Apr 21, 2019
INTRODUCTION
In the Future City of Edenia (1918) is by any measure an unusual book. One of the few works of utopian science fiction in Yiddish literature, it envisions an ideal of the Jewish Folkists of the interwar period, namely Jewish cultural autonomy on European soil. The protagonist Zalmen Kindishman finds himself in the Ukrainian city of his birth after a career abroad, including several years in Palestine. What he finds is a futuristic land in which scientific endeavor, scholarly inquiry, and political harmony between ethnic groups have ushered in an age of creativity and tranquility which Kindishman finds so wondrous and wonderful that he is ultimately ill-equipped to deal with his emotional exhilaration. Edenia’s author, Kalman Zingman (1889−1929), began as a small businessman with literary aspirations. Eventually, with the proceeds from selling his textile shop and the political liberalization of post-Empire Ukraine, Zingman established a press and began publishing literary works, journals, and newspapers. His efforts first in Kharkov and then in Kaunas and Berlin reveal the dynamism of an enterprising man of letters in interwar Jewish Eastern Europe. The aura of hope in the heady ferment of that period promoted a flowering of political and cultural thinking about Jewish self-determination in Europe. While not a literary masterpiece, Edenia is a wide-eyed and charming fantasy of the possibilities for Jewish life.
(For more on Zingman and Edenia see Gennady Estraikh, “Utopias and Cities of Kalman Zingman, an Uprooted Yiddishist Dreamer” East European Jewish Affairs 36:1 (2006): 31 – 42.)
Click here to download a PDF of this text and its translation
Read part 1 of this story here
VI
זיי האָבן זיך אויף אַ באַנק דערבײַ צוגעזעצט, דער פֿאָנטאַן וואָס אין מיטן גערטל, האָט אָן אויפֿהער געשפּריצט מיט פֿרישן קרישטאָל קלאָרן וואַסער. די לופֿט אַרום, ניט קוקנדיק אויף דעם הייסן, ל״ג־בעומרדיקן טאָג איז געווען קיל, ווײַל דאָס וואַסער, וואָס ס׳האָט געפֿלאָסן פֿון פֿאָנטאַן האָט אויסער וואַסער אויך די לופֿט אָפּגעקילט מיט זײַן קאַלטן גאַז, וואָס ער לאָזט אַרויס.
– דו זעסט דעם פֿאָנטאַן? – האָט זיך יוגענדבוים צו זײַן פֿרײַנד געווענדט – אָט דאָס געהערט אויך דער איניציאַטיווע פֿון איינעם פֿון אונדזער קהילה־ראַט, ד״ר אינזשינער־כעמי לאַזאַר דענקמאַן, וואָס האָט מיט אייניקע יאָר צוריק געענדיקט אונדזער פּאָליטעכניקום.
– נו, וואָס איז דאָ אַזוינס דערפֿינדערישס? – האָט געפּרוּווט קינדישמאַן זיך דערקונדיקן.
– ערשטנס – האָט אָפּגעענטפֿערט אים יוגענדבוים, איז אויסער דעם פֿאָנטאַן וואָס ס׳איז ניט קיין נײַעס, וואָס ס׳האָט זיך שוין געפֿונען אַ מאָל אויך אין רײַכע „באַזונדער־וווינונגען“ איז דאָ דאָס נײַע, דער „אָפּקילנדיקער גאַז“ זומער, און ווינטער – דער „רעגולאַטאָר“, וואָס אין דער זעלבער צײַט וואָס זומער איז דאָס וואַסער קאַלט און גיט אַרויס אַ קאַלטן גאַז, איז ווינטער פּונקט פֿאַרקערט, דאָס וואַסער איז לעבלעך, און דער עיקר דער גאַז איז אַ וואַרעמער און עס ווערט רעגולירט די לופֿט אויף אַזוי פֿיל סאַזשען וויפֿל עס איז פֿון איין קוואַרטאַל ביזן צווייטן. ווען דו וואָלטסט זײַן בײַ אונדז ווינטער אין שטאָט וואָלטסטו זיך געוויס וווּנדער: דו זעסט ניט ווי אַ מאָל פּעלצן און וואַרעמע קליידער, ניין, די זעלבע לײַכטע זומערקליידער, קינסטלעך גרינט דאָס גראָז, בלומען לעבן און די פֿייגל אויף די ביימער אין די וועלדער, וועלכע זײַנען נאָענט צו די גרויסע שטעט, אַנטלויפֿן ניט ווי אַ מאָל אין די וואַרעמע לענדער, ניין. אָט דאָס אַלץ האָט דערפֿונדן אַ יונגער־מאַן פֿון 28 יאָר, וועלכער איז געגאַנגען אין אונדזערע קינדער־גערטנער, נאָך דעם אין אונדזער פֿאָלקשול, שפּעטער אין דער הויכשול, און שוין זײַנענדיק נאָך אַלס סטודענט האָט מען זײַנע געניאַלע פֿעיִקייטן אַרויסגעזען און, אין אייניקע יאָר אַרום ווען עס איז פֿאָרגעקומען די קהילה־וואַלן, איז ער דורך אַלס קאַנדידאַט פֿון די „ערדישע“ אין דער קהילה.
– ווי האָסטו געזאָגט – האָט אים אָפּגעשטעלט מיט אַ פֿראַגע קינדישמאַן – מיט די שטימען פֿון די „ערדישע“? – וואָס איז דאָס אַזוינס?
– איך וועל דיר דערקלערן: צײַט בײַ אונדז איז אײַנגעפֿירט געוואָרן דאָס אַחדות־סיסטעם און ס׳איז בטל געוואָרן דאָס „געלט“, ווי מען האָט עס אַ מאָל גערופֿן, איז אויך בטל געוואָרן די אַלע פּאַרטייען, ווי סאָציאַליסטישע, ראַדיקאַלע, אאַז״וו. אַ געוויסע צײַט האָט נאָך די אַנאַרכיסטישע זיך געהאַלטן, נאָר עס זײַנען אויפֿגעקומען, ד״ה עס האָט זיך דיפֿערענצירט צוויי סעקטן – די „הימלישע“ און די „ערדישע“. די „הימלישע“ פּריידיקט אַנטזאָגן זיך פֿון אַלע תּענוגי־העולם, פֿון די פֿאַרגעניגנס וועלכע דאָס לעבן קען דיר געבן, עס איז דאָ נאָך אַ העכערע וועלט, זאָגן זיי, אַ שענערע – דאָס איז די הימלישע, די אַבסטראַקטע. זיי האָבן זייער ווייניק אָנהענגער, אין יעדער שטאָט קענסטו געפֿינען געציילטע מענטשן זייערע, זיי זײַנען ענלעך אויף די אַמאָליקע גריכישע אַסקעטן, אָדער די „הייליקע“, די אמתע פֿרומע מאָנאַכן, וואָס ס׳זײַנען געווען אַ מאָל אין גרויס־רוסלאַנד אין קייסערטום־צײַטן. די צווייטע סעקטע איז די „ערדישע“, וואָס זאָגט: „באַרײַכער און באַשענער דאָס לעבן, אַז דאָס הימלישע זאָל אויף דער ערד זײַן“, און די סעקטע האָט דעם גרעסטן דערפֿאָלג. זי האָט די אינטעליגענץ, די אַקאַדעמיע איז פֿאַר איר, און אויך די גאַנצע אַרבעטנדיקע פֿאָלקסאַרמיי.
6.
They sat down on a nearby bench. The fountain in the middle of the garden kept up a constant sprinkle of fresh, crystal clear water. Despite the heat of the Lag b’Omer day the air was cool, because the water flowing from the fountain also cooled the air with the cold gas it emitted.
“Do you see that fountain?” Yugendboym asked his friend. “That, too, is a product of the initiative of one of the members of our community council, the chemical engineer Dr. Lazar Denkman, one of the young, talented engineers who just a few years ago graduated from our Polytechnic.”
“So what is this innovation?” Kindishman inquired.
“First of all,” answered Yugendboym, “apart from the fountain, which is nothing new, the kind that used to be found on wealthy estates, what is new is the ‘cooling gas’ in the summer and the ‘damper’ in the winter. In summer it cools the water and emits cool air, while in the winter it’s the opposite, the water is warmed and the gas is warm. The air is regulated according to each district’s needs. If you were here in winter you’d be amazed not to see the furs and warm clothing you used to. No, it would be the same light summer clothes, the grass greening artificially, flowers blooming, and birds that used to flee to warmer climes sitting in the trees of nearby forests. All of this invented by a young, twenty-eight-year-old who went through our kindergarten, then our elementary school, and later our high school. When he was still a student his brilliant talents were noticed and a few years later, when the community elections were held, he was a candidate for the ‘Terrestrials.’”
“What did you say?” Kindishman interrupted. “The ‘Terrestrials’? What’s that?”
“Let me explain. Since we introduced the unity system and did away with ‘money,’ as it used to be called, we also got rid of all of the parties, like the Socialists, the Radicals, and so on. For a while the Anarchists held on. But as it happened two sects diverged, the Celestials and the Terrestrials. The Celestials preach the renunciation of worldly pleasures, of the joys that life can offer. There is a higher world, they say, a more beautiful world, the celestial, abstract world. They have very few supporters. You can find a few in every city; they’re like the ancient Greek ascetics, or the ‘saints,’ those truly pious monks who lived in Russia in the time of the Czars. The second sect are the Terrestrials who say: ‘Enrich and beautify your life, so there will be heaven on earth.’ This sect has had the greatest success. The intellectuals and the academy are for them as well as the whole army of working folk.”
VII
דער קופּאָל־זייגער וואָס אויף דעם ראָג גאַס האָט 12 אויסגעשלאָגן, יוגענדבוים האָט זיך פֿון זײַן אָרט אויפֿגעהויבן.
– קום – האָט ער זיך צו אים געווענדט – מיר האָבן נאָך פֿיל צו זען, און אויב בײַ יעדער גערטל וועלן מיר זיך אָפּזעצן, דאַן וועט עס חדשים געדויערן ביז וואַנען איך וועל דיר דאָס אינטערעסאַנטסטע נאָר אַליין באַווײַזן.
– ביסט גערעכט – האָט אײַנגעשטימט קינדישמאַן און ער האָט זיך אויך אויפֿגעהויבן פֿון זײַן אָרט און זיי האָבן זיך אַ נעם געטאָן רעכטס צו דער זײַט גערטל וווּ עס האָט זיך געזען אַ שיין אויסגעבויט בײַדל אויף איילפֿאַרב אָפּגעפֿאָרבן. זיי זײַנען צו נאָענטער, זלמן האָט זיך אָפּגעשטעלט, באַטראַכט און איבערגעלייענט דעם אויפֿשריפֿט אויבן!
„דער צײַטונגס־ און ביכער־קיאָסק פֿון דער קהילה“
פֿון קיאָסק האָט אַרויסגעקוקט אַ יונגער־מאַנטשיק, אַ יאָר דרײַסיק, מיט אַ שוואַרץ בערדל. ער האָט זיך צו זיי געווענדט:
– מײַנע פֿרײַנד, וואָס אײַך פֿאָרלייגן, די מאָרגן־צײַטונג, די וואָכנטלעכע, אָדער גאָר דעם חודשלעכן זשורנאַל „די קהילה“ – שוין אַרויס פֿון דרוק דער 275סטער נומער.
קינדישמאַן האָט געבעטן פֿון אַלע די לעצטע נומערן, און פֿאַרגעסנדיק, אַז קיין געלט באַצאָלט מען דאָ ניט פֿאַר דאָס באַקומענע האָט ער די האַנט אין קעשענע אַרײַנגעשטעקט, נאָר יוגענדבוים האָט אים דערמאָנט.
– בײַ אונדז איז שוין אַ רעכט ביסל יאָרן ווי דער מין געלט איז גאָר ניט בנימצא, שוין ניט רעדנדיק וואָס דאָס האָט אָנגעוואָרן דעם גאַנצן צוציִונגס־קראַפֿט ווי אין אונדזערע אַמאָליקע צײַטן, ווען מענטשן זײַנען געווען אַזוי ווילד, אַז צוליב געלט פֿלעגן זיי מענטשן קוילענען.
– אויב דו וואָלטסט זיך ניט פֿוילן, מײַן פֿרײַנד, טאָ דערצייל מיר, ווען און ווי אַזוי איז דאָס פֿאָרגעקומען דאָס פֿאַרשווינדן פֿון געלט, אין דער צײַט ווען בײַ אונדז קען מען נאָך איצטער אויך ניט פּטור ווערן דערפֿון.
– אָט מיר׳ן גיין, וועל איך דיר דערציילן.
זיי זײַנען אַרויס פֿון גערטל, זיך אַ נעם געטאָן רעכטס, וועלכע גרענעצט זיך מיט מענדעלע־גאַס, נאָר ניט פֿון דער גאָרטנזײַט, נאָר פֿון דער צווייטער. יוגענדבוים האָט אָנגענומען זײַן פֿרײַנד פֿאַרן אָרעם און אים אָנגעהויבן, גייענדיק אויפֿן געפֿלאַסטערטן טראָטואַר, דערציילן.
– נאָך דעם גרויסן מלוכה־באַנקראָט אין יאָר 1925 איז בײַ אונדז אײַנגעפֿירט געוואָרן, נאָך אַ לאַנגן קאַמף און בלוט־פֿאַרגיסונג, דאָס „אַחדות־סיסטעם“, אָדער ווי זיי האָבן דאָס דאַן גערופֿן די „סאָציאַלע אָרדענונג“, ד״ה אַז יעדער מיטגליד פֿון דער קהילה מוז אָפּגעבן זײַן אַרבעט דער קהילה, געמיינדע, צי זעלבסט־פֿאַרוואַלטונג, יעדער לויט זײַן נאַציאָנאַלער אָנהענגערשאַפֿט. דערפֿאַר באַקומט אויך יעדער פֿון זײַן פֿעלקערלעכער קהילה, דעם ערשטן פֿון חודש, זײַן „לעבנס־קאַרטע“. מיט דער קאַרטע באַקומט ער אַלץ וואָס ער האָט נייטיק פֿאַר זיך און אויך פֿאַר זײַן פֿאַמיליע, אַלץ וואָס ער האָט נייטיק אַלס מענטש און בירגער. קיין פּריוואַטע געשעפֿטן אַזוי ווי אין אַמאָליקע צײַטן זײַנען ניטאָ, דעריבער וועסטו ניט טרעפֿן ווי אַ מאָל קיין אָפֿענע געשעפֿטן, קראָמען, מערק, מיט געשרייען, הו־האַען אאַז"וו. די שטאָט איז צעטיילט אויף ראַיאָנען, קוואַרטאַלן, און אין די צענטראַלע שטאָטישע לאַגערן, וועלכע געפֿינען זיך אין די האַנדלס־קוואַרטאַלן באַקומסטו אַלץ, וואָס דו האָסט נייטיק. דערפֿאַר מוז אָבער יעדער זײַן אַרבעט אויך אָפּגעבן דער געמיינדע, יעדער צו וואָס ער איז פֿעיִק. אָט איך, למשל, בין אויסער־פֿאָרזיצנדער אין שטאָטישן קהילה־ראַט פֿון מײַן ראַיאָן, אויסגעקליבן אַלס אַרויסגעבער פֿון דער בילדונגס־סעקציע פֿאַר דער קולטור־ליגע פֿון גובערניאַלן בילדונגסראַט, און אָט ווי דאָס קומט פֿאָר: ווען אַ שרײַבער ברענגט מיר אַ ווערק צום דרוקן, דאַרף איך עס פֿריִער אַוועקטראָגן אין „קולטור־אַקאַדעמיע“, אָפּטיילונג „קריטיק“, און ווען די קריטיק־קאָמיסיע לייגט איר הסכּמה־שטעמפּל, אַז די זאַך, פֿון קינסטלערישן שטאַנדפּונקט אָדער וויסנשאַפֿטלעכן, איז אויסגעהאַלטן, דאַן באַקום איך צוזאַמען מיטן באַשטעטיקונג־טאַלאָן אויך אַ טאַלאָן צו באַקומען פֿון שטאָטישן פּאַפּיר־לאַגער אַזוי פֿיל בויגן פּאַפּיר, און פֿון דער דרוק־קאָמיסיע אַ טאַלאָן אויף אַזוי פֿיל שעה אַרבעט – אויסגערעכנט וויפֿל עס דאַרף פֿאַרנעמען, אין דער שטאָטישער אַלפֿעלקערלעכער דרוקערײַ, וווּ עס זײַנען דאָ שריפֿט און אַרבעטער פֿון אַלע פֿעלקער וועלכע באַוווינען די שטאָט. ווען דאָס ווערק דערשײַנט פֿון דרוק מוז מען אויך דאָס גאַנצע אָפּגעדרוקטע עקזעמפּלאַרן אָפּשיקן אין בילדונגס־קאָמיסאַריאַט פֿון דער קהילה און זי שיקט פֿונאַנדער אַלע ביבליאָטעקן און בוך־אָפּטיילונגען, די פֿאַררעגיסטרירטע אין בילדונגסראַט.
די פֿאַרלעגער און בוך־פֿאַרוואַלטער, נאָך צען יאָר פֿלײַסיקער און הערלעכער אַרבעט, באַקומען דעם טיטל „פֿײַנבירגער“. דאָס גיט זיי דאָס רעכט אויף אָנדערטהאַלבן קאַרטנצאָל פֿון אַלץ דאָס, וואָס יעדער באַקומט נאָר איינע. דער אַווטאָר ווען ער ווערט פֿאַררעגיסטרירט אין „ליגע פֿון די אומשטערבלעכע“, וואָס דאָרט קענען פֿאַררעכנט ווערן איינציקע, די אמת טאַלאַנטפֿולע, פֿון גאָט געבענטשטע דיכטער, מאָלער, מוזיקער אאַז״וו, דאַן באַקומט דער יעניקער גאַנץ אויסעראָרדנטלעכע באַדינגונגען, ער ווערט געשיקט אויפֿן מלוכישן חשבון אין די רײַכסטע און שענסטע קולטורשטעט פֿון דער וועלט, ער באַקומט אַ פֿרײַע „וועלטאַלישע קאַרטע“, וואָס ס׳גיט אים, לויט די אינטערנאַציאָנאַלע אָפּמאַכונגען, דאָס פֿרײַע רײַזן אומעטום און אַלץ באַקומען אויפֿן חשבון פֿון זײַן מלוכה, ניט קוקנדיק אויף זײַן עלטער.
7.
The dome clock at the intersection rang twelve and Yugendboym stood up.
“Come, we still have a lot to see. And if we stop at every park it’ll take a month before I get to show you the most interesting things.”
“You’re right,” Kindishman agreed as he rose and the two of them set off to the right, to the side of the park where there was a beautifully constructed booth, colored in oil paints. As they approached Zalmen stopped to consider it, reading the inscription above: “The Community Newspaper and Book Kiosk.”
Looking out from the kiosk was a young man of thirty with a black goatee. He addressed them, “My friends, might I suggest the daily paper, or the weekly? Or the monthly The Community is just out with its 275th number.”
Kindishman asked for all of the latest issues and, forgetting that no one paid here for what they received, put his hand in his pocket. Yugendboym reminded him.
“It’s been some years since money’s been used here, not to mention the fact that it has lost all the attraction it used to have in the days when people were so savage that they would slaughter each other on account of money.”
“If you wouldn’t mind, my friend, please tell me when and how it came about that money has disappeared here, at a time when we cannot rid ourselves of it.”
“Let’s keep walking and I will tell you as we go.”
They left the park and turned to the right, along Mendele Street, but not the side abutting the park, rather the other side. Yugendboym took his friend by the arm and set off along the paved sidewalk.
“After the great government bankruptcy of 1925 there ensued a long struggle and bloodletting, resulting in the ‘Unity System,’ or as they called it then, the ‘Social Scheme.’ That is, every member of the community must commit his labor to the community, to the local government, each one according to his nationality. As a result on the first of every month everyone receives from his national community a life-card. With that card he can get all of the necessities for himself and his family, anything necessary as a human being and a citizen. There are no private businesses as there used to be. So you won’t encounter any open businesses, shops, markets with all of their hustle and bustle and noise. The city is divided into districts and quarters; and it is from the central municipal depots in the commercial districts that you get whatever you need. But everyone has to commit his labor to the community, each one according to his ability. So I, for example, in addition to being chair of the municipal council for my district, was selected as publisher for the education section of the cultural league of the provincial education council. Here’s how it works: When a writer brings me a work to publish, I first need to bring it before the Department of Criticism of the Cultural Academy. When the criticism committee gives its seal of approval that the work has stood up to artistic and scholarly scrutiny, I receive not only a certificate of endorsement but also a chit to receive from the municipal paper warehouse so many sheets of paper as well as a chit from the printing committee for so many hours of labor reckoned according to how long it is supposed to take at the municipal transnational print shop, where there are workers and typefaces in various languages from all of the peoples who live in the city. Once the work has been printed all of the copies have to be sent on to the community’s education bureau, which distributes them to all of the libraries and book departments registered with the education council.
“After ten years of honest, diligent work publishers and managers receive the title ‘Distinguished Citizen.’ That entitles them to a card worth one and a half times what everyone else receives. An author, once he is inducted into the ‘League of Immortals’—among whose members rank the few, truly talented, God-blessed poets, painters, musicians, and so forth—receives extraordinary perks. He is sent on government expense to the richest, most beautiful cultural capitals in the world. He receives a free ‘universal card,’ which, per international agreements, entitles him to travel freely anywhere and to obtain anything on his government’s account, regardless of his age.”
VIII
– פֿאַר וואָס זעט מען דאָ ניט קיין אָפֿענע געשעפֿטן? – האָט אַ פֿרעג געטאָן בײַ אים קינדישמאַן – מיר גייען און גייען, און אַלץ פֿאַרמאַכטע געבײַדעס, ס׳מאַכט דעם אײַנדרוק אַזוי ווי אין „עדעניאַ“ וואָלטן אַלע עפּעס אַ געהיימען סוד פֿאַרמאָגן. דערקלער מיר, מײַן פֿרײַנד.
– גאַנץ פּשוט, ווײַל מיר געפֿינען זיך איצט אין דעם קולטור־קוואַרטאַל. דײַן האָטעל געפֿינט זיך גראַדע אויף „שלום־עליכם“־גאַס, וועלכע געהערט צום קולטור־קוואַרטאַל. פֿאַרשטייסטו, מײַן ליבער פֿרײַנד, נאָך מיט יאָרן צוריק האָט מען די אַלטשטאָט אין גאַנצן איבערגעבויט און פֿונאַנדערגעטיילט אין קוואַרטאַלן: פֿאַבריקס־קוואַרטאַלן, געברויכס־געשעפֿטלעכע קוואַרטאַלן און קולטור־קוואַרטאַלן. אין דעם לעצטן קוואַרטאַל גייען אַרײַן אַלע רעדאַקציעס פֿון די צײַטונגען און זשורנאַלן, אוניווערסיטעטן און שולן.
זיי זײַנען געקומען ביז נאָך אַ ווינקל גאַס, זלמנען האָט פֿאַראינטערעסירט נאָך אַ בײַדל, נאָר דאָ זעט זיך שוין ניט קיין מענטשלעך געזיכט, אַרום און אַרום פֿון אַלע זײַטן פֿאַרקלעפּט מיט אַפֿישן, רויטע, בלויע, גרינע און ווײַסע. זיי זײַנען צו נאָענטער, יוגענדבוים האָט אים דערקלערט.
– דאָס איז אַ גאַנץ געוויינלעכער „אַפֿישן־קיאָסק“ פֿון דער ייִדישער קהילה.
– פֿאַרשטייסטו, מײַן פֿרײַנד, – האָט ער אים ווײַטער דערקלערט – יעדע פֿעלקערלעכע געמיינדע האָט זיך אירע קיאָסקן. יעדע גאַס האָט דאָך פֿיר עקן; איבער הויפּט זײַנען די גאַסן איצט איבערגעבויט – פּאַראַלעלע, פֿון ביידע זײַטן אָנהייב און ענדע – צו צוויי קיאָסקן פֿאַר צײַטונגען און מודעות קלעפּן.
זלמן האָט אָנגעהויבן לייענען די ערשטע גרינע אַפֿישע, וועלכע האָט צוגעצויגן זײַן אויפֿמערקזאַמקייט מיט דער קינסטלערישער קלישע־מאַרקע אירער:
„הײַנט ¼6 אָוונט וועט אין 1טן ייִדישן אָפּערן־הויז אויף פּרץ־גאַס געשטעלט ווערן די אָפּערע
בײַ שלמהס טראָן
בײַ דעם אָנטייל פֿון באַריטאָן שטימאַן און דער יונגער פּרימאַדאָנע חנה ווילענהאָף.
דער באַלעט אונטער דער אָנפֿירונג פֿון דירעקטאָר פֿון נײַ־געעפֿנטער באַלעטשול ה׳ לײַכטפֿיס. קינסטלערישע דעקאָראַציעס פֿון מאָלער פֿאַרבטאָן. מוזיק פֿון קאָמפּאָזיטאָר נאַכטיגאַל.“
ניט ענדיקנדיק לייענען די אַפֿישע – דערבײַ אַ צווייטע:
„אין דראַמאַטיש־קינסטלערישן קליינעם טעאַטער אויף מענדעלע־גאַס וועט צום 57סטן מאָל געשטעלט ווערן די טראַגעדיע
1905סטער יאָר
פֿון באַוווּסטן דראַמאַטורג אַ. פֿעלדמאַן.
די ראָל פֿון יונגן ייִדן וועט שפּילן – דער טראַגיק נאַכטשאָטן.
אָנהייב פּונקט ¾6.
עס גרייט זיך צום שטעלן דאָס לעצטע שאַפֿונג פֿון אַ. פֿעלדמאַן:
גירוש־ליטע
דער טאָג פֿון שטעלן וועט גענוי געמעלדט ווערן.“
8.
“Why are there no open stores to be seen?” Kindishman asked. “We’re walking and walking and there’s nothing but shuttered shops. It gives the impression that in Edenia everyone’s keeping a rather mysterious secret. Explain that, my friend.”
“It’s quite simple. We’re now in the cultural district. Your hotel’s right on Sholem Aleichem Street, which is in the cultural district. You see, my friend, years ago the old city was completely rebuilt and divided up into districts: industrial districts, consumer-commercial districts, and cultural districts. In the latter are found the editorial offices for the journals and newspapers, the universities, and the schools.”
They arrived at another street corner and Zalmen took an interest in another booth, but this one had no one inside. All the way around, every side was plastered with posters, red, blue, green, and white. As they got closer Yugendboym explained.
“That is a very common ‘poster kiosk’ of the Jewish community.”
“You see, my friend,” he continued, “each national community has its own kiosks. After all, each street has four ends. In general the streets have now been rebuilt parallel, from both sides, beginning and end, with two kiosks to post newssheets and announcements.”
Zalmen started reading the first green poster, which had attracted his attention with its artistic engraving.
This evening at 6:15 in Jewish Opera House #1 on Peretz Street
A production of the opera
By Solomon’s Throne
With performances by the baritone Shtiman and the young prima donna Chana Vilenhof
Choreography under the direction of the director of the newly opened ballet school, H. Laykhtfis
Artistic set design by the artist Farbton
Music by the composer Nakhtigal
Before he had finished reading the poster he had begun the one next to it.
In the Little Theater for the Dramatic Arts in Mendele Street
The 57th performance of the tragedy
1905th Year
By the renowned playwright A. Feldman
The role of the Young Jew to be played by the tragedian Nakhtshotn
Beginning promptly at 6:45.
Preparations are currently under way for a forthcoming production of
the final work of A. Feldman
Expulsion from Lithuania.
The performance date will be announced promptly.
IX
– אַך, סאַראַ נײַגעריק קינד דו ביסט – האָט שמייכלענדיק זיך אָפּגערופֿן יוגענדבוים צו זײַן פֿרײַנד – קום שוין, קום, אין „גרינגאָרטן“ וועסטו אויך אַפֿישן האָבן.
– ביסט גערעכט – האָט אײַנגעשטימט קינדישמאַן און ער האָט צוזאַמען מיט זײַן מיטשפּאַצירער זיך פֿאַרנומען לינקס, וועלכע האָט זיי אַרײַנגעפֿירט אין איינער פֿון די צענטראַלע לעבעדיקע גאַסן – אויף „שעווטשענקאָ“־גאַס.
זלמן קינדישמאַן איז געבליבן אַ ווײַלע אין פֿאַרטראַכטע דמיונות, פֿאַרבײַ אים זײַנען, ווי שדים, הין און צוריק דורכגעלאָפֿן 3–4־עטאַזשיקע אויטאָבוסן, מאָטאָרן, טראַמווײַען; רעכטס און לינקס – צוויי ברייטע אַלעען, בײַ די זײַטן – געדיכטע סאָסנעס, די צווײַגן זײַנען אַזוי געדיכט, אַז זיי לאָזן קוים־קוים אַדורך די זונשטראַלן, וועלכע ווילן זיך דורכרײַסן און פֿאַרנעמען אַן אָרט אויך אויף דער זאַמדיקער ערד צווישן די אַלעען. פֿול מענטשן אויף די רייען בענק, געקליידט אין העל ווײַסע זומערדיקע קאָסטיומען. די פּנימער שמייכלענדיק־לאַכנדיקע.
ער איז צו נאָענטער צום „ווינקל־גאָרטן“ און ניט־ווילנדיק האָט זײַן בליק געמוזט זיך אָפּשטעלן אויף דעם פּראַכטפֿולן בראָנזאָוון „אָנדענקונגס־מאָל“ פֿון שעווטשענקאָ. מיט גאָלדענע אותיות האָט אַרויסגעקוקט דער אויפֿשריפֿט:
דער נבֿיא פֿון אוקראַיִנע
טאַראַס שעווטשענקאָ
געבאָרן 25סטער פֿעווראַל 1814
געשטאָרבן 26סטער פֿעווראַל 1861
זיי האָבן געוואָלט אַריבערגיין אויף דער צווייטער זײַט גאַס און אַרײַנגיין אין די אַלעען. יוגענדבוים האָט אים אויפֿמערקזאַם געמאַכט אויף אַ קליין אומבאַמערקט בײַדל, וועלכע פֿירט אַריבער פֿון איין זײַט גאַס אויף דער צווייטער, אין די צענטראַלע, קאָכיקע גאַסן.
יוגענדבוים האָט אַ דריק געטאָן דאָס קנעפּל N, וואָס אויפֿן בײַדל, עס האָט זיך דאָס טירל געעפֿנט. זיי האָבן זיך אַוועקגעזעצט אויף אַ גאַנץ באַקוועמען שטול און אויפֿהייבנדיק זיך אין דער הייך זײַנען זיי אומבאַמערקט אַראָפּ אין אָנהייב אַלעע. אַרויסגייענדיק האָט יוגענדבוים צוריק אַ דריק געטאָן, זעענדיק אַז קיין וואַרטנדיקע זײַנען ניטאָ, און אויטאָמאַטיש איז דער שטול אַוועק אויף זײַן פֿריִערדיקן אָרט. זיי האָבן זיך אַוועקגעזעצט אויף איינעם פֿון די בענק, קינדישמאַן האָט אַרויסגענומען זײַן פּעקל צײַטונגען. צו ערשט האָט ער גענומען לייענען דעם טעגלעכן בלאַט, און ווידער האָט זײַן אויפֿמערקזאַמקייט צוגעצויגן די מודעות, ווײַל אין אַלגעמיין האָט זיך די פּרעסע געפֿונען אין אַ שטילן, אומבאַוועגלעכן צושטאַנד: מען האָט זייער שווער, אַחוץ דעם פֿאָרמאַט, ניט געקענט אונטערשיידן פֿון אַ טעגלעכן בלאַט ביז אַ מאָנאַטלעכן זשורנאַל; דער אינהאַלט איז געווען כּמעט איין און דער זעלבער, קיין ספּעציעלע איבערראַשנדיקע נײַעס איז ניט געווען, און קיינער האָט עס ניט דערוואַרט אויך. די טעגלעכע צײַטונג פֿלעגט מער דינען אַלס אינפֿאָרמאַטיווע וועגווײַזערין פֿאַרן בירגער אין זײַן אַלטעגלעכן לעבן. די ליטעראַרישע זײַט, דער פֿעליעטאָן פֿלעגט זיך אויסשליסלעך פֿאַרנעמען מיט דערינערונגען פֿון דער גרויסער רוסישער און אַלוועלטלעכער רעוואָלוציע, פֿון דער וועלט־מלחמה, פֿון דעם אַמאָליקן רעכטלעכן צושטאַנד פֿון די ייִדן אין פֿאַרשידענע לענדער. דאָס האָט פֿאַרנומען, נאָך די מודעות, דעם גרעסטן אָרט.
9.
“What a curious child you are,” Yugendboym said to his friend, smiling. “Come on, you’ll see plenty of posters in the Green Garden.”
“You’re right,” Kindishman agreed, and they continued their stroll, heading off to the left, which led to one of the central, vibrant streets, Shevchenko Street.
Zalmen Kindishman stopped, momentarily lost in his imagination. Passing him like ghosts, triple- or quadruple-decker buses, cars, and streetcars sped back and forth. To the right and left stretched two wide avenues lined with dense pines, their branches so thick they hardly let through any of the beams of sunlight, which were eager to force their way past and take their place in the sandy ground along the avenues. The rows of benches were filled with people dressed in their bright white summer clothes. Their faces laughing and smiling.
He approached the corner garden and his gaze was drawn unwittingly to the magnificent bronze monument to Shevchenko. The inscription shone with golden letters:
The Prophet of Ukraine
Taras Shevchenko
Born Died
25 February 1814 26 February 1861
They wanted to cross the street and walk down the avenues. Yugendboym brought to his attention a small unnoticed booth, which led from one side of the street to the other, on the central bustling streets.
Yugendboym pushed the button marked “N” on the booth and the door opened. They sat down on a comfortable seat as they rose into the air and then descended unawares at the start of the avenue. Leaving the seat, and seeing no one waiting, Yugendboym pushed another button and it returned automatically to its previous spot. They sat down on one of the benches and Kindishman took some newspapers out of his bag. First he started reading the daily paper, and once again his attention was drawn to the announcements. Generally the press was calm and staid. Apart from their format, it was only with great difficulty that one could distinguish between a daily paper and a monthly journal. The content was nearly identical; there were no extras, no surprising news, nor did anyone anticipate it. The daily paper served more as an informative guide to daily life for the citizen. The literary pages and the feuilletons were devoted exclusively to memories of the great Russian and universal revolution, of the World War, of the former legal status of the Jews in various countries. After the announcements, that was what most of the space was devoted to.
X
זיצנדיק אַזוי און לייענענדיק די צײַטונג האָט זיך דערהערט דאָס הוזשען פֿון דעם „אַעראָבאַן“, וועלכער האָט זיך דערנענטערט צו זיי. עס האָט זיך דערהערט דאָס פֿליגלרויש, און שטאַרקער, און נענטער עס ווערט די הוזשערײַ, און אָט האָט דאָס פֿויגלשיף שיף זיך אַראָפּגעלאָזן ניט ווײַט פֿון זיי, אויפֿן ראָג אַלעע וווּ עס האַקט איבער איין גאַס די צווייטע.
עס זײַנען אַרויס פֿיל מענטשן, פֿרויען, קינדער, און נאָך מער האָבן זיך אַ לאָז געטאָן אין „אַעראָבאַן“. צווישן די וועלכע זײַנען אַרײַן האָבן זיך אויך געפֿונען אונדזערע שפּאַצירנדיקע קינדישמאַן און יוגענדבוים.
זיי האָבן זיך אויסגעזעצט אויף די פּליושענע ווייכע בענק אין „אַעראָבאַן“, וועלכער האָט אַרײַנגענומען ביז הונדערט מאַן. די ביידע פֿרײַנד האָבן נאָך ניט באַוויזן זיך איבערבײַטן מיט אייניקע ווערטער ווי דער אינסטרוקטאָר האָט אויסגערופֿן:
– גרינגאָרטן, פֿרײַהייטספּלאַץ – דרײַ מינוט שטיין.
זיי האָבן זיך צוזאַמען מיט די אַלע איבעריקע אויפֿגעהויבן פֿון זייערע ערטער און אַרויף אויף דעם ברייטן, פֿרײַען, דורכויס מיט גרינס אַרום פֿאַרפֿלאַנצטן פּלאַץ, וועלכער האָט געפֿירט אין די אינעווייניקסטע גאַסן פֿון „גרינגאָרטן“. זיי זײַנען – אויפֿן „פֿרײַהייטספּלאַץ“.
דער „פֿרײַהייטספּלאַץ“ – דאָס איז געווען אַן אומגעהײַער גרויסער פֿירקאַנטיקער פּלאַץ, אײַנגעאָרדנט אין אַלע זײַטן מיט טריבונעס, איבער יעדער טריבונע איז געווען אַ „טאָגלײַכטער“ – אַן עלעקטרישער לאָמפּ, וועלכער גלײַכט אויס די נאַכט־פֿינצטערניש מיט דעם טאָגליכט. צווישן די אַלע טריבונעס איז געווען איינע אַ צענטראַלע – די בינע. אויף איר האָבן געקענט אָנטייל נעמען ביז פֿינף הונדערט מאַן, וועלכע פֿלעגן דורכפֿירן אין יום־טובֿים די גרויסע פֿאָלקס־פֿאָרשטעלונגען אונטערן פֿרײַען הימל, סײַ בײַ טאָג און סײַ בײַ נאַכט. איבער הויפּט פֿלעגט זיך אויסצייכענען די דעקאָראַטיווע טעאַטראַל־קונסט. זי איז דערגאַנגען אַזוי ווײַט, אַז אַלץ וואָס די רעזשי פֿלעגט נאָר דאַרפֿן: אַ וואַלד, אַ טײַך, אאַז״וו, פֿלעגט עס אויף עלעקטרישע מאָטאָרן אַרויסגעצויגן ווערן פֿון די אונטערערדישע היילן פֿון דעם „פֿרײַהייטספּלאַץ“. די גרויסע מאַסן־פֿאָרשטעלונגען אונטערן פֿרײַען הימל, דאָס זײַנען געווען די פּאָפּולערסטע פֿאָרשטעלונגען אין „עדעניאַ“.
זלמן קינדישמאַנען האָט פֿאַרכּישופֿט די שטאָלצע מאַיעסטעטישע סטאַטוע, „די פֿרײַהייט“, וועלכע האָט זיך געפֿונען אין סאַמע מיטן פּלאַץ און וועלכע האָט זיך געזען פֿון אַלע זײַטן. דאָס איז געווען איינע פֿון די קינסטלערישע שאַפֿונגען פֿון דעם באַרימטסטן סקולפּטורישן געניע מאַרק קריצענשטיין. די „פֿרײַהייטס־סטאַטוע“ האָט מיט זיך פֿאָרגעשטעלט פֿאָלגנדעס:
אַ יונג מיידל, מיט אַ פֿלאַמיקן בליק, מיט פֿונאַנדערגעלאָזענע לאָקן, דערטרעטנדיק מיט אירע פֿיס אַ שלאַנג, וועלכער האָט איר אין גאַנצן אַרומגענומען, האַלט זי אין איין האַנט אַ בלוט רויטע פֿאָן – אין דער צווייטער – אַ שוואַרצע. אונטן, פֿון דער זײַט פֿון דער רויטער – אַ באַרעליעף, אויף אים הויכע באַריקאַדן, פֿלאַמענדיקע געזיכטער, ס׳קומט פֿאָר אַ קאַמף. פֿון דער צווייטער זײַט – אונטער דער שוואַרצער פֿאָן – אויך אַ באַרעליעף – די געפֿאַלענע קרבנות נאָכן קאַמף, דערשאָסענע, דערהרגעטע: אַ רוס, אַן אוקראַיִנער, אַ פּאָליאַק, אַ ייִד, אַ גרוזין אאַז״וו. מיט אַן אויפֿשריפֿט:
„צוזאַמען געקעמפֿט – צוזאַמען געשטאָרבן“.
בײַ דער „פֿרײַהייטס־סטאַטוע“ איז געווען דאָס באַליבטסטע אָרט פֿון דער יוגנט. דאָ פֿלעגט מען בלומען ברענגען, און די גאַנצע סטאַטוע איז געווען שטענדיק מיט בלומענקרענץ באַקרוינט, אַז קוים־קוים האָט מען געקענט באַמערקן די אויפֿשריפֿטן אויף די סקולפּטורן, וואָס האָבן זיך געפֿונען אויף די באַרעליעפֿן.
10.
Sitting there reading the paper they heard the hum of the approaching aerotrain. They could hear the noise of the wings as the hum grew louder and closer. Then the bird-ship descended obliquely not far from them on the corner of the avenue where one of the streets intersected.
Though a large number of people exited the aerotrain, even more dashed to get on board. Our pedestrians Kindishman and Yugendboym were among those who boarded.
They took a seat on the soft plush benches of the aerotrain, which held up to a hundred people. The two friends had no time to exchange a few words when the Instructor announced: “Green Garden, Freedom Square, three minute wait.”
Together with the rest of the passengers they stood up and disembarked onto the wide, open, utterly verdant square, which led to the inner streets of the Green Garden. They were in Freedom Square.
Freedom Square was an immense square plaza fitted on each side with grandstands, and above each grandstand was a “day-floodlight —an electric lamp, which countervailed the dark of night with daylight. Between all of the grandstands was one central stage, which could accommodate the nearly five hundred people people who would perform the large national pageants on holidays in the open air, day or night. These pageants were chiefly distinguished by their artistic set design, which had advance to the point that anything the director might need—a forest, a river, and so forth—could be brought up from caves underneath Freedom Square by electric motors. Those mass open-air productions were the most popular events in Edenia.
Zalmen Kindishman was enchanted by the majestic, proud statue Freedom, which stood right in the middle of the square and which was visible from all sides. It was one of the artistic productions of that most eminent sculpting genius Mark Kritzenstein. Here is how the Freedom Statue was depicted:
A young girl, with an ardent expression and disordered locks, trampling a snake wrapped around her. In one hand she holds a blood-red banner, and in the other a black one. Below, on the red side, a bas-relief depicting tall barricades and fiery faces for the battle raging. Below, on the black side, another bas-relief, this one depicting the fallen victims of the battle, shot, slain. A Russian, a Ukrainian, a Pole, a Jew, a Georgian, and so on, with the inscription: They Fought Together — They Died Together.
The Freedom Statue was one of the favorite places for young people. They would bring flowers and the whole statue was so festooned with garlands one could hardly make out the inscriptions on the sculptures.
