך קײן מאָל קײן גאָלדן פֿישל נישט געכאַפּט. און איך װײס, װוּ זײ װױנען אױך! און דו װײסט נישט!“
„װוּ?“
„אין קעסלגריבער!“
„זעליק, ס׳איז אמת, אַז אַ קעסלגרוב מוז יעדעס יאָר צונעמען אַ מענטש?“
„אַװדאי, זײ װױנען דאָרט מיט די גאָלדענע פֿישלעך! דו װײסט, אַז כ׳װעל עלטער װערן, װעל איך אַהין זיך אַראָפּלאָזן צו די גאָלדענע פֿישלעך.“
„און אַז זײ װעלן דיך נישט אַרױסלאָזן?“
„זײ װעלן יאָ אַרױסלאָזן!“
„און װאָס װעסטו דאָרט טאָן?“
„װײסט װאָס, דאָרטן ליגן אַלע ים־אוצרות, װעל איך זיך אָנלײגן פֿולע קעשענעס מיט גאָלד און בריליאַנטן און קומען צוריק.“
„און װעסט מיך אױך מיטנעמען?“
„דיך? אַז ביסט ברוגז!“
„אַװדאי בין איך ברוגז!“
„װעל איך דיך נישט מיטנעמען!“
„טאָ נעם נישט!“
„טאָ גיב מיר אָפּ ס׳גאָלדענע פֿישל!“
„ס׳גאָלדענע פֿישל? טאָ פֿאַר װאָס ביסטו אַזאַ שלעכטער, נעמסט מײַן קעצל און – –“
„אױף מײַן װאָרט, כ׳װעל מער דעם עק נישט אָפּהאַקן!“
„אַז דו האָסט שױן אָפּגעהאַקט!“
„רחל, װוּ ביסטו? ס׳עסן װערט קאַלט“, האָט די אַלטע דינסט גערופֿן פֿון שטוב אַרױס.
„כ׳גײ שױן“, האָט רחל געענטפֿערט און זיך אױפֿגעשטעלט.
„קום מאָרגן צו אונדז, רחל, באָטשאַנעס זײַנען שױן געקומען צו פֿליִען, װעסט קומען?“
„כ׳װעל קומען.“
רחל איז אַרײַן אין שטוב.
I.
Simkha the fisherman, a rough and earthy man, lived near Pinkhas the bookkeeper. Simkha’s little house, its straw roof blackened from age, sat right at the mouth of the Zholdevka river, where it threads its way like a twisted staircase between rocky cliffs and tumbles noisily into the Vistula.
Viewed from a distance, the little house seemed to grow right out of the rocks, as if it was bobbing about in the water like a barge, the silver ribbons of the river waves braiding themselves around it.
The fisherman and three of his sons were standing by the river, barefoot, without coats, their pants rolled up above their knees. They were smearing cheese on the inside of two-handled buckets. Standing nearby, mending large, string-net bags, was Simkha’s wife. She also was barefoot, strong as a peasant, with a ruddy complexion and a white, three-cornered scarf on her head. Her toes were webbed like a goose’s. To keep the buckets from being washed away by the current, the men had placed stones in them. When a bucket filled with fish, they quickly lit pieces of kindling so that the fish would not see a way of escape, and pulled the buckets out of the water. Then they emptied the wriggling fish into the string-net bags and hung the bags from a raft that was tied to the shore with thick ropes.
Sitting on the raft was Simkha’s youngest son, Zelik, a boy of about ten years with a wart next to his ear. He was throwing little crumbs into a jar of water in which a golden fish was swimming.
Zelik had grown up in the forest like a wild goat. He would often go missing for days at a time, catching a ride on a salt barge that was floating by and no one in his house would even notice that he was missing. Once, when he hadn’t come home for a whole week, his mother mentioned it. Everyone fell silent, and not without good reason. When Zelik was born with the wart next to his ear, his mother was frightened by it and sent for a witch to ward off bad luck.
The witch warned that the little one must be carefully watched over so that the spirit-empress of the Vistula, the holy Wanda, would not claim him as her own.
The fisherman and his sons knew that the stretch of water where they lived required a human sacrifice from time to time or the catch would grow smaller with each passing year. The river always demanded its due and had not yet received it - and so the catch was going badly.
Every time that Zelik went missing for a few days, no one in the house said anything about it, thinking that the river had finally taken its sacrificial victim. And then it would turn out, as if for spite, that the boy would return home. Three times already the Vistula had tossed him back up. Because of all of this, Simkha didn’t bother himself too much about his youngest son. Zelik didn’t receive a Jewish education and he went around dressed in rags.
“Why are you just sitting around like that, you lazy fool,” the fisherman’s wife scolded Zelik. “Go to the bookkeeper’s house and ask how many fish he needs for the Sabbath.”
The boy took his jar with the golden fish and set off into the woods.
Zelik imagined that when he was older, he wouldn’t have to bother catching fish with buckets. He would build a raft and catch fish with nets. And when he became rich (and rich he would certainly become) he would buy rubber boots with long leggings, tied up at his waist with a buckle, and a leather jacket to top it off. Then he could stand at the large wheel of his genuine fishing boat.
And he would build a house for himself, with a veranda with real windows, just like the one where Pinkhas lived.
Zelik wondered, should he give the golden fish to Rokhl? She was still angry with him for the second day in a row! It was true, he had chopped off her black cat’s tail, but the cat deserved it! When the fish were laying their eggs, she had no right to sneak around and gobble them up!
Yes, he thought, he would give the little fish to Rokhl. It’s true, you couldn’t find golden fish swimming just anywhere in the river—but it didn’t matter. When he grew up, he would catch a whale. He’d skin that whale and from the skin he would sew a swimsuit that covered his whole body, leaving an opening only for his eyes. In that whale-skin swimsuit, with its attached whale fins, he would be able to swim to where the golden fish live. He knew where they lived—deep down in the deepest whirlpools.
But he’d need to remind Rokhl to change the water and throw some crumbs into the jar.
Rokhl sat on the veranda talking to the black cat that lay in a padded basket, its back swollen. “My poor little kitten, it hurts, doesn’t it? Don’t cry! Mikolai says that it will heal. Because Zelik did this to you, his wart will become big, long like this,” she said, spreading out her hands, “so big and so ugly!” Rokhl burst out laughing, “Zelik with a tail on his cheek!”
Zelik appeared unexpectedly, “Rokhl, look, I have a golden fish. Do you want it?” Rokhl turned to him and pouted.
“I’m mad at you!”
“Why are you mad at me?”
“Because you’re really mean!”
“I swear, my father made me do it. He told me to catch your cat, put it in a sack, and throw it off the cliff. Splash! Right into the river!”
“And you think you will be forgiven for that? God will punish you! Mikolai says that your wart will grow as long as the chopped-off tail!”
Zelik got worried and touched his cheek. For a moment he imagined that the wart really had gotten longer.
“It’s a lie! How much do you want to bet that tomorrow it’ll be gone? I have a cure for it.”
“What kind of cure?”
“You smear it a few times with dove’s blood and it dries up and falls off!”
“Then why don’t you do that?”
“Because my mother says it brings good luck and if I get rid of it before I’m thirteen then the good luck goes away.”
“And you think you’re so lucky now?”
“I sure am! Look, the Vistula has already thrown me back three times. I can even swim in the ocean. My father’s been a fisherman a long time and he’s still never caught a golden fish. But I know where they live - and you don’t!”
“Where do they live?”
“In the whirlpools!”
“Zelik, is it really true that the whirlpools must take someone every year?”
“It sure is! The river takes them to live down there with the golden fish. You know, when I get older I’m going to go down there to the golden fish.”
“What if they don’t let you come back?”
“They will let me go!”
“What will you do down there?”
“That’s where all the treasures of the sea are. I’ll fill up my pockets with gold and diamonds and come back here!”
“Will you take me with you?”
“Take you? You’re still mad at me!”
“Sure I’m mad!”
“Then I won’t take you!”
“So don’t take me!”
“Then give me back my golden fish!”
“The golden fish? Why are you so mean, you took my little cat and…”
“I swear to you, I won’t ever cut off her tail again!”
“But you already cut it off!”
The old housemaid called from inside the house, “Rokhl, where are you? The food is getting cold.”
“I’m coming,” Rokhl answered and got up to go.
“Come tomorrow to our house, Rokhl. The storks are already starting to fly back here. Will you come?”
“I’ll come,” she said, and went into her house.
ב.
דער װאַלד האָט פֿרײלעך גערױשט, געשמעקט מיט קאַליפֿאָניע.
זעליק, אַן אָפּגעברענטער, װי אַ ציגײַנערל, איז זיך געגאַנגען אַ באָרװעסער איבערן װאַלד, אױסגעמיטן די סטעשקע, װוּ אַלע גײען, געשפּרײַזט איבער דער שװאַרצער, זומפּיקער, מיט מאָך באַװאַקסענער ערד און הנאה געהאַט װי די קילע, פֿײַכטע ערד צעגײט און פֿידלט אונטער זײַנע פֿיסלעך, װי גוט אױסגעקנאָטן טײג. דאָס ייִנגל האָט געהאַלטן אַ שליסל אין מױל און געפֿײַפֿט אױף װאָס די װעלט שטײט.
רחל, אַ פֿרײלעכע, מיט צעפֿלאַמטע בעקלעך, מיט די שיך און זאָקן אין די הענט, איז דעם ייִנגל נאָכגעגאַנגען.
שטראַלן, װאָס זײַנען געװען באַהאַלטן טיף אין װאַלד, האָבן מיט אַ מאָל גענומען שטיפֿן, זיך פֿלעכטן אַרום רחלען. די שטראַלן האָבן זיך פֿאַרגנבֿעט פֿון הינטן, איר אַ קוש געטאָן, צוריק אָפּגעשפּרונגען און מיט אַ מאָל זי אַ גאָס אָפּ געטאָן מיט אַזאַ זילבערנער ליכטיקײט, אַז רחל האָט אַזש פֿאַרזשמורעט די אױגן און אַרױסגעלאָזט אַ פֿרײלעכן קװיטש.
פֿײגל זײַנען געװאָרן לעבעדיקער, זיך אַרױסגעריסן מיט אַ פּאַטשערײַ פֿון טיפֿן גראָז, געבליבן הענגען אַנטקעגן דער צעפֿלאַמטער זון און האָבן זיך צעטרעלט. דער װאַלד האָט פֿרײלעך גערױשט, געשמעקט מיט קאַליפֿאָניע.
און עס האָט זיך געדאַכט גלײַך מחנות פֿידל־שפּילער זײַנען צעװאָרפֿן איבערן װאַלד, װערן אַלץ מידער, הערן ביסלעכװײַז אױף צו שפּילן – האָבן די פֿידל־שפּילער דערזען װי אַ יונג פּאָרל שטײט האַנט אין האַנט באָרװעסע אױף דער פֿײַכטער ערד, האָבן זײ זיך דערפֿילט ייִנגער, ראַש און ראַשער גענומען רײַבן זײערע בױגנס אָן געל־רױטלעכע שטיקער קאַליפֿאָניע, און די הױכע סאָסנעס, װי אָנגעצױגענע סטרונעס, האָבן אַ ציטער געטאָן, זיך צעברומט, װי אַ װײַטער שטילער ים: יוגנט! יוגנט!
אַרױסגײענדיק פֿון װאַלד, האָט דאָס פּאָרל זיך אַװעקגעזעצט אױפֿן ברעג פֿון דער װײַסל און גענומען שװענקען אין דעם דורכזיכטיקן װאַסער זײערע בלאָטיקע פֿיסלעך.
אױף דער צװײטער זײַט װײַסל האָבן זיך געצױגן ברײטע גרינע לאָנקעס, דורכגעװאָרפֿן מיט געלן „כאַבער“.
איבער דער לאָנקע איז אַרומגעגאַנגען אַ װײַסער בושל מיט אַ שװאַרצן עק. ער האָט געהױבן זײַנע רױטע פֿיס, װי שטאָלצן, גדלותדיק פֿאַרריסן זײַן לאַנגן האַלדז מיטן רױטן שנאָבל און געשלונגען מיט אַ „קליו־קליו“ גרינע זשאַבקעלעך. און אַז די זון איז אַרױסגעשװוּמען פֿון הינטער אַ װאָלקן און גענומען באַקן, האָט דער בושל זיך אַװעקגעשטעלט אױף אײן פֿוס, באַהאַלטן זײַן רױטן שנאָבל מיט אַ האַלבן קאָפּ אונטער אַ פֿליגל און איז אַזױ געבליבן שטײן אױף דער גרינער לאָנקע, װי אַן אױסגעמאָלטער.
„רחל, װײסט װאָס װאָלט געװען אַ גוטע זאַך?“
„װאָס?“
„טאָ שװער זיך, אַז װעסט קײנעם נישט דערצײלן!“
„אָסור נישט!“
„גײ, כ׳האָב מורא, װעסט יאָ דערצײלן!“
„אױף מײַן װאָרט, נישט, זעליק!“
„געדענק!“ און זעליק האָט אױפֿגעהױבן אַ פֿינגער צו דער נאָז. „װײסט װאָס מיר איז אײַנגעפֿאַלן?“
„װאָס?“
„דו װעסט נישט טרעפֿן!“ האָט זיך זעליק צעלאַכט.
„זאָג שױן!“ האָט רחל זיך געבעטן, אָנגענומען זעליקן בײַ אַ האַנט און געריבן איר נאַס פֿיסל אָן זײַנס.
„דו װײסט, װען מיר קריגן אַ גענדזן אײ, אױ, װאָלט דאָס געװען גוט!“
„צו װאָס דאַרפֿסטו אַ גענדזן אײ?“
„כ׳װאָלט עס אַרײַנגעלײגט אין נעסט צו די באָטשאַנעס, װאָלט אַרױסגעקומען אַ האַלבער באָטשאַן און אַ האַלבע גאַנדז.“
„און דער באָטשאַן װעט דיך צולאָזן?“
„כ׳װעל עס פֿאַר טאָג אַרײַנלײגן, װען בײדע פֿליִען אַװעק.“
„זעליק, דו װײסט װער עס ברענגט קלײנע קינדער? ברײַנע זאָגט, אַז אַ באָטשאַן ברענגט אַ קלײן קינד אין אַ קאָשיקל. װוּ װױנען אַלע קינדער?“
„אין הימל!“
„און אַז ס׳רעגנט?“
„אַז ס׳רעגנט? כ׳װײס נישט! מסתּמא באַהאַלטן זײ זיך, װען די װאָלקנס גײען אַראָפּ צו דער װײַסל זיך אָנטרינקען.“
„און דער באָטשאַן, װאָס שטײט אױף דער לאָנקע, קען ברענגען קלײנע קינדער?“
„אַװדאי!“
„זעליק, און אַז איך װעל שטאַרק װעלן, װעט דער באָטשאַן מיר אױך ברענגען אַ קינד?“
„אַװדאי!“ און זעליק האָט אױסגעשטרעקט די הענט. „אַזאַ באַרג מיט קינדער!“
אַ צװײטער בושל, עטװאָס אַ קלענערער, מיט אַ װײַסן פֿליגל, װי אַן אָפּגעקאַלכטער, האָט זיך פּאַמעלעך אַראָפּגעלאָזט. דער „ער“, װאָס איז געשטאַנען אין מיטן דער לאָנקע, האָט זיך װי אױסגעטשוכעט, צעשפּרײט די פֿליגל, פֿאַרריסן דעם לאַנגן האַלדז, זיך פֿונאַנדערגעגענעצט און גענומען לױפֿן אַרום און אַרום דער „זי“ מיט אַן אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ און געשריגן –“קליאַ־קליאַ“. דער „ער“ האָט זיך אָפּגעשטעלט, אױפֿגעהױבן זײַן רױטן, עטװאָס צעעפֿנטן שנאָבל, װוּ ער האָט געהאַלטן אַ גרין זשאַבקעלע, װױלעריש געקוקט אױף דער „זי“, װי ער װאָלט געזאָגט: „בײַ מיר װעט שױן אַ װײַב נישט שטאַרבן פֿון הונגער“, און עס איר אַרונטערגעטראָגן. בשעת די „זי“ האָט זיך געקרעקט, געהױבן דעם האַלדז, געגלאָצט מיט די אױגן און געשלונגען דאָס זשאַבקעלע, װאָס האָט זײער קײן חשק ניט געהאַט צו מאַכן אַ שפּאַציר איבערן בושלס גרגרת, האָט דער „ער“ איר עטלעכע מאָל פֿון ליבשאַפֿט װעגן אַ פּיק געטאָן מיטן שנאָבל, אײַנגענורעט זײַן קאָפּ צו איר אונטערן פֿליגל און עפּעס געזוכט. ער האָט זיך צוריקגעזעצט, גענומען פּאַטשן מיט די פֿליגל, איז געפֿלױגן נידעריק אַרום דער „זי“, האָט געמאַכט חנדלען מיטן בייגיקן, קלוגן האַלדז און דער תּמיד שטילער פֿױגל האָט זיך צעזונגען: „קליאַ־קליאַ־קװע, קליאַ־קליאַ־קװע!“
זעליק איז אַרױס פֿון װאַסער.
„גײ שױן אַהײם, רחל, און ברענג אַן אײ, איצט איז דאָס נעסט לײדיק, גיכער, טו אָן די שיך!“
רחל האָט אַ פֿרײלעכע אָנגעטאָן די שיך, זיך געפֿילט באַקװעמער און אַ שפּרונג געטאָן.
„נו, װאָס גײסטו נישט?“ האָט זעליק געפֿרעגט.
„כ׳פֿױל זיך אַלײן!“
„װעל איך מיט דיר מיטגײן, קום!“
און די קינדער, אָננעמענדיק זיך פֿאַר די הענטלעך, זײַנען שפּרינגענדיק פֿאַרשװוּנדן אין װאַלד.
II.
The forest rustled joyously and smelt of the resin of pine trees. Zelik, as suntanned as a gypsy boy, was walking barefoot through the woods, avoiding the trails that others used, striding over the black, swampy, moss-covered earth. He delighted in how the cool, damp earth gave way under his feet and squeaked like well-kneaded dough. He held a key in his mouth and was whistling loudly through it. Rokhl, happy, her cheeks aflame, her shoes and socks in hand, followed along after Zelik.
Sun beams, hiding deep within the forest, suddenly became playful and braided themselves around Rokhl. They stole up behind her, gave her a kiss, sprang back, and then suddenly poured out their silvery light, so bright that Rokhl squinted and let out a joyful squeal.
The birds grew lively, flew up out of the tall grass with a rush of sound, hung in the sky against the flaming sun, and trilled their songs. The forest rustled joyously, smelling of pine resin.
It seemed like there were little bands of fiddlers scattered all over the forest who, becoming tired, ceased playing little by little. The fiddlers noticed that a young couple stood barefoot on the moist earth, hand-in-hand - now the fiddlers themselves felt younger and quickly rubbed the orange resin over their bows. The tall pines, like tightly strung strings, vibrated and hummed quietly, like a distant, quiet sea: Youth! Youth!
***
Leaving the woods, the couple sat down on the bank of the Vistula and began rinsing their muddy feet in its clear waters.
On the other side of the Vistula, wide green meadows stretched out, full of yellow wildflowers.
A white stork with black tail feathers was walking around in the meadow. It looked like he was walking on stilts as he raised high his red feet and proudly tossed back his long neck and his red beak as he swallowed little green frogs with a “kliu, kliu” sound. As the sun came out from behind a cloud and started to warm the earth, the stork stopped and stood still on one leg. He put his red beak and half his head under a wing. He stood there in the green meadow, looking just like a painting.
“Rokhl, you know what would be good?”
“What?”
“Swear to me you won’t tell anyone!”
“I swear. I won’t!”
“No, forget it, I’m afraid you’ll tell!”
“I promise you I won’t, Zelik”
“Ok, but remember!” he said, raising his finger to his nose, “You know what I just thought of?”
“What?”
“You’ll never guess,” he teased.
“Tell me already!” begged Rokhl, taking Zelik by the hand and rubbing her wet foot against his.
“If we could get a goose egg, that would be really good.”
“What do we need a goose egg for?”
“I’ll put it in the stork’s nest and when it hatched it’d be half-stork and half-goose!”
“Will the stork let you get away with that?”
“I’ll do it at dawn, when the storks have flown away.”
“Zelik, do you know where babies come from? Brayna says that storks bring babies in a basket. But where do all those babies live before that?”
“In the sky.”
“But what about when it rains?”
“When it rains? I don’t know. They probably hide away when the clouds come down to the Vistula to drink their fill.”
“And that stork, the one standing in the meadow, can he bring babies?”
“Sure!”
“Zelik, if I really want one, would the stork bring a baby to me too?”
“Sure!” said Zelik, stretching out his hands, “a whole heap of babies this big!”
A second stork, a bit smaller, with wings so white they looked whitewashed, slowly landed. The male stork was standing in the middle of the field and, as if he was just waking up, yawned, spread wide his wings, and stretched out his long neck. Then he began running around and around the female stork with his head lowered, crying “kli-a, kli-a”. Suddenly he stopped and lifted his red, half-open beak in which he was holding a green frog. He looked boastfully at the female stork as if to say: “with me a wife will never die of hunger,” and presented the frog to her. She took the frog in her beak, raised her neck and, her eyes opening wide, slowly choked it down - because the frog had very little desire to take a walk down the stork’s throat.
The male stork gave the female stork a few love-pecks with his beak, and nestled his head under her wing as if he was looking for something. Then he backed away a bit, flapped his wings, took off and flew little circles, down low, close to the female. He flirted with her with his beautiful curved neck. Usually he was quiet, but now he burst into song, “kli-a, kli-a, k’ve, kli-a, kli-a, k’ve”
Zelik came out of the river. “Rokhl, go home and get an egg right now. The stork nest is empty. Quick, put on your shoes!”
Rokhl happily got ready, put on her shoes and sprang up.
“Well,” said Zelik, “what are you waiting for?”
“I don’t feel like going alone!”
“Ok, I’ll go wih you, come on!”
And the children took each other by the hand and ran off into the forest.
ג.
זעליק איז אַ פֿרײלעכער צו צו דער סטאָדאָלע, װוּ די בושלען האָבן געהאַט דאָס נעסט, האָט גענומען פֿון רחלען דאָס אײ, עס צוגעהאַלטן מיט די ליפּן און לײַכט, װי אַ קאַץ, גענומען קלעטערן אױף דער גלײַכער לײמענער װאַנט.
ער האָט זיך אָנגעכאַפּט פֿאַר אַן אָפֿענער קראָקװע, געװאַרט אַ ביסל, װי ער װאָלט געזוכט דאָס גלײַכגעװיכט און זיך אַ װאָרף געטאָן מיטן קערפּער אױפֿן דאַך. דאָס נעסט איז באַשטאַנען פֿון אַן אַלטער, הילצערנער בראָנע. אין דער בראָנע איז געלעגן אַ קױש, אױסגעבעט מיט גראָז און צװײַגן. אַ טוכלער ריח פֿון פֿיש, זשאַבעס און הינדלעך האָט זעליקן אַ שלאָג געטאָן אין פּנים אַרײַן. אין דעם נעסט זײַנען געלעגן דרײַ גרױסע אײער. זעליק האָט אַרױסגענומען אַן אײ, אַרײַנגעלײגט אָנשטאָט דעם דאָס גענדזענע און געװאָלט זיך אַראָפּלאָזן פֿון דאַך, װי בײדע בושלען האָבן זיך מיט אַ מאָל באַװיזן און זיך געטראָגן מיט צעשפּרײטע פֿליגל גלײַך אױף זעליקן. זעליק האָט נאָך צײַט געהאַט אַראָפּצושפּרינגען, נאָר ער האָט זיך אַזױ דערשראָקן, די בושלען זאָלן אים נישט צעפּיקן, אַז ער איז געבליבן אַ רגע שטײן מיט דעם אײ אין בײדע הענט.
„זעליק, שפּרינג אַראָפּ!“
זעליק האָט זיך אײַנגעקאָרטשעט, פֿאַרשטעלט דאָס פּנים מיט בײדע הענט, װי אײנער װאָס דערװאַרט קלעפּ, און גענומען זיך אַראָפּגליטשן פֿון משופּעדיקן דאַך.
דער „ער“, דורכפֿליִענדיק, האָט אױסגעצױגן זײַן לאַנגן האַלדז, זיך פֿאַרמאָסטן מיט זײַן שאַרפֿן שנאָבל זעליקן אין פּנים אַרײַן. זעליק האָט אױסגעמיטן דעם בושלס שנאָבל, געכאַפּט אַ פּיק אין דער פּלײצע און איז אַראָפּגעפֿאַלן פֿון דאַך, װי אַ שטײן. דאָס אײ האָט זיך צעשפּריצט און אָפּגעגאָסן זעליקן מיט אַ געלער פֿליסיקײט.
רחל האָט געמײנט, אַז זעליק איז געװיס טױט פֿון דעם קלאַפּ, האָט זי זיך גענומען אױסקנײַפּן שטיקער פֿלײש, געפֿאַלן לעבן זעליקן אױף די קניִען, אים אַרומגעכאַפּט מיט בײדע הענטלעך, גענומען קושן און זיך צעװײנט:
„זעליקל, טײַערער מײַנער, ס׳טוט דיר װײ, זאָג? אַלץ בין איך שולדיק! צו װאָס האָב איך געבראַכט דאָס אײ?“
אַז זעליק איז פֿון דעם קלאַפּ געקומען, האָט ער דערפֿילט אַ װײטיק אין דער פּלײצע און זיך דערמאָנט, אַז דער בושל האָט אים אַ פּיק געטאָן. רחל, דערזעענדיק, אַז פֿון רעקל רינט בלוט, האָט זי זיך אַ כאַפּ געטאָן פֿאַרן קעפּל.
„אױ, מאַמעשי, בלוט!“
און זי האָט זיך װידער אַװעקגעזעצט לעבן זעליקן אױף די קניִען און אים גענומען בעטן:
„זעליקל, טײַערער מײַנער, קום צו אונדז, ברײַנע װעט דיר עפּעס צולײגן, זי װעט, אָסור, קײנעם נישט דערצײלן, װעסט זען, כ׳בעט דיך, זעליקל, קום!“
זי האָט אים אַ קוש געטאָן און זיך צעװײנט:
„אַלץ איבער מיר!“
זעליק, זעענדיק, אַז מען װײנט איבער אים, האָט ער זיך מיט אַן אמת דערשראָקן, פֿאַרגעסן אָן דעם װײטיק און זיך אױפֿגעשטעלט.
„קום, רחל, מיר װעלן צוגײן צום װאַסער, װעסטו מיר אָפּװאַשן דאָס בלוט, גוט? װײן נישט, מיר װעט גאָרנישט זײַן! כ׳האָב שױן געהאַט גרעסערע לעכער אין קאָפּ און ס׳האָט זיך אױסגעהײלט.“
„ביסט בײז, זעליק?“
„נײן!“
„װילסטו מיר זאָלן אײביק זײַן חבֿר?“
„אַװדאי װיל איך!“
„זעסט, כ׳האָב דיך אַזױ ליב –“ האָט רחל געזאָגט און געכאַפּט איר הענטל איבער דעם עלנבױגן אין מױל אַרײַן, פֿאַרקװעטשט די אױגן און אַ שטאַרקן ביס זיך געטאָן, אַז אַלע אירע צײנדלעך, פֿאַרלאָפֿענע מיט בלוט, האָבן זיך אַרױסגעפּרעסט.
זײ האָב געשװיגן, זײַנען געגאַנגען איבער די דיקע, טרוקענע צװײַגלעך,װאָס האָבן זיך געבראָכן אונטער זײערע פֿיסלעך, זײַנען געגאַנגען צו דער װײַסל.
רחל, װי אַ קלײנע מאַמע, האָט זיך גענומען פּאָרען אַרום זעליקן. זי האָט אים אױסגעטאָן דאָס רעקל, דערנאָך האָט זי אַראָפּגעצױגן דאָס העמדל, זיך אין גאַנצן פֿאַרגעסן, אַז מ׳טאָר ניט קוקן אױף אַ נאַקעט ייִנגל, זי האָט גענומען איר װײַס פֿאַרטעכל, עס געטונקען אין קאַלט װאַסער און אַרומגעװישט זעליקן די װוּנד. זעליק איז געלעגן אױף אַלע פֿיר, װי אַ פֿאַרװוּנדעט חיהלע, האָט זיך קײן ריר נישט געטאָן און הנאה געהאַט, װאָס רחל פּאָרעט זיך אַרום אים. און אַז זי האָט די װוּנד אַרומגעװישט, האָט זי אױסגעװאַשן איר פֿאַרטעכל, עס גוט אױסגעדרײט, אַרױפֿגעלײגט עס זעליקן אױף דער װוּנד, זיך פֿאַרקליבן מיט אים צװישן קוסטעס, אין שאָטן, און אים געהײסן זיך אױסציִען מיטן פּנים אױף איר שױס, אַז די װוּנד זאָל זיך עטװאָס צוטריקענען.
זעליק האָט געפֿאָלגט און איז גלײַך אַנטשלאָפֿן געװאָרן בײַ רחלען אױפֿן שױס.
רחל האָט יעדע װײַלע אונטערגעהױבן דאָס פֿאַרטעכל – געקוקט, צי די װוּנד פֿאַרטריקנט זיך. די װוּנד אָבער האָט געבלוטיקט, האָט רחלען פֿאַרקװעטשט אונטערן הערצל און זי האָט זיך שטיל צעװײנט. און אַ פֿאַרװײנטע, מיט רױטע פֿאַרלאָפֿענע אױגן, האָט רחל אײַנגענורעט איר קעפּל צװישן די בלעטער און איז אײַנגעשלאָפֿן.
III.
Excited, Zelik went to the barn where the storks had their nest. He took the egg from Rokhl, held it tightly between his lips, and nimbly, like a cat, began to climb up the earthen wall of the barn.
He caught hold of an overhanging rafter, took a moment to steady himself, and then flung himself onto the roof. The nest sat in an old, wooden harrow, and inside it lay a basket bedded with twigs and grass. A rancid odor of fish, frogs, and chickens smacked Zelik in the face. In the nest lay three large eggs. Zelik took one out and replaced it with the goose egg. He was just about to let himself down from the roof when both storks suddenly appeared, and, wings outstretched, headed straight for him. Zelik would have had just enough time to jump down, but he was so frightened that the storks would peck him to pieces that he just stood stock-still for a moment holding the egg in both hands.
Rokhl cried out, “Zelik, jump down!”
Zelik, expecting to be pecked, covered his face with his hands, curled up in a ball, and started to slide down the steep sloping roof.
The male stork flew at Zelik, stretched out his long neck, and aimed his sharp beak at Zelik’s face. Zelik was able to get his face out of the way, but took a peck to his back and fell off the roof like a stone.
The egg splattered and drenched Zelik with its yellow yolk.
Rokhl thought Zelik must surely be dead from the fall and began to pinch herself in distress. She fell on her knees beside him, cradled him in her arms, kissed him and cried, “Zelik, dear, are you hurt? Speak to me! This is all my fault! I should have never brought you that goose egg!”
As Zelik came to from the fall, he felt a pain in his back and remembered that the stork had pecked him there. Rokhl, seeing that blood was oozing out through his jacket, clapped her hands to her head and cried, “Oy, mommy, blood!”
She knelt down again next to Zelik, begging him, “Zelik dear, come to my house! Brayna will put something on it. I promise she won’t tell anyone. Come, Zelik!”
She gave him a kiss and burst into tears, “It’s all my fault!”
Zelik, seeing that she was crying over him, got really worried, forgot about his pain, and stood up.
“Come Rokhl, let’s go down to the river and you can wash the blood off me, ok? Don’t cry, it’s nothing. I’ve gotten bigger holes in my head and they all healed up just fine.”
“Are you mad at me, Zelik?”
“No!”
“Will you be my friend forever?”
“Sure I will!”
“This is how much I love you!” Rokhl said. She squezed her eyes shut, put her upper arm in her mouth, and bit down so hard that blood ran out onto her teeth.
They fell silent and walked towards the river over thick, dry branches that broke under their feet.
Rokhl, like a little mother, began fussing over Zelik. She took off his jacket, then his shirt, completely forgetting that she shouldn’t look at a naked boy. She took off her white apron, dipped it in the river’s cool water, and washed Zelik’s wound. Zelik got down on all fours, like a wounded animal, and not budging an inch, let himself enjoy being cared for by Rokhl. After she wiped the blood off the wound, she rinsed and wrung out her apron and laid it back on Zelik’s wound. Then she led Zelik into the bushes where it was dark, told him to stretch out with his head in her lap, to let the wound stop bleeding.
Zelik obeyed her every command and quickly fell asleep in Rokhl’s lap.
Every so often Rokhl would lift up the apron to look at the wound, but it was still bleeding, Rokhl felt a pain in her heart and cried softly to herself. With red, tearful eyes, Rokhl snuggled down into the leaves and she too fell asleep.
ד.
די בושליכע איז אַ גאַנצן פֿרימאָרגן ניט אָפּגעטראָטן פֿון איר נעסט – האָט געקוקט, װי דאָס קלײנװאַרג פּיקט זיך פֿון די אײער.
דער „ער“ איז געװעזן צעטראָגן, האָט געשװעבט איבערן נעסט מיט מאָדנע אױסגעשרײען, געבראַכט יעדעס מאָל דער „זי“ עפּעס אין מױל אַרײַן און געשפּרײַזט אַרום דער סטאָדאָלע גיך, מיט אַן אײַנגעקאָרטשעטן האַלדז צװישן די פֿליגל.
די „זי“ האָט אַרױסגעלאָזט אַ מאָדנעם „קליו־קליו“. דער „ער“ האָט זיך צוגעזעצט, צעשפּרײט די פֿליגל און געזעסן בײַם נעסט. ער איז אױף אַ רגע װי צעטומלט געװאָרן, געקוקט אױף דער „זי“, װאָס האָט אַראָפּגעלאָזט פֿאַרשעמט דעם קאָפּ, װי זי װאָלט זיך געבעטן: „אַז כ׳בין אױף מײַן װאָרט ניט שולדיק.“ אַ קלײן גענדזעלע האָט זיך אַרױסגעקײַקלט פֿון דער אױסגעגעסענער שאָל פֿון אַן אײ. דער בושל האָט דערפֿילט, װי אַלץ אין אים נעמט זיך טרײסלען און ער האָט זיך אַ װאָרף געטאָן אױף דער „זי“, געפֿליקט מיטן שנאָבל אירע פֿעדערן. די „זי“ האָט נאָך טיפֿער אַראָפּגעלאָזט דעם קאָפּ, זיך נאָך נענטער צוגערוקט צום „ער“ און זיך נישט געװערט. אַלץ אין איר האָט זיך געבעטן: „שלאָג בעסער!“
דער בושל האָט אַ פּיק געטאָן דאָס קלײנע גענדזל מיטן שנאָבל, עס געכאַפּט פֿאַרן קעפּל און עס אַ שלײַדער אַראָפּ געטאָן פֿון דער סטאָדאָלע. ער האָט גענומען צעװאַרפֿן מיטן שנאָבל און מיט די לאַפּעס דאָס נעסט, מער זיך נישט אַרומגעקוקט אױף דער „זי“, איז געשטאַנען אַ װײַלע און אַװעקגעפֿלױגן.
די „זי“ האָט זיך אױסגעגלײַכט, גענומען שאַרפֿן אָן די צײן פֿון דער בראָנע איר שנאָבל און געטראַכט, אַז זי איז אַ פֿאַרלױרענע, אַז דער „ער“ איז געפֿלױגן זי פֿאַרמסרן פֿאַר דער סטאַדע.
די „זי“ האָט אױפֿגעהױבן אײן פֿוס, גענומען שטאַרקער שאַרפֿן איר שנאָבל אָן דער בראָנע און זיך צעװײנט אױף איר שטײגער. זי איז געװען זיכער, אַז דאָס איז נישט איר שולד, אַז אַן אומגליק איז איר געשען, אַז זי װעט זײ דערצײלן, די עלטסטע פֿון דער סטאַדע... זי װעט זײ װײַזן די צװײ קינדער, עכטע בושעלעך, מיט רױטע לאַפּקעס און רױטע שנעבעלעך... און זי האָט זיך װידער צעװײנט.
***
זעליק מיט רחלען זײַנען געזעסן אױף דעם פּליט.
„דו װײסט, רחל?“
„װאָס?“
„פֿון הײַנט אָן װעל איך קאָנען שװימען פּונקט װי אַ קאַטשקע.“
„װי אַזױ?“
„כ׳װעל זיך אױפֿשנײַדן די פֿינגער פֿון –“
„זאָלסט עס נישט טאָן, הערסט, זעליק! כ׳װעל, אױף מײַן װאָרט, אײביק מיט דיר זײַן ברוגז, אײביק!“
„אַז דו לאָזסט נישט! הער מיך אױף אַפֿריִער אױס!“
„אַװדאי לאָז איך נישט!“
„זעסט, כ׳װעל נעמען די הײַטלעך פֿון גענדזענע לאַפּקעס, זײ אַרײַנמאַכן צװישן מײַנע פֿינגער, זײ פֿעסט אַרומבינדן, ביז זײ װעלן זיך אײַנװאַקסן און דערנאָך...“
„און בלוט װעט נישט גײן?“ האָט אים רחל איבערגעריסן.
„אַװדאי װעט נישט גײן! אָפֿעלאָ האָט מיך אױסגעלערנט זיך צעשנײַדן אַ פֿינגער מיטן שאַרפֿסטן מעסער און ס׳זאָל קײן בלוט נישט גײן, איר מאַמע איז דאָך אַ מכשפֿה!“
„דו ביסט דאָך ברוגז מיט אָפֿעלאָן?“
„אַװדאי בין איך ברוגז! די װײסט, רחל, אָפֿעלאָ האָט אַזאַ גראָז, אַז מען טוט עס אַ לעק, שלאָפֿט מען אַ גאַנצן מעת־לעת. גלײבסט נישט? אױף מײַן װאָרט!“
„האָט זי!“
זײ האָבן אַ װײַלע געשװיגן.
„זעליק, ס׳איז טאַקע אמת, אַז אָפֿעלאָס מאַמע גײט אין שיך פֿון מענטשלעכע אָדערן?“
„אַװדאי. דו װײסט, אָפֿעלאָס מאַמע קאָן װערן אַ שטרױ אױך, זיך באַהאַלטן אין קלענסטן שפּעלטל! זי איז דאָך אַן אמתע מכשפֿה!“
די שטילע װײַסל האָט זיך געבלעזלט. פֿון די בלעזלעך זײַנען געװאָרן קרײַזן. די קרײַזן זײַנען זיך צעװאַקסן, האָבן אײַנגעשלונגען אײנער דעם צװײטן, זײַנען געװאָרן גרעסער און גרעסער און די תּמיד רויִקע װײַסל, װאָס האָט אױסגעזען װי אַ קרישטאָלענער שפּיגל, איז װי פֿאַרגליװערט געװאָרן, אײַנגעשלעפֿערט אַלץ אַרום.
אַ שװאַלב האָט דורכגעפֿלאַטערט, דערזען אין װאַסער נאָך שװאַלבן, האָט ער פֿון הײמלעכקײט װעגן זיך אָפּגעשטעלט, אײַנגעטונקט דאָס שנעבעלע, און די װײַסל האָט זיך אױף דאָס נײַ צעבלעזלט.
זעליק האָט דערצײלט, אַז אונטערן „שװאַרצן שטײן“, אין אַ גלעזערנעם פּאַלאַץ װױנט װאַנדע, די קײסערין פֿון דער װײַסל. זומער, אין די גרױסע היצן, װען די װײַסל װערט פֿלאַך, פֿאַרקלײַבט זיך װאַנדע מיט אירע שװעסטער אױפֿן שטײן און פֿאַרנאַרן צו זיך קלײנע קינדער. זי האָט שױן אים אױך דרײַ מאָל געװאָלט כאַפּן, האָט ער אָבער אַזאַ שפּרוך, אַז ער זאָגט אים, װאַקסט גלײַך אױס אַ פֿײַערדיקע רײף און זי קאָן צו אים נישט צו.
„זעליק, און צו װאָס דאַרף װאַנדע אַזױ פֿיל קינדער?“
„צו װאָס זי דאַרף זײ? זי קושט זײ אַזױ לאַנג, ביז די נשמה גײט זײ אױס און דעמאָלט עסט זי אױף זײערע הערצלעך!“
די קינדער האָבן דערזען, װי אַ מחנה בושלען קומען אָנצופֿליִען, לאָזן זיך אַראָפּ אױף דער „קעמפּע“, װאָס געפֿינט זיך אין מיטן דער װײַסל.
„דאָס גײען זײ פּראַװען אַ חתונה“, האָט זעליק געזאָגט און זיך געװענדט צו רחלען, „קום, מיר װעלן צופֿאָרן מיטן שיפֿל.“
זעליק האָט אָפּגעבונדן פֿון דער פּליטע די לאָדקע. רחל האָט זיך אַרומגעקוקט צי קײנער פֿון די הײמישע זעט זײ נישט און איז אַ פֿרײלעכע אַרײַנגעשפּרונגען אין שיפֿל.
רחל האָט געקוקט, װי די קלײנע קרישטאָלענע װעלן פֿאַלדעװען זיך, שלינגען אײַן אײנער דעם צװײטן, בלענדן די אױגן, איז זי פֿרײלעכער געװאָרן און אַרױסגעלאָזט אַ מאָדנעם קװיטש.
זײ זײַנען אַרױס אױף דער „קעמפּע“, אַרױסגעשלעפּט דאָס שיפֿל און זיך אױסגעצױגן אױפֿן גראָז.
די בושלען האָבן זיך אױסגעשטעלט אין אַ האַלבן קרײַז. אַן עלטערע פּאָר, װי צװײ חשובֿע באַלעבאַטים מיט פֿאַרלײגטע הענט, האָבן געשפּאַנט אין מיטן קרײַז. דער „ער“ איז געקומען צו פֿליִען, געהאַלטן דאָס טױטע גענדזל אין שנאָבל, עס אונטערגעטראָגן דער עלטערער פּאָר – נאַ, זעט!
די עלטערע בושלען האָבן דאָס גענדזל באַטראַכט, באַשמעקט, געװאָרפֿן מיט זײערע לאַנגע העלדזער, געגאָדערט אױף זײער שטײגער און צװײ בושלען זײַנען אַװעקגעפֿלױגן.
באַלד זײַנען די בושלען צוריקגעקומען מיט דער „זי“. די שלוחים האָבן מיט „קליו־קליאַ, קליו־קליאַ“ איבערגעגעבן דער „זי“ס טענות. די בושלען האָבן זיך װידער צעגאָדערט, זיך געקאָכט, אַרױס פֿון קרײַז, זיך צונױפֿגעשטופּט אין אײן קופּע און פֿון דער װײַטנס האָט זיך געדאַכט, אַז אַ ברײטבײניק פֿאַרזעעניש מיט צענדליקער בױגיקע קעפּ שטײט אין מיטן דער װײַסל און שרײַט „קליו־קליו, קליאַ־קליאַ!“ – –
די בושלען האָבן אַרומגערינגלט די „זי“. דער „ער“ איז דער ערשטער צו, דערלאַנגט זײַן װײַבל אַ פּיק גלײַך אין קאָפּ אַרײַן און פֿון אַלע זײַטן האָבן זיך לאַנגע העלדזער מיט אָפֿענע שנאָבלס געטראָגן צו איר, פֿעדערן האָבן זיך געדרײט אין דער לופֿטן און דער פֿױגל איז צעריסן געװאָרן אױף שטיקלעך.
***
עס איז געװאָרן שפּעט. רחל איז געזעסן און געװײנט, געװוּסט, אַז זי מיט זעליקן זײַנען אין אַלעם שולדיק. זעליק האָט זי אױפֿגעהױבן:
„קום, רחל, מיר װעלן אַהײמפֿאָרן.“
זײ זײַנען אַרײַן אין שיפֿל. שװערע װאָלקנס האָבן זיך מיט אַ מאָל גענומען שנײַדן פֿון דער װײַסל, זיך אַװעקגעשטעלט, װי װענט, װי חורבֿות, און עס איז געװאָרן שטאָק פֿינצטער. אַ בליץ האָט אָנגעצונדן די גאַנצע װײַסל. רחל איז צעטומלט געװאָרן פֿון צו פֿיל ליכטיקײט, האָט נישט געזען, פֿאַרגעסן, אַז זי איז אין שיפֿל, און איז אױפֿגעשפּרונגען. האָט אַ קראַך געטאָן אַ דונער, גלײַך מען װאָלט שטײנערנע בערג צעריסן, און ס׳האָט אַ גאָס געטאָן אַ מבול.
רחל איז מער אין שיפֿל נישט געװעזן. זעליק האָט אַראָפּגעװאָרפֿן דאָס רעקל, געזוכט רחלען, זיך אַראָפּגעלאָזט אונטערן װאַסער – רחל איז נישטאָ.
די װײַסל האָט געשטורעמט.
שװאַרצע װאַלן, װי צערײצטע חיות, מיט שױם אױף די מײַלער, האָבן זיך אױפֿגעשטעלט אױף די הינטערשטע פֿיס, גערעװעט, זיך געװאָרפֿן אױף זעליקן. און פֿון אַלע זײַטן האָבן בליצן, װי פֿײַערדיקע סטענגעס, אים געבלענדט די אױגן. דאָס שיפֿל איז שױן געװעזן װײַט פֿון אים, זיך געטראָגן אַלײן איבער דער װײַסל. אַ װאַל האָט אים אײַנגעהילט, און זעליק האָט דערפֿילט, אַז ס׳װערט אים גרינגער, האָט ער אָפּגעלאָזט הענט און פֿיס און דערזען װי אַ פּאַלאַץ מיט גרינע פֿײַערלעך שװימט צו אים. װאַנדע, אײַנגעהילט אין װײַסלעכע בליצן, בלײַבט הענגען אין דער לופֿטן. זי רופֿט אים צו זיך, װײַזט אים רחלען, שיקט צו אים בליצן, און די בליצן, װי לאַנגע צונגען, װערן אַלץ דינער. די בליצן קיצלען, קושן, ברענען, און זײַן מאַמע שטײט איבער אים, קװעטשט ציטרין אױף צוקער און לײגט אים אין מױל אַרײַן. און מיט אַ מאָל צעשפּרײט װאַנדע אירע װאַסערדיקע האָר, די האָר װערן לענגער, װיקלען אים אַרום און, װי דורך טױזנטער רינעס, שטראָמט װאַסער, פֿאַרלעשט די בליצן און ס׳װערט אים אַזױ גוט, אַזױ גוט און ער שװימט.
IV.
The female stork didn’t budge off her nest the whole morning. She watched as the little ones started to hatch from the eggs.
The male stork was nervous. He hovered around the nest making strange cries, carrying bits of food in his beak over and again to his mate. Then he would pace some more around the barn with his neck hunched down towards his wings.
The female let out a strange “kliu kliu.” The male stopped, spread his wings, and settled down next to the nest.
He became confused for a moment and looked at the female who had lowered her head in shame, as if to plead, “I swear it’s not my fault.” A tiny gosling had tumbled out of the now-empty eggshell.
The male was shaking in anger. He threw himself at the female and pecked at her feathers with his beak. The female lowered her head even more, drew even closer to the male without defending herself. Everything in her said, “Go ahead and hit me!”
The male stork pecked at the tiny gosling, grabbed its head in his beak, and threw it off the barn roof. He scattered the nest about with his feet and beak. Then he stopped, and now not even looking at the female, flew off.
The female pulled herself together and sharpened her beak on the teeth of the harrow. Now that the male had flown off to denounce her to the flock, she considered herself a lost cause. She raised one foot, sharpened her beak even more vigorously on the harrow, and began to cry. She was convinced that this wasn’t her fault, that it was just some unfortunate accident, and that she could explain this to the elders of the flock. She would show them her two other hatchlings, real storks with red feet and red beaks—and she began to cry again.
* * *
Zelik and Rokhl were sitting on the raft.
“You know what, Rokhl?”
“What?”
“Pretty soon I’m going to be able to swim just like a duck!”
“How?”
“I’ll slit open the toes of…”
“Zelik, don’t you dare do that! Do you hear me, Zelik? If you do, I swear I’ll be mad at you forever. Forever!”
“So you won’t let me! But just hear me out first…”
“I absolutely will not let you do that!”
“Just listen. I’ll take the webbing from a goose’s foot, put it in the cuts between my toes, attach it in there really good so that it grows inside, and then—”
“And you won’t bleed?” Rokhl interrupted him.
“Of course I won’t bleed! Ofelo taught me how to cut a toe with a really sharp knife so that it doesn’t bleed at all. Her mother is a witch!”
“Aren’t you still mad at Ofelo?”
“Sure I’m mad at her! You know, Rokhl, Ofelo has a certain kind of herb that if someone just even licks it they’ll fall asleep for a whole day. You don’t believe me? I’ll swear it’s true!”
“Really?” said Rokhl.
They were quiet for a bit.
“Zelik, is it true that Ofelo’s mom has shoes made of people’s veins?”
“Sure it’s true. You know what else, Ofelo’s mom can also turn herself into a straw and hide herself in the smallest crack in a wall. She’s a real witch!”
The quiet Vistula began to bubble. From the bubbles, ripples formed. The ripples spread out, one swallowing the other, spreading wider and wider, until at last the usually quiet Vistula looked like a frozen crystal mirror, putting everything around it to sleep.
A swallow was flying by and, seeing other swallows by the river, landed to join his flock. He dipped his beak in the river, and the Vistula started to bubble and ripple again.
Zelik told Rohkl that Wanda, the empress of the Vistula, lived in a glass palace under “the black stone.” In the hottest days of the summer, when the river is shallow, Wanda and her sisters sit on that black stone and lure little children to them. She had already tried three times to catch Zelik, but he had a magic incantation. When he used it, a fiery ring immediately rose around him and she couldn’t reach through.
“Zelik, what does Wanda do with so many children?”
“What does she do with them? She kisses them so long that their souls leave their bodies—and then she devours their little hearts!”
The children watched as a muster of storks flew down and landed on an islet in the middle of the Vistula.
“They’re going to a wedding,” said Zelik, and turning to Rokhl, “come, let’s go there with the rowboat.”
Zelik untied the rowboat from the raft. Rokhl looked around, to make sure that no one from the village was watching. Excited, she jumped into the boat.
Rokhl was looking at the sparkling reflections of the ripples, how they folded over and swallowed each other. It dazzled her eyes and she let out a little cry of glee.
They arrived at the islet, beached the rowboat, and stretched out on the grass.
The storks were standing around in a half-circle. An older couple, looking like two eminent citizens with their hands folded behind their backs, strode into the middle of the circle. The male stork flew down holding the dead gosling in his beak, presented it to the older couple, as if to say—here, look at this!
The older couple examined the gosling, sniffed at it, tossed their long necks about, and chattered as storks do. Two of the storks flew away and quickly returned with the mother stork. They delivered her defense to the group. The storks chattered again, arguing heatedly. Then they moved away from the circle and gathered together in one big group. From a distance they looked like a large monster with dozens of bowed heads, standing in the middle of the river and crying, “kliu, kliu, kli-a, kli-a.”
The storks surrounded the female. The male stork was the first to approach her. He reached out and pecked his wife right in her head. From all sides now long necks with open beaks came down upon her, feathers flew into the air and the bird was torn to shreds.
***
It had become late. Rokhl was sitting and crying, knowing that she and Zelik were to blame for all of this. Zelik helped her up, “Come, Rokhl, let’s go home.”
They got into the boat. Dark clouds suddenly started to form from the Vistula. The clouds stood up like walls, like ruins, and the sky turned pitch-black. A lightning bolt lit up the whole river. Rokhl, confused by so much light, unable to see anything, forgot she was in the boat and jumped up. Then came a thunderclap so loud that it sounded like stone mountains being ripped apart. And the downpour became a flood.
Rokhl was no longer in the boat. Zelik threw off his jacket, looked around for her, and dove into the water. But Rokhl was nowhere to be found.
The Vistula was storming.
Black waves, like enraged beasts, foam spitting from their mouths, rose up on their hind legs, howled and threw themselves at Zelik. Fiery ribbons of lightning bolts came from all sides, blinding his eyes. The boat was already far from him, drifting by itself in the Vistula.
A wave enveloped Zelik. He felt lighter and relaxed his body. A palace with green lights was swimming towards him. Wanda hung suspended in the air, wrapped in white lightning. She called him to her and showed him Rokhl. She cast lightning bolts at him—they were like long, thin tongues, and they tickled, kissed and burned him. Now his mother was standing over him, squeezing lemons onto sugar and putting it into his mouth. Suddenly Wanda spread out her water-braids, they got longer and wrapped around him. Like thousands of rushing streams they extinguished the lightning. And he felt good, so very good, and he swam.
