Oct 20, 2015
INTRODUCTION
The year is 1907. Sholem Aleichem has recently made the acquaintance of Ḥayyim Naḥman Bialik: the great Hebrew poet, during the eighth Zionist Congress in the Hague. Sholem Aleichem invites Bialik to come and visit him in Geneva where he is living with his wife Olga, and their six children: Ernestina (“Tissy”), Lyala, Emma, Elimeylekh (“Misha”), Marusi, and Nokhem (“Numtshik”).
Also present are Mendele Moykher Sforim (affectionately nicknamed “the Grandfather”) and the Russian language writer Ben-Ami (Mordecai Rabinowicz) who lives nearby with his daughter Sarah.
It is a historic meeting: four great Jewish writers spending a week together in the Swiss mountains. And it left a lasting impression on Sholem Aleichem who would go on to write about it in: “Fir zaynen mir gevezn” (There were four of us) and “Mayn bakantshaft mit H.N. Bialik” (My acquaintanceship with H. N. Bialik).
The following is a letter from Sholem Aleichem to Bialik, written just after Bialik’s departure. It is a nice example of how Sholem Aleichem takes a tiny everyday detail (a pair of forgotten shoes) and weaves it into a comedy of absurd proportions.
אוי, ביאַליק, ביאַליק!
איר זײַט אַוועקגעפֿאָרן און – ווי אין וואַסער אַרײַן. ווי אַזוי שרײַבט דאָס ניט אַ מענטש אַ בריוול? איך האָב צו אײַך, זאָלט איר וויסן, אַ גערוס. טרעפֿט פֿון וועמען? פֿון אײַערע שיך, פֿון אײַערע שטעקשיך. אויף מאָרגן נאָך אײַער אָפּרײַזע פֿון דער שווייץ בין איך אויפֿגעשטאַנען, ווי אַלע מאָל, גאַנץ פֿרי און, ווי אַלע מאָל, אָנגעבויגן זיך אונטערן בעט נאָך מײַנע שיך. איך טו אַ קוק – אַ פּאָר שיך, גאַנץ אומבאַקאַנטע שיך, קעסטלדיקע שטעקשיך מיט לעדערנע נעזלעך. איך באַטראַכט די שיך – נאָך גאַנץ גוטע שיך, נײַע שיך! וועמעס איז דאָס שיך? ערשט עס לאָזט זיך אויס אַ מעשׂה: ס'איז ביאַליקס שיך! ווי קומט אַהער ביאַליקס שיך? מסתּמא האָט ער פֿאַרגעסן די שיך? און אפֿשר האָט ער דאָס מיר געלאָזט אַ מתּנה זײַנע שיך? בקיצור, ס'איז געוואָרן אַ טאַרעראַם אין שטוב: שיך־שיך, שיך־שיך!... קודם האָט זיך באַוויזן טיסי און איז אַרויס מיט אַ טענה, אַז די שיך דאַרפֿן זײַן אירע שיך. איר בערקאָוויטש איז מיט ביאַליקן גאָר איינס, קומט איר די שיך. איז אַרויס די צווייטע מײַנע, ליאַלע, די, וואָס שטודירט אויף דאָקטאָר־מעדיצין: די שיך דאַרפֿן זײַן על־פּי יושר, זאָגט זי, אירע שיך. וואָס איז די מעשׂה? אַזוי. זי האָט ניט קיין שטעקשיך. זי האָט שוין, זאָגט זי, לאַנג חשק קויפֿן שיך. זאָגט עמאַ, די דריטע הייסט עס, אַז די שיך מעגן זײַן אירע שיך, וואָרעם זי האָט אַוודאי ניט קיין שיך! טענהט די קלענערע, מאַרוסי, אַז איר נשמה איז אויך ניט פֿון קלאָטשע, די שיך זײַנען גוט אויף איר אויך. דערהערט נומטשיק, אַז מע רעדט פֿון שיך, וויל ער גאָר ניט וויסן, וואָס פֿאַר שיך, און צעשרײַט זיך: מאַמע, איך וויל שיך! פֿונעם געפּילדער כאַפּט זיך אויף מישאַ און מאַכט אַ פּאָגראָם: די שיך, זאָגט ער, זײַנען זײַנע שיך, וואָרעם ביאַליק איז ניט געשלאָפֿן מיט קיינעם, נאָר מיט אים, געהערן אים די שיך „על־פּי סאָוועסט“. דערווײַל קומט אָן בן־עמי מיט זײַן טאָכטער סאַרע און ווערט געוואָר פֿון די שיך, – זאָגט ער, אַז די שיך קומען אים, וואָרעם ווען ניט דער אינצידענט מיט ראָש־השנה, וואָלט דאָך ביאַליק פֿאַרפֿאָרן געוויס צו אים און וואָלט איבערגעלאָזט די שיך געוויס בײַ אים. נאַטירלעך, פּאָטאַקעוועט אים סאַרע און וואַרפֿט מיט אויגן אויף די שיך;
פֿאַלן מישע מיט טאַמאַרען אויף אַ פּשרה און זאָגן: ווייסט איר וואָס? לאָז זײַן מיר אַ שוך און טאַמאַרען אַ שוך. בקיצור, מיר זײַנען געגאַנגען צום זיידן פֿרעגן אַ שאלה וועגן די שיך, וועמען עס זאָלן געהערן די שיך? אויסגעהערט די טענות פֿון די שיך מיט צוגעמאַכטע אויגן און מיט אַ שמייכעלע אויף די ליפּן, פּסקנט דער זיידע רב מענדעלע: אַזוי ווי די שיך זײַנען פֿאַרגעסענע שיך, הפֿקר הייסט עס, און אַזוי ווי אַלע ווילן די שיך, זאָל מען די שיך בעסער אַריבערטראָגן צו אים, צום זיידן הייסט עס, און דאָרט זאָלן די שיך שטיין עד שיבֿוא אליהו. פֿונעם פּסק־דין איז געווען צופֿרידן נאָר איין בן־עמי: ער האָט זיך דערמאָנט אינעם פּסוק „ניט מיר, ניט דיר“... נאָר איך בין ניט צופֿרידן, און דערווײַל שטייען די שיך בײַ מיר. איך רעכן, אם־ירצה־השם, אין גיכן אײַך איבערפּעקלען קיין אַדעס די שיך; געוויינטלעך, ניט ביידע שיך מיט אַ מאָל; איין שוך וועל איך אײַך אָפּשיקן תּיכּף נאָך סוכּות, און דעם אַנדערן שוך וועל איך צושיקן אויף פּסח, וועט איר שוין האָבן ביידע שיך. – און מחמת איר קערט אַוודאי בענקען נאָך די שיך, האָב איך געלאָזט פֿאָטאָגראַפֿירן ביידע שיך, און איך שיק אײַך דאָ אַ בילד פֿון אײַערע שיך מיט אַ פֿרײַנדלעכן גרוס פֿון אונדז אַלע און פֿון אײַערע שיך, וואָס געפֿינען זיך לעת־עתּה בײַ מיר אויף די פֿיס, מחמת איך האָב טאַקע ניט קיין שיך, אַחוץ אײַערע שיך, און אַ דאַנק אײַך פֿאַר די שיך, תּמיד, אַלע זומער זאָלט איר קומען צו אונדז מיט נײַע שיך און זאָלט אונדז איבערלאָזן אַ פּאָר שיך, וואָרעם איך בין דערגאַנגען אַ פּראַקטיקע, אַז ס'איז בעסער מיט שיך, ווי אָן שיך, בפֿרט נאָך אַזעלכע שיינע שיך, ווי אײַערע שיך, וואָס זײַנען צווישן שיך די בעסטע שיך.
שלום־עליכם
מחרת יום־הכּיפּורים תּרס"ח.
Oh Bialik, Bialik!
You’ve gone away - and vanished without a trace. How could one forego writing a few words? You should know I have some greetings to pass on to you, can you guess from whom? From your shoes, yes, from your slippers. The morning after your departure from Switzerland, I got up, as usual, quite early and, as usual, I bent down looking for my shoes under my bed. I have a look—and find a pair of shoes! Completely unfamiliar shoes, checkered slippers with leather tips. I examine the shoes—quite good shoes, brand new! Whose shoes are they? Long story short: they are Bialik’s shoes! How did Bialik’s shoes get here? He probably forgot them? Or perhaps he left them here for me as a gift? Anyway they caused quite a commotion in the house: Shoes this! Shoes that! First along comes Tissy, who made the claim that the shoes should belong to her; her Berkovitsh got on really well with Bialik, so she should get the shoes. The second to come along was my Lyala, the one who is studying medicine: it’s only fair, she said, that she should get the shoes. Why? It goes like this: she has no slippers. She said she’d really wanted to buy new shoes for some time now. Emma, the third, said that the shoes may as well go to her, because of course she has no shoes! The smallest: Marusi, joins in claiming that her heart is not made of stone and that she too has a right to shoes. Numtshik, hearing that we are talking about shoes and without even waiting to find out what shoes we are talking about, cries out: “Mama, I want shoes!” The racket wakes up Misha who throws a tantrum. The shoes, he says, are his shoes, because Bialik was sleeping in his room, so in all good conscience the shoes should be his. Meanwhile along comes Ben-Ami with his daughter Sarah and finds out about the shoes. He says that he gets the shoes, because if it wasn’t for that incident at Rosh Hashanah then Bialik would have stayed at his place and it would have been at his place that he left the shoes. Naturally Sarah acquiesces and casts a covetous eye on the shoes.
Misha and Tamara come up with a compromise: You know what, let me have one shoe and Tamara can have the other. In the end we went to the Grandfather, asking for his judgement on the matter of the shoes. Listening carefully, with his eyes closed and a smile on his lips to all the various claims about who the shoes should belong to, the grandfather Reb Mendele declares, seeing as how the shoes have been forgotten and abandoned, and that everyone wants them, then the shoes should go to him, Reb Mendele, where they should stay until the arrival of the messiah. Only Ben-Ami was satisfied with this judgment, which reminded him of the verse: “not to me, not to you” … But I wasn’t satisfied, and for the moment the shoes are still with me. I plan, god willing, to send the shoes as soon as possible to you in Odessa. Not both of them at the same time of course: I’ll send one shoe immediately after Sukkoth, and the other one I’ll send in time for Passover, that way you’ll have both shoes. And because you probably miss your shoes, I’ve had both of them photographed, and I’m sending you enclosed a picture of your shoes with best wishes from everyone and from your shoes, which find themselves at this very moment on my feet, because as it happens I don’t have any shoes myself, apart from your shoes, and thank you for the shoes. In the future you should come every summer with a new pair of shoes and leave them behind, because I’ve learned from practice that it’s better with shoes than without, especially shoes such as yours, which are the best shoes of all shoes.
Sholem-Aleichem
The day after Yom Kippur 1907