Apr 21, 2019
INTRODUCTION
In the Future City of Edenia (1918) is by any measure an unusual book. One of the few works of utopian science fiction in Yiddish literature, it envisions an ideal of the Jewish Folkists of the interwar period, namely Jewish cultural autonomy on European soil. The protagonist Zalmen Kindishman finds himself in the Ukrainian city of his birth after a career abroad, including several years in Palestine. What he finds is a futuristic land in which scientific endeavor, scholarly inquiry, and political harmony between ethnic groups have ushered in an age of creativity and tranquility which Kindishman finds so wondrous and wonderful that he is ultimately ill-equipped to deal with his emotional exhilaration. Edenia’s author, Kalman Zingman (1889−1929), began as a small businessman with literary aspirations. Eventually, with the proceeds from selling his textile shop and the political liberalization of post-Empire Ukraine, Zingman established a press and began publishing literary works, journals, and newspapers. His efforts first in Kharkov and then in Kaunas and Berlin reveal the dynamism of an enterprising man of letters in interwar Jewish Eastern Europe. The aura of hope in the heady ferment of that period promoted a flowering of political and cultural thinking about Jewish self-determination in Europe. While not a literary masterpiece, Edenia is a wide-eyed and charming fantasy of the possibilities for Jewish life.
(For more on Zingman and Edenia see Gennady Estraikh, “Utopias and Cities of Kalman Zingman, an Uprooted Yiddishist Dreamer” East European Jewish Affairs 36:1 (2006): 31 – 42.)
Click here to download a PDF of this text and its translation
I
אין דעם גרעסטן, שענסטן האָטעל, „פֿרײַפֿאָלק“, אין „עדעניאַ“ איז געזעסן אין זײַן צימער אויפֿן 22סטן שטאָק אַ יונגער־מאַן פֿון מיטעלער הייך, דער פּנים גלאַט געראַזירט, די האָר פֿון קאָפּ שוין גרוילעך, זײַן בליק אַ מונטערער, אַ זיכערער. נאָכן אויסזען האָט מען אים געקענט געבן ניט מער ווי 40 יאָר, נאָר אין אמתן איז ער שוין געווען פֿיל עלטער, אַריבער 50.
ער איז געזעסן נעבן שרײַבטיש, אין אַ וויגשטול, געהאַלטן דעם דראָטלאָזן „טעלעפֿאָן־ביכל“, אַ קוק געטאָן, געבלעטערט די פֿאָדערשטע בלעטער וווּ ס׳איז געווען באַשריבן די טעכניק פֿון רעדן. ער האָט געענדיקט לייענען, איז צו צום פֿענצטערוואַנט, געבליבן אַ ווײַלע שטיין אַרויסקוקנדיק אויפֿן גאַס. אויף זײַן געזיכט האָט זיך באַוויזן אַ צופֿרידענער, קינדערשער שמייכל. עס איז קענטיק געווען, אַז ער לעבט איצט איבער איינע פֿון די פֿריידיקסטע מינוטן זײַנע. ער האָט זיך אויף אַ ווײַלע פֿאַרקלערט, ווי זיך וועלנדיק עמעצן אָדער עפּעס וואָס וויכטיקס דערמאָנען, ענדלעך האָט ער זיך אַ כאַפּ געטאָן, צוגעגאַנגען צוריק צום שרײַבטיש, ווידער גענומען בלעטערן דעם טעלעפֿאָן־ביכל און געפֿינענדיק דעם וועמען ער האָט געזוכט האָט ער זיך ניט געקענט אײַנהאַלטן פֿון פֿרייד און פֿאַר זיך אַליין אויסגערופֿן:
– יאָ, דאָס איז ער, מײַן אַלטער גוטער־פֿרײַנד יוגענדבוים! –
ער האָט אויפֿן שרײַבטיש געמאַכט אַזוי ווי פֿיגורן מיט די פֿינגער און עס האָט זיך אָנגעהויבן דער געשפּרעך.
– טעלעפֿאָן־צענטער? –
– יאָ, מײַן פֿרײַנד, וואָס פֿאַרלאַנגען זיי?
– י. מ. נ. 4! –
– גלײַך, מײַן פֿרײַנד.
פּויזע.
– איך הער, ווער רעדט?
– פֿרײַנד יוגענדבוים?
– יאָ איך. ווער פֿרעגט?
– אײַער אַלטער, אַמאָליקער גוטער־פֿרײַנד און חבֿר זלמן קינדישמאַן. געדענקט איר אים?
פּויזע.
– זלמן קינדישמאַן? – טאַקע? זלמן קינדישמאַן, איז עס מעגלעך? וווּ זײַט איר? וווּ געפֿינט איר זיך?
– האָטעל „פֿרײַפֿאָלק“ אויף גאָגאָל־גאַס.
– ווי, אויף „שלום־עליכם“־גאַס?
– יאָ, יאָ, אַנטשולדיקט מיר, כ׳האָב מיך דערמאָנט דעם נאָמען פֿון אַ מאָל מיט 25 יאָר צוריק.
– אַך, ווי מיר פֿרייט. איך קום גלײַך צו אײַך, האָטעל „פֿרײַפֿאָלק“, שלום־עליכם־גאַס 850?
– יאָ, דאַכט זיך, האָטעל „פֿרײַפֿאָלק“, צימער 101, ווינדע 7.
– צום גיכן זען זיך.
– צום ווידערזען.
1.
In the Freefolk, the largest, finest hotel in Edenia, a man sat in his room on the 22nd floor. He was of average height, his hair already graying, his smoothly shaved face cheerful and confident. To look at him you’d think he was no more than 40, but in truth he was older, already past fifty.
He was sitting in a rocking chair next to the desk flipping through the first pages of the wireless telephone book where it described the mechanics of how to speak through the apparatus. When he finished reading he went over to the window-wall and stood there for a while, looking down over the street. A happy childlike smile spread over his face: he was experiencing one of his most joyful moments of his life. He stood lost in thought for some time, as if trying to remember someone or something important. Eventually he snapped out of his reverie and returned to the desk and to his perusal of the phone book. Finding the name he had been looking for he couldn’t contain his joy and said aloud: “Yes, that’s him! My old friend Yugendboym!”
He traced some figures on the desk with his fingers and asked, “Is this the switchboard?”
“Yes, my friend, what would you like?”
“Y. M. N. 4.”
“Right away, my friend.”
(Pause.)
“Hello, who’s this?”
“Is this Yugendboym?”
“Yes, it’s me. Who’s asking?”
“Your good friend from long ago, Kindishman. Do you remember me?”
(Pause.)
“Zalmen Kindishman? Really? Can that be you? Where are you?”
“The Hotel Freefolk, on Gogol Street.”
“You mean Sholem Aleichem Street?”
“Yes, right, I’m sorry. I was thinking of what it was called 25 years ago.”
“Ah, I’m just delighted! I’ll come to you right away. Hotel Freefolk, Sholem Aleichem Street, number 850, right?”
“I believe so. Room 101, elevator 7.”
“See you soon.”
“Bye.”
II
זלמן קינדישמאַן האָט פֿון פֿרייד ניט געוווּסט וואָס צו טאָן. ער האָט אָנגעהויבן פּשוט צו טאַנצן איבערן צימער. זײַן בליק האָט זיך אָפּגעשטעלט אויפֿן „אַווטאָטעלעפֿאָטאָפֿאָן“ – דאָס איז געווען אַזאַ מין אַפּאַראַט וואָס באַדינט די געסט פֿולקום אַנשטאָט אַמאָליקער באַדינערשאַפֿט.
ער איז געשטאַנען בײַם אַפּאַראַט, געפֿירט מיט די פֿינגער, האָט אָנגעדריקט דאָס ערשטע קנעפּל, נאָך דעם אַ צווייטע, אַ דריטע לויט ווי עס איז געווען אָנגעמערקט אויף דער „אָרדענונגס־קאַרטע“ און עס האָט זיך גלײַך דערהערט אַ שטימע:
– וואָס פֿאַרלאַנגט דער פֿרײַנד קינדישמאַן?
– קען מען גוטן ווײַן באַקומען?
– מיטן גרעסטן פֿאַרגעניגן, אויב אײַער ווײַנקאַרטע איז נאָך ניט אויסגענוצט.
דעם געשפּרעך האָט זלמן קינדישמאַן געפֿירט דורכן „אַווטאָטעלעפֿאָטאָפֿאָן“, מיינענדיק, אַז ער רעדט דאָס מיט דער אַדמיניסטראַציע פֿון האָטעל, נאָר ער האָט אַ טעות געהאַט, אים האָט אָפּגעענטפֿערט דער אַפּאַראַט וועלכער פֿלעגט אין איין צײַט פֿאָטאָגראַפֿירן דעם גאַסט, אויסוויילן דאָס וואָס דער גאַסט באַשטעלט און אויטאָמאַטיש צושטעלן דורך די באַדינונגס־רערן, אַזוי פּינקטלעך ווי אַ מאָל פֿונעם טרײַסטן דינער.
זלמן קינדישמאַן האָט גענומען באַטראַכטן די באַקומענע צוויי לאָגעלעך ווײַן. ער האָט איבערגעלייענט דאָס באַלויכטענע פֿון אַ באַהאַלטן, פֿאַר אים אומפֿאַרשטענדלעך, עלעקטריש פֿײַערל:
„ווײַן־ברויערײַ „גפֿניה“ – עטוואָס נידעריקער – די טרויבן זײַנען „פֿון די קהלשע ווײַנגערטנער פֿון אוקראַיִנע און מאָלדאַוויע“.
ער האָט ניט באַוויזן איבערלייענען דאָס באַלויכטענע אויפֿן צווייטן לאָגעלע, ווי עמעץ האָט אָנגעקלאַפּט אין טיר.
– אַרײַן.
עס האָט זיך די טיר געעפֿנט און פֿאַר אים איז געשטאַנען אַ מאַן פֿון עטוואָס העכער פֿון מיטעלן וווּקס מיט אַ גרוי־שוואַרצלעכן בערדל, אַ קלוג סימפּאַטיש געזיכט, אין ברילן. דער אַרײַנגעקומענער איז געבליבן שטיין אַ ווײַלע, אַרומגעקוקט זיך, אויסגעווישט די ברילן. קינדישמאַן איז אים אַנטקעגנגעקומען, ענדלעך זײַנען זיי איינע אויף די אַנדערע אויפֿן האַלדז אַרויפֿגעפֿאַלן, זיך ברידערלעך צעקושט און זיך אַוועקגעזעצט אויפֿן ברייטן ווייכן פֿאָטעלשטול וווּ ער האָט זיך פֿריִער געוויגט.
אַ פֿריידפֿולע, ניט לאַנג דויערנדיקע פּויזע.
– נו, וואָס מאַכסטו?
– וואָס מאַכסט דו?
– אָט זעסט דאָך, גערײַזט, געוואַנדערט איבער דער גרויסער וועלט, געווען אין אַפֿריקע, אַמעריקע, יאַפּאָניע, קיטײַ, אַרגענטינע, בראַזיליען און פּאַלעסטינע.
– אויך דאָרט? נו, ווי איז דאָרט, אין אונדזער לאַנד? אין פּאַלעסטינע?
– דאָרטן איז ווי אומעטום, ס׳איז דאָ גבֿירים, און ס׳איז דאָ קבצנים.
– ווי? – האָט זיך ניט געקענט אײַנהאַלטן יוגענדבוים – בײַ אײַך, דאָס הייסט, בײַ אונדז דאָרט אין פּאַלעסטינע איז נאָך ניט אײַנגעפֿירט די נײַע אָרדענונג?
– צום באַדויערן, ניין. און דערום קומט דאָרט זייער אָפֿט פֿאָר רעוואָלוציעס, אויפֿשטאַנדן, שטרײַקן, איך האָב די לעצטע פּאָר יאָר דאָרט געלעבט, די פֿאַמיליע מײַנע וווינט נאָך איצט אויך דאָרט, אין „נאָרדיאָ“, אַ קליינע פּראָווינציאַלישע שטאָט, אַרום זעכצן טויזנט ייִדישע אײַנוווינער און אַרום דרײַסיק טויזנט אַראַבער.
– און ווי איז דאָרט דער אַלגעמיינער צוזאַמענלעבן מיט זיי, מיט די אַראַבער?
– ניט וואָס באַזונדערס, נאָר דערצייל בעסער דו, וואָס הערט זיך בײַ אײַך, דו קענסט זיך ניט פֿאָרשטעלן מײַן פֿרייד, וואָס מיר איז באַשערט זיך נאָך מיט דיר צונויפֿטרעפֿן.
– אַך, וויפֿל האָב איך מי אָנגעווענדט צו דערגיין דײַן אַדרעס, כ׳האָב בריוו אין אַלע פֿאַרשידנסטע רעדאַקציעס געשיקט, און ווי אין וואַסער ביסטו אַרײַן. קיין ענטפֿער באַקומען, נאָר גאָט צו דאַנקען, וואָס דו לעבסט. וואָס מאַכט דײַן פֿרוי, דײַנע קינדער?
– מײַן פֿרוי – איך דאַנק – זי איז געזונט. דו ווייסט דאָך פֿון אַ מאָל, אויב דו געדענקסט, אַז ווי נאָר עס האָט זיך אָנגעהויבן די איבערוואַנדערונג אין פּאַלעסטינע איז זי צוגעשטאַנען מיר זאָלן אַהין אַריבערפֿאָרן. איצט איז זי דאָרט פֿאַרוואַלטערין פֿון דער צענטראַלער אַרבעטער־ביבליאָטעק אויפֿן נאָמען פֿון מאָריס ראָזענפֿעלד. מײַן זון געדענקסטו דאָך? – דער קליינער שלמהלע, וועלכן דו האָסט ליב געהאַט הערן זײַנע קינדערלידער זינגען, ער איז איצט פּריוואַט־דאָצענט אין „זשיטלאָווסקי־אוניווערסיטעט“, דאָס איז אַ הויכשול פֿאַר פֿילאָסאָפֿיע און עקאָנאָמיק. דערצו איז ער הויפּט־רעדאַקטאָר פֿון ליטעראַריש־קינסטלערישן חודש־זשורנאַל אין ייִדיש „וואָרט און געדאַנק“.
– איז דאָרט דען ייִדיש אָנערקענט אַלס רעכטלעכע שפּראַך ווי דאָ בײַ אונדז, און האָט זי אַזאַ פֿאַרשפּרייטונג ווי בײַ אונדז?
– יאָ, די גאַנצע אַרבעטערשאַפֿט און דער המון באַנוצט נאָך אויך איצט אומעטום ייִדיש. עס קומט פֿאָר זייער פֿיל קאָנפֿליקטן אויף דעם באָדן. דו גייסט אַרײַן אויף פּאָסט, צי אויפֿן וואָקזאַל, דו בעטסט אַ בילעט אויף ייִדיש, פֿאַרקרימט דער קאַסיר דעם נאָז און ענטפֿערט דיר ניט. נאָר וואָס ווײַטער אַלץ עקשנותדיקער איז דער קאַמף געוואָרן און די ברייטע פֿאָלקסמאַסן האָבן זייערע קינדער־גערטנער, שולן און זאָגאַר אוניווערסיטעטן ייִדישע, ניט העברעיִשע, אָנגעהויבן בויען, און זיי האָבן אַ גרויסן דערפֿאָלג.
– אַך, ווי מיר פֿרייט די איינצלהייטן – האָט זיך אָפּגערופֿן יוגענדבוים, נו און דײַן זון מוז געוויס זײַן איינער פֿון די קעמפֿער.
– דו פֿאַרשטייסט דאָך, דער „זשיטלאָווסקי־אוניווערסיטעט“, דאָרט ווערן אַלע לעקציעס אויף ייִדיש געלעזן און, ניט קוקנדיק וואָס די דאָרטיקע קהילה גיט אויף דעם קיין געלט ניט, דאָך איז ער שענער און רײַכער אויסגעשטאַט ווי זייערע „מאַרמאָרעק“־ און „וואָלפֿסאָן“־אוניווערסיטעטן. איבער הויפּט באַזוכן דעם נײַעם אוניווערסיטעט אויף „זשיטלאָווסקיס“ נאָמען די נײַ־אָנגעקומענע פֿון אוקראַיִנע, מאָלדאַוויע, גרוזיע, דאַגעסטאַנער און דאָנער רעפּובליקן; פֿון ליטע, פּוילן און גאַליציען – דאָס זײַנען יענע, וועלכע גייען אין די רעגירונגס־שולן און ־אוניווערסיטעטן.
– מײַן זונס שילער האָבן זיך מיר אַזוי פֿיל אינטערעסאַנטס אָנגעדערציילט פֿון אײַער לעבן – האָט קינדישמאַן ווײַטער פֿאָרגעזעצט – אַז איך האָב אַן איבעריקן טאָג ניט געקענט אײַנזיצן און געמוזט קומען אַהער צו פֿאָרן, זען ווי זעט אויס די גאַס, די שטאָט, וועלכע מיט 25 יאָר צוריק האָט זי אונדזער שפּראַך ניט פֿאַרשטאַנען, וועלכע האָט פֿון אונדז געלאַכט, געשפּאָט, און איצט בין איך געקומען אַהער.
2.
Zalmen Kindishman didn’t know what to do with himself he was so happy. He practically danced around the room. His eyes stopped on the autotelephotophone—a tool which served the guests the way the hotel staff once did. He stood next to the machine, guiding his fingers over the apparatus, pressing one button, then another, then a third, according to the instruction chart. Instantly he heard a voice: “What would friend Kindishman like?”
“Could I get some nice wine?”
“With the greatest pleasure, if your wine-card is not used up.”
Zalmen Kindishman carried on this conversation through the autotelephotophone thinking he was speaking with the hotel management. But he was mistaken; the machine answered him while simultaneously taking his picture, preparing what he ordered, and delivering it automatically through the “service tubes” as efficiently as the most devoted porter used to.
Zalmen Kindishman considered the two jugs of wine he had received, and illuminated by a hidden electric light he couldn’t fathom he read: “Gafniah Winery.” And a little further down: “These grapes come from the community vineyards of Ukraine and Moldavia.”
He hadn’t managed to read the label on the second jug when someone knocked on the door.
“Come in.”
The door opened and in walked a man, slightly taller than average, with a salt-and-pepper beard, a pleasant, intelligent face, and glasses. The man stood there for a moment as he looked around and wiped his glasses. Kindishman walked over to him and finally the two men hugged, kissing each other like brothers. They sat down on the soft, wide armchair he had been rocking on earlier.
There was a brief, joyful pause.
“So, how are you?” asked Kindishman
“How are you?”
“Take a look. I’ve travelled, wandered around this wide world, been to Africa, America, Japan, China, Argentina, Brazil, Palestine.”
“There too? So, how are things there in our land, in Palestine?”
“Like everywhere else. There are rich people and paupers.”
“How can that be?” Yugendboym asked, unable to contain himself. “In your, no, in our land, in Palestine, they haven’t yet instituted the new order?”
“Unfortunately, no. And as a result there are often revolutions, uprisings, strikes. I’ve been living there the past couple of years and my family still lives there, in Nordiah, a small provincial city with about 16,000 Jews and 30,000 Arabs.”
“How is it living together with them, with the Arabs?”
“Nothing special. But I’d rather hear about you. How are you? You can’t imagine my joy at how lucky I am to meet up with you.”
“Oh the effort I’ve spent trying to find your address. I sent letters to every possible editor. It was as if you vanished without a trace. I got no replies. But thank God you’re alive! How is your wife? And your children?”
“My wife is well, thank goodness. If you recall, as soon as the migrations started she insisted we move to Palestine. Now she is the director of the central workers library, the Morris Rosenfeld Library. My son, little Shloymele—do you remember him? You used to love hearing him sing children’s songs. He’s now a lecturer at Zhitlowsky University, a college for philosophy and economics. He’s also the principal editor of Word and Thought, a monthly journal for literature and art in Yiddish.”
“So is Yiddish recognized as an official language like it is here? Is it as widely used as it is here with us?”
“Yes, the working class and the common people still use Yiddish everywhere. Which causes frequent conflicts. You go into a post office or a train station and ask for a ticket in Yiddish and the clerk wrinkles his nose and doesn’t respond. But the conflict has gotten more and more uncompromising, and the popular masses have begun establishing their own kindergartens, schools, and even universities in Yiddish, not Hebrew. And they’re a great success.”
“I am overjoyed to hear that,” Yugendboym replied. “And your son must certainly be one of those engaged in the fight.”
“You’ve got that right. All the lectures at Zhitlowsky University are conducted in Yiddish. And despite the fact that the local community contributes no money for it it’s still more beautifully and abundantly outfitted than their Marmorek and Wolfson Universities. For the most part it’s new immigrants from Ukraine, Moldavia, Georgia, and the republics of Dagestan and the Don who attend Zhitlowsky University. The ones from Lithuania, Poland, and Galicia are the ones who attend the state schools and universities.
“My son’s students have told me so many interesting things about life here,” Kindishman went on, “that I couldn’t sit still another day and had to travel here to see how things look; this street, this city, which twenty-five years ago couldn’t understand our language, which mocked and laughed at us. And now I’ve come back.”
III
זלמן האָט געעפֿנט די פֿלאַש ווײַן, אָנגעגאָסן די כּוסות, אויסגעטרונקען פֿאַר די אַמאָליקע יונגע יאָרן, פֿאַר דער צוקונפֿט און אויך פֿאַר דער קעגנוואַרט.
– איך בין דאָך פֿאָרזיצנדער פֿון דער אַלוועלטלעכער סטאַטיסטישער קאָמיסיע – האָט ווידער אָנגעהויבן קינדישמאַן – און וועגן דעם טאַקע האָב איך אַ מיסיע אויסצופֿאָרשן דעם וווּקס און פֿאָרשריט פֿון די ייִדן פֿון חוץ־לאָרץ, וועלכע לעבן אין אוקראַיִנע, מאָלדאַוויע, גרוזיע און דאַגעסטאַנער רעפּובליקן, און איך קען דיר זאָגן, זײַנענדיק גוט באַקאַנט מיט דער אַלגעמיינער ייִדישער לאַגע אין דער גאַנצער וועלט, אַז מיר קענען טרינקען אויך פֿאַר דער הערלעכער קעגנוואַרט אונדזערער, נעם די פֿאַראייניקטע שטאַטן פֿון דײַטשלאַנד, ראָמאַניע, אַנגלאָ־סאַקסאָניע און אַמעריקע, וואָס פֿאַר אַ געזונט לעבן עס איז אויסגעוואַקסן פֿון דעם אַמאָליקן אײַנגעוואַנדערטן ייִדנטום. די נאַציאָנאַלע פֿאַרזאַמלונגען די ייִדישע אַרבעטן דאָרט זייער פֿלײַסיק, אַז די פּאַלעסטינישע „כּנסת־הגדולה“ קען זיך אַ מוסטער אַראָפּנעמען.
– און וואָס בײַ אונדז? – האָט אים איבערגעשלאָגן יוגענדבוים – אָט האָט איצט אונדזער סיים אָנגענומען דעם געזעץ־פּראָיעקט וועגן „עלטערשוץ“, ד״ה אַז יעדער ווער עס ווערט אַלט 55 יאָר באַקומט ער פֿון דער קהילה זײַן שטענדיקע „לעבנס־קאַרטע“, ווערנדיק באַפֿרײַט אין דער זעלבער צײַט פֿון דער „אַרבעטספֿליכט“ וואָס ליגט אויף יעדן בירגער אַלט ווערנדיק 18 יאָר.
די „שטענדיקע לעבנס־קאַרטע“ גיט דאָס רעכט פֿרײַ אומעטום צו רײַזן, געניסן פֿון אַלע גוטסקייטן, וואָס דער שעפֿערישער מענטשלעכער געדאַנק האָט פֿאַר דער לעצטער צײַט דערפֿונדן. דער ערדישער גן־עדן הייבט זיך אָן פֿאַרן מענטשן דאַן ווען ער האָט דעם גאַנצן לעבן געגעבן דער מענטשהייט, און אויך דאַן ווען די פֿיזישע קרעפֿטן הייבן אָן צו גיין צוריק, גיט אים די געזעלשאַפֿט אָפּ איר באַצאָלטס פֿאַר זײַן פֿיליאָריקער מי.
זיי זײַנען געזעסן, יוגענדבוים האָט דערציילט און דערציילט…
קינדישמאַן איז שיכּור געוואָרן, אים האָט דער קאָפּ אָנגעהויבן דרייען, נאָר ניט פֿון דעם ווײַן, וואָס ער האָט געטרונקען, נאָר פֿון אַלץ דאָס, וואָס יוגענדבוים האָט אים אָנגעדערציילט. עס איז פֿאַר אים אויפֿגעשטאַנען דער קאָנטראַסט פֿון די אַמאָליקע יאָרן, ווען זיי ביידע האָבן אַ מאָל אין גרויסן שטאָטגאָרטן, אויף אַ באַן ערגעץ ווײַט־ווײַט, אָן אַ זײַט, אַז קיינער זאָל ניט באַמערקן, ניט איין נאַכט איבערגענעכטיקט, ווײַל אין קיין האָטעל האָט מען זיי אַלס ייִדן ניט אַרײַנגעלאָזן.
– יאָ, איך געדענק – האָט אָפּגעענטפֿערט יוגענדבוים אויף קינדישמאַנס דערינערונגען, – און דערום וואָלט איך פֿאָרלייגן, אַזוי ווי אין גאַנצן האָסטו ווייניק צײַט בײַ אונדז צו פֿאַרווײַלן, קום, איך וועל דיר די שטאָט ווײַזן, וועסט זען דעם „גרינגאָרטן“, וועסט זען דעם „פֿרײַהייטספּלאַץ“, וועגן וואָס איך האָב דיר דערציילט.
– קום מײַן פֿרײַנד – האָט געענדיקט יוגענדבוים, זיך אויפֿהייבנדיק פֿון זײַן אָרט.
קינדישמאַן האָט זיך אויך אַנידערגעשטעלט.
– יאָ, מיר גייען – האָט ער מיט פֿאַרגעניגן אײַנגעשטימט, און די ביידע פֿרײַנד זענען אַרויס פֿון צימער.
3.
Zalmen opened a bottle of wine, filled the glasses, and drank to the long-ago days of his youth, to the future as well as to the present.
“I am chairman of the Global Statistical Commission,” Kindishman began again. “And in that capacity I actually have a mission to study the growth and progress of Jews outside of Palestine who live in Ukraine, Moldavia, Georgia, and the republic of Dagestan. Being well acquainted with the general situation of Jews the world over I can tell you we may drink to our glorious present. Take the united states of Germany, Romania, Anglo-Saxony, and America and the healthy life that has developed there for the former Jewish immigrants. The Jewish national assemblies work very diligently, and the ‘Great Assembly’ in Palestine might learn a thing or two.”
“And what about us?” Yugendboym interrupted him. “Our Sejm has undertaken a legal program of ‘old age protection.’ That is, anyone who turns fifty-five receives a permanent ‘life-card’ from the community, which frees them from the ‘duty of work,’ which is obligatory for every citizen from the age of eighteen.
“The permanent ‘life-card’ grants the right of freedom of travel anywhere and to take advantage of all the benefits which productive human thought has lately devised. The earthly paradise for a man begins once he has given his entire life for humanity. When his physical strength begins to wane society pays him back for his many years of toil.”
As they sat, Yugendboym kept talking and talking . . .
Kindishman grew drunk and his head started spinning, not from the wine he had consumed but from everything Yugendboym had told him. He couldn’t get over the contrast with those early years when from time to time they’d spend the night on a bench in some far corner of the large city park so that no one would notice them, since no hotel would admit Jews.
“Yes, I remember,” Yugendboym responded to Kindishman’s reminiscence. “So let me make a proposal. Since you have so little time to spend here, come, let me show you the city. You’ll see the Green Garden and Freedom Square that I told you about.
“Come on, my friend,” Yugendboym concluded, as he rose from his seat.
Kindishman also stood.
“Let’s go,” he enthusiastically agreed, and the two friends left the room.
IV
אַראָפּלאָזנדיק זיך מיט דער 7טער ווינדע פֿון 22סטן שטאָק וווּ זײַן צימער איז געווען, זײַנען ביידע פֿרײַנד געבליבן שטיין.
– באַלד – האָט דערקלערט יוגענדבוים – קומט דאָ אָן דער „אַעראָבאַן“, וועלן מיר אַ פֿאָר טאָן אין „גרינגאָרטן“.
– ווי זאָגסטו? – האָט פֿאַראינטערעסירנדיק זיך מיטן נײַעם נאָמען געפֿרעגט קינדישמאַן.
– אין „גרינגאָרטן“. דאָס איז דער נײַסטער טייל פֿון שטאָט וווּ ס׳איז געווען אין מײַנע צײַטן פֿעלדער, וועלדער, בלאָטעס און גריבער, געדענקסט דאָך, פֿון ייִדישן בית־עולם אָן.
– נו, איז דאָרט איצט דער שענסטער שטאָטטייל? אַ שיין אָרט אויסגעקליבן לעבן די „טויטן־ערטער“? – האָט איראָניש אונטערגעשמייכלט קינדישמאַן.
– זײַ רויִק, מײַן פֿרײַנד, קיין „טויטן־ערטער“ עקזיסטירן שוין בײַ אונדז לאַנג ניט.
– טאָ וווּ דען באַהאַלט איר די מתים? אָדער אפֿשר איז בײַ אײַך דערפֿונען געוואָרן אַ קעגנזעצלעך מיטל פֿאַרן מלאך־המוות?
– לאַך ניט, מײַן פֿרײַנד, אונדזער „מעדיצינישער אינסטיטוט“ מאַכט שוין אייניקע יאָר פּרוּוווּנגען אויף קראָליקעס און פֿאַרשידענע חיות, וווּ מען שפּריצט אַרײַן אַ סערום די נאָר וואָס געשטאָרבענע אָדער דערהרגעטע און פֿון דעם לעבן זיי אָפּ. און פּראָפֿעסאָר ראַבינאָוויטש, דער דירעקטאָר פֿון אינסטיטוט זאָגט אין זײַן זשורנאַל „די געזונטהייט“, אַז ס׳איז מעגלעך, אַז גאָר אין קורצן וועלן מיר קענען, ווען בײַ אַ מענטשן ענדיקט זיך די יאָרן פֿון אַלטקייט, אים אַרײַנגעבן אַ קינסטלעכע נײַע נשמה, און ער וועט ווידער קענען לעבן. נאָר דערווײַל איז עס נאָך אונטער מעדיצינישער עקספּערימענטור. נאָר דו האָסט דאָך געפֿרעגט וווּ באַהאַלטן מיר די מתים וועלכע שטאַרבן? – וועל איך דיר ענטפֿערן, אַז דו וועסט מיט מיר זײַן אין „גרינגאָרטן“ וועסטו זען אַ שיין 40־עטאַזשיק הויז, דאָס „קרעמאַטאָריום“. דאָרט ווערן די מתים פֿאַרברענט און יעדנס אַש, אונטער אַ געוויסן נומער, געפֿינט זיך אין אַ באַזונדער קעסטל. און דערצו טרעפֿט בײַ אונדז זעלטן יונגע טויטן. דאָס לעבן איז אַזוי אַוועקגעשטעלט, אַז שטאַרבן שטאַרבט מען פֿון אַלטקייט, פֿון שוואַכקייט, אָבער ניט פֿון די צופֿעליקייטן אין די יונגע יאָרן, ווי אַ מאָל פֿלעגט זײַן. דער אַלטער דור שטאַרבט אָפּ, קיין מלחמות איז שוין אַ יאָר איין און צוואַנציק ניט פֿאָרגעקומען, – דעם נאָמען מלחמה ווייסן זיי, די יוגנט, נאָר פֿון דער געשיכטע וואָס זיי לערנען אין די שולן; אין די ווײַטערדיקע קלאַסן פֿאַרנעמט אַ גרויסן אָרט די לערע פֿון „געזונט־פֿאַרהיטונג“. סײַ בחורים סײַ מיידלעך לערנען אין די עלטערע קלאַסן וועגן געשלעכטלעכן לעבן, ניט ווי אין אונדזערע צײַטן, ווען די יוגנט, איידער זי פֿלעגט גיין חתונה האָבן, פֿלעגט זי פֿריִער אַלע זומפּן פֿון לעבן דורכגיין; אין אונדזער צײַט דאָ, ווייסט מען ניט וואָס הייסט אַזוינס לעבנסזומפּ. אַ מיידל אין שול, לערנט צוזאַמען מיט נאַטור־וויסנשאַפֿט, געשיכטע, ליטעראַטור – אויך קאָכקונסט, געשלעכטלעכע וויסנשאַפֿט און דערציִונג. און וואָלטסטו זען אונדזערע יונגע מוטערס, ד״ה אונדזערע קינדער – גאַנץ אַנדערע ווי די אַמאָליקע וועלכע פֿלעגן וויסן דעם לעבן, דעם אינטימען לעבן, נאָך די פּאָרנאָגראַפֿישע ראָמאַנען, וואָס זיי פֿלעגן בשתּיקה לייענען.
– דו ווייסט, מײַן פֿרײַנד – האָט אים איבערגעשלאָגן קינדישמאַן, – צו וואָס זאָלן מיר זיך דאָ אַרומדרייען אויף צו וואַרטן אויפֿן „אַעראָבאַן“, וווּ די גאַנצע וועג ביזן „גרינגאָרטן“ וועלן מיר זען נאָר די לופֿטפּוסטקייט? נאָמיר בעסער צו פֿוס גיין, אויב ס׳איז ניט צו ווײַט.
– נאָענט איז דאָס ניט – האָט אָפּגעענטפֿערט יוגענדבוים – נאָר דו ביסט גערעכט, פֿאַר דיר וועט פֿיל אינטערעסאַנטער זײַן צו פֿוס גיין, וועסטו זען וואָס האָט די קהילה דורכגעמאַכט אין פֿאַרלויף פֿון די לעצטע 25 יאָר.
– וואָס עפּעס די קהילה? צי דען נאָר די ייִדישע קהילה האָט דאָס אַלץ אויסגעבויט? און אַוווּ זײַנען די זעלבסט־פֿאַרוואַלטונגען פֿון די איבעריקע פֿעלקער? – האָט געפֿרעגט קינדישמאַן.
– אונטער דעם וואָרט קהילה – מיין איך טאַקע די פֿעלקערלעכע זעלבסט־פֿאַרוואַלטונג. דאָ בײַ אונדז איז דער צונויפֿלעבן אַזוי רויִק, אַזוי קאָנפֿליקטלאָז, אַז דו קענסט ניט אונטערשיידן און אָפּטיילן פֿון איין קהילה, נאָמיר זאָגן די ייִדישע, פֿון זאָגאַר די אוקראַיִנישע, וועלכע איז די רעגירנדיקע. יעדע פֿעלקערלעכע קהילה האָט דאָס רעכט אויסצואַרבעטן איר געזעץ־פּראָיעקט, וואָס אָנבאַלאַנגט דאָס אויסבעסערן פֿון שטאָט – ווען עס ווערט אָנגענומען אין אייגענעם ראַט ווערט די רעזאָלוציע מיטן פּראָיעקט אַריבערגעטראָגן אין צענטראַלן שטאָטישן ראַט און זי שטעלט עס אויף דער אָפּשטימונג פֿון אַלע פֿעלקער, וועלכע אירע דעפּוטאַטן זײַנען פֿאַרטראָטן, און בײַ אַ מערהייט שטימען ווערט עס אָנגענומען און גלײַך דורכגעפֿירט אין לעבן.
– איז הייסט עס, גייען מיר צו פֿוס, – האָט זיך ווידער געווענדט קינדישמאַן צו זײַן פֿרײַנד.
– פֿון מײַנט וועגן, ביטע, אָט וועל איך דיר טאַקע אונטער וועגס האָבן די געלעגנהייט צו ווײַזן פֿיל פֿון אונדזערע פֿאַרווירקלעכטע פּלענער וועלכע אַ דאַנק אונדזער איניציאַטיווע, דער איניציאַטיווע פֿון דער ייִדישער קהילה, איז עס אין לעבן פֿאַרווירקלעכט געוואָרן.
4.
Taking elevator seven down from the 22nd floor the two friends stood still.
“Soon we’ll take the next aerotrain and go to the Green Garden,” Yugendboym explained.
“What did you say?” Kindishman asked, intrigued by the novel name.
“To the Green Garden. It’s the newest section of the city. In my day it was just fields and forests, marshes and pits. You remember, starting at the Jewish cemetery.”
“So that’s now the prettiest district of the city? Chose a beautiful spot next to the graveyard, eh?” Kindishman cracked an ironic little smile.
“Relax, my friend, there are no graves. They haven’t existed for a long time.”
“Then where do you hide your dead? Or perhaps you’ve devised some antidote for the Angel of Death?”
“Don’t laugh, my friend. For several years now our Medical Institute has been conducting tests on rabbits and various animals in which they administered a serum to a recently deceased or killed animal and it came back to life. Professor Rabinovich, the director of the Institute, says in his journal, Health, that very soon it may be possible that when a person dies of old age we will be able to infuse a new, artificial soul and he might live again. In the meantime it is still undergoing medical experimentation. But you asked where we hide the bodies of the dead? When you come with me to the Green Garden you’ll see a lovely 40-story building, the Crematorium, where the dead are burned and each one’s ashes are placed in a special box with a specific number. What’s more, few people die young here. Life is such that people die from old age, from weakness, but not prematurely in youth as it used to be. The older generation is dying off, and there hasn’t been a war in twenty-one years. The youth only know the word ‘war’ from the history they study in school. Later on in school great emphasis is placed on ‘hygiene’; in the upper grades both boys and girls learn about sexual health, not like in our day when before they got married the youth would first become well versed in all of life’s pitfalls. Now, people don’t even know what such pitfalls are. A girl in school studies natural science, history, and literature alongside culinary arts and sex education. And if only you could see our young mothers, that is, our children, they’re completely different than how they used to be, when they’d learn about life—intimate life—from the pornographic novels they’d read in secret.”
“You know,” Kindishman interrupted him, “why are we wasting time here waiting for the aerotrain, where the whole way to the Green Garden all we’ll be able to see is the empty sky? Let’s walk instead, if it’s not too far.”
“It’s not close,” Yugendboym replied. “But you’re right. It’ll be a lot more interesting for you if we walk. You’ll get to see what the community has undergone in the past twenty-five years.”
“Why do you say ‘community’? Was it only the Jewish community that built all this? Where is the self-government of the rest of the peoples?” Kindishman asked.
“By the word ‘community’ I actually mean national self-government. We coexist here so peacefully, so free of conflict that between one community, let’s say the Jewish one, and the Ukrainian, you can’t tell which is in charge. Each national community has the right to develop its own legal program for the improvement of the city. When it’s adopted by its own council the program resolution is relayed to the central municipal council and is put to the vote of all the peoples represented by deputies. It is adopted by a majority vote and implemented immediately.”
“So, let’s walk,” Kindishman again turned to his friend.
“By all means, please, let me take the opportunity along the way to show you many of the accomplishments, which thanks to our initiative, the initiative of the Jewish community, have been brought into being.”
V
זיי האָבן ניט באַוויזן אָפּצוגיין קיין ראָג גאַס, זיי זײַנען נאָר געקומען צו „אַ גאָרטן־ווינקל“ – אַזוי האָבן געהייסן די „סקווערן“ וועלכע האָבן זיך געפֿונען בײַ יעדער אָנהייב גאַס –, ווי מיט אַ קינדישער נײַגעריקייט האָט זיך קינדישמאַנס בליק אָפּגעשטעלט אויף אַלץ דאָס וואָס ער האָט דאָ דערזען. צו ערשט איז ער צוגעגאַנגען נאָענט צום „שלום־עליכם“־דענקמאָל, אין דעם קליינעם מיט בלומען און גרינס באַצווײַגטן גערטל, איז אין רעכטן צענטער געווען פֿון מראַמאָרנעם שטיין אויסגעהאַקט די פֿיגור פֿון שלום־עליכם. איידער ער איז צוגעגאַנגען נאָענט האָט זיך אים אויסגעדוכט, אַז דאָס זעט ער דעם לעבעדיקן „שלום־עליכם“, וועלכן ער האָט אַ מאָל, אַ מאָל, אין די קינדער־יאָרן געהערט לייענען אין שטאָט־טעאַטער פֿון זייער שטאָט אין דער ליטע, אַזוי לעבעדיק איז דאָס בילד געווען. שטייענדיק נאָענט האָט ער באַמערקט, אַז אויסער זײַן אויסערלעכן לעבעדיקן פּאָרטרעט איז אונטן דאָ פֿיל באַרעליעפֿן. איינער רעכטס הייסט „די בירזשע אין מאַזעפּעווקע“. דאָרט זעט זיך אַ גרופּע ייִדישע מעקלערס בײַ אַ קאַפֿע, האַנדלען, וואַנדלען, און צווישן זיי בולטער פֿון אַלע פֿיגורן איז מנחם־מענדל, מיטן צעקנייטשטן שבתדיקן קאַפּעליוש, אַ שוואַרץ ציגן־בערדל, מיטן שטעקל; די פּאָזע איז ווי דרייענדיק מיטן גראָבן פֿינגער. אויף קינדישמאַנען האָט עס געמאַכט אַ שטאַרקן אײַנדרוק, אים האָט זיך געדוכט, אַז דאָ געפֿינט ער זיך אין דער קריגסצײַט אויף איינער פֿון די באַלעבטסטע בירזשן אין יענער צײַט, ווען עס האָט נאָך געלעבט יענער בײַ וועמענס „אָנדענקונגס־מאָל“ ער שטייט איצט. לינקס – נאָך אַ באַרעליעף, דאָס איז געווען אַ זעלטן רײַכע קאָמפּאָזיציע: אין מיטן פֿעלד, שטייט אַ פֿורל, קאַנען מילך, אַ בידנע קליאַטשע, אויפֿן וואָגן אָנגעפּאַקט אַ גאַנצע פֿאַמיליע מיט די שטוביקע בעבעכעס. און דאָ זײַנען די פֿיגורן אַזוי בולט, דו זעסט חווהן, האָדלען, שפּרינצען. לעבן יעדער טאָכטער איר באַשערטער – דאָ געפֿינט זיך כוועדריק און אויך דער „פֿעפֿערל“; אונטן אַן אויפֿשריפֿט: טבֿיה מיט דער משפּחה פֿאָרט קיין ארץ־ישׂראל“. און בולטער פֿאַר די ביידע באַרעליעפֿן וואַרפֿט זיך אין די אויגן דער באַגילדטער באַרעליעף, אַ דריטער, „ייִדישע קינדער“; דאָרט דערקענסטו גלײַך „יאָסעלע סאָלאָוויי“, בוזין, פּערעלען, דבֿורקען, מאָטל פּייסע דעם חזנס, פֿישעלע דעם שוחטס, געצעלען דעם לעפּישעוואַטן, בעניע מאיר פּאָלקאָווויס. צווישן דער גרופּע קינדער, יעדער מיט זײַן שמייכל, יעדער מיט זײַן מינע, בלאַנקען אַרום אונטן אויף דער גרינער לאָנקע מתושלח, – אַ ייִדיש פֿערד, ראַבטשיק – אַ הינטל, און מעניע – דאָס קעלבל.
זלמן קינדישמאַן האָט זיך ניט געקענט זאַט אָנקוקן אויף די באַרעליעפֿן וווּ דאָס גאַנצע שאַפֿונג כּמעט שלום־עליכמס איז דאָ אויפֿן באַרעליעף־שטיין אויסגעקריצט געווען.
5.
They hadn’t even made it to the intersection when they came upon a corner garden, which is what the plazas that headed every street were called. With childlike curiosity Kindishman’s gaze lingered over everything he saw. First he approached the Sholem Aleichem monument. Right in the middle of the little garden of flowers and other greenery stood the figure of Sholem Aleichem, carved in marble. Even before he got close it seemed to Kindishman that this was Sholem Aleichem in the flesh whom he had once heard as a child long, long ago, giving a reading in the municipal theater of their city in Lithuania. That’s how lifelike the likeness was. Standing close to it he noticed that in addition to this outwardly vivid portrait there were numerous bas-reliefs underneath. One on the right was titled “The Stock Exchange in Mazapevka.” It depicted a group of Jewish brokers in a café, wheeling and dealing, and there, more striking than all the rest, was Menachem Mendel, with his wrinkled Sabbath hat, black goatee, and walking stick. His pose was one of spirited one-upmanship. It made a deep impression on Kindishman. He felt as if he were there, in one of those vibrant stock exchanges during the war, when the man whose memorial he was standing next to was still alive.
To the left was another bas-relief, an exceptionally rich composition. In the middle of a field stood a cart, cans of milk, and a miserable nag; crammed into the cart was an entire family with their dusty baggage. The figures were so remarkable, and then you recognized Chava, Hodel, and Shprintze. Next to each daughter her destined mate: there was Khvedrik, and “Peppercorn.” Below was a caption: “Tevye and His Family Go to the Land of Israel.”
More striking than either of those was a third, gilded, bas-relief: “Jewish Children.” In it you immediately recognized Yosele Solovey, Buzi, Perele, Devorke, Mottel Peyse the cantor’s son, Fishele the butcher’s son, Getsele the stutterer, Benni with his dreydl. Among this group of children, each with his own smile, his own expression, wandering around in the field below were Methusaleh, the Jewish horse; Rabtshik, the puppy; and Meni, the calf.
Zalmen Kindishman couldn’t get enough of looking at the bas-reliefs where nearly all of Sholem Aleichem’s creations were represented carved into the stone.
