Jun 05, 2023
“The interior of the old ‘mikve’ (ritual bath). Men and women bathed at the ‘mikve’, especially before the Sabbath and other holidays. Ritual immersion was required of women after menstruation” (Zaleschiki, no date given). Photo courtesy of YIVO People in a Thousand Towns project.
INTRODUCTION
This is the third installment from Jonah Rosenfeld’s “Di Kholyere” (‘Cholera”), which first appeared serially in the Forverts, beginning September 23, 1923. The story also appears as “Di Kholyere” in the one-volume Geklibene Verk (New York, 1955), which is the edition used in this translation. In the second installment, we learned that a disproportionate number of the cholera’s victims were women; this installment tells us why. As the epidemic disrupts the rituals of daily life, it becomes clear that the mikvah, a Jewish place of purification through immersion, has become a site of contagion.
Click here for a PDF of the text and translation.
אין דער גאַנצער חשכות האָבן זיך די „פֿאָרכטיקע“ טעג אַרײַנגערוקט און, װילנדיק – נישט װילנדיק, האָט מען געמוזט יום־טובֿ מאַכן. געװען אַזעלכע, װאָס האָבן זיך פֿון שיבֿעה אױפֿגעהױבן און זיך אַװעקגעלאָזט אין די קראָמען דעם יום־טובֿ אײַנצוהאַנדלען. די אַלמנס זײַנען געגאַנגען אײַנהאַנדלען, װאָס זײ האָבן באַדאַרפֿט, אין די זעלביקע קלײטן, װוּ די װײַבער זײערע פֿלעגן אײַנקױפֿן. דערבײַ זײַנען מיט אײניקע פֿון זײ פֿאָרגעקומען אַ פּאָר אינצידענטן, װאָס האָבן אױף אַ לאַנגער צײַט געלאָזט אַ שװערן אײַנדרוק.
געװען אַ פּאָר זײעריקע, װאָס פֿלעגן „נעמען“ אױפֿן בוך יאָרן לאַנג, אַ פּאָר מאָל דורכן יאָר זיך צוזאַמענגעחשבונט, אָפּגעצאָלט און װײַטער גענומען. דאָ גאָר פּלוצלינג האָט זיך אײן קרעמער און אַ צװײטער – װי זײ װאָלטן זיך צוזאַמענגערעדט, זיך אָפּגעזאָגט צו באָרגן אָט די לאַנגיאָריקע בטוחים. פֿאַר װאָס? פֿאַר װען? – דאָס האָבן די קרעמער נישט געקאָנט זאָגן. זײ, אָט די לאַנגיאָריקע בטוחים, האָבן עס אַלײן באַדאַרפֿט פֿאַרשטײן, און טאַקע פֿאַרשטאַנען אױך. און דערפֿאַר טאַקע זײַנען די אינצידענטן אַרױסגעקומען. אָנגעקוקט זיך מיטן קרעמער אױג אין אױג אַרײַן און אַרױסגעשפּרונגען:
„און איר האָט שױן געמאַכט אַ קאָנטראַקט מיט גאָט? אפֿשר װעט איר גאָר שטאַרבן?“
איז יענער מיט חרפּה און טעמפּן אומעט אַװעק אַהײם, פֿאַרכאַפּט אַ חפֿץ פֿון שטוב און אַװעקגעטראָגן אַלס משכּון (פֿאַרשטײט זיך, שױן צו אַן אַנדער קרעמער), און גענומען אױף יום־טובֿ אַזױ פֿיל, װיפֿל די פֿאַמיליע און די צאָל מײַלער האָט עס געפֿאָדערט. האָט אַ שטומע אומרויִקײט די הערצער געפֿרעסן, אַז עפּעס נעמט מען איבעריקס, אַז נישט אַלע מײַלער, װאָס מ׳גרײט צו פֿאַר זײ דאָס עסן, װעלן עסן פֿון דעם צוגעגרײטן.
ערבֿ ראָש־השנה, נאָך האַלבן טאָג, האָט דאָס גאַנצע שטעטל, אַפֿילו די יעניקע, װאָס די מגפֿה האָט זײ נישט אָנגערירט, דערשפּירט, אַז דער ערבֿ־ראָש־השנה איז אַנדערש פֿון אַלע ערבֿ־ראָש־השנהס פֿון אַלע יאָרן. אַ האַלבער טאָג איז נאָך געבליבן ביז פֿאַרנאַכט, אַ האַלבער טאָג פֿון אַלטן יאָר צום נײַעם, און ס׳איז נישט געװען װוּ אים אַהינצוטאָן. אַ שטיק צײַט פֿון ערבֿ יום־טובֿ מיט װאָכעדיקער טרוקנקײט און אָן אַ ביסל װאַרעם װאַסער דאָס לײַב אָפּצושװענקען. עס זײַנען פֿיל זײעריקע געגאַנגען אין טײַך, נאָר ס׳איז נישט געװען דער תּענוג, װאָס מ׳קאָן האָבן פֿון װאַרעם װאַסער און פֿון אַ הײס בעזעמל מיט פּאַרע. די באָד האָט געפֿעלט. מען האָט עס אױף יעדן פּנים פֿון יעדן ייִד געקאָנט דערקענען – טרוקן און װאָכעדיק בלאַס. מ׳האָט נישט געקאָנט פֿון זיך אַראָפּװאַרפֿן די װאָכעדיקע מלבושים, די קױטיקע װעש, און אָנטאָן רײנע אױפֿן טרוקענעם, נישט־געװאַשענעם לײַב. דער יום־טובֿ איז שױן געװען אין די הײַזער און אַרום די יום־טובֿדיקע טירן האָבן זיך װאָכעדיקע ייִדן אַרומגעדרײט נע־ונד, װי אָן אַ תּיקון, און ערגעץ פֿאַר זיך קײן פּלאַץ נישט געקאָנט קריגן, מיט זײער װאָכעדיקײט זיך פֿרעמד געשפּירט אין די אײגענע הײַזער, װוּ ס׳איז יום־טובֿ געװען. עפּעס װי אורחים, פֿאַראָרעמטע און שפֿלע…
פֿון נישט האָבן װאָס צו טאָן און נישט האָבנדיק מיט װאָס אָט דעם טרוקענעם אומעט צו פֿאַרטרײַבן, האָט זיך אײן ייִד און אַ צװײטער אַראָפּגעלאָזט פֿון בערגל צו דער באָד כאָטש אַ קוק צו טאָן דערױף, װי אַזױ עס זעט אױס; געװאָלט כאָטש מיט אַרומדרײען זיך און באַטראַכטן די באָד – די באָדצײַט פֿאַרטרײַבן.
אַרומגעגאַנגען עס פֿון דרױסן און באַטראַכט די פֿענצטער, געװאָרפֿן אַ קוק צום קױמען, – פֿון די פֿענצטער האָט קײן פּאַרע נישט געזעצט און פֿון קױמען איז קײן רױך נישט געגאַנגען. פֿון אַלע זײַטן עס באַטראַכט, װי עס שטײט אַ טרוקנס, אַ שטילס, אַ װאָכעדיקס; אױפֿן גרױסן צעבער געקוקט, װאָס איז געהאַנגען איבערן ברונעם אַ צעטריקנטער, אַ צעלעכצטער, און דורך די שפּאַרונעס האָבן אַרױסגעקוקט פּוסטקײט און דרױסנדיקײט, און דער סך־הכּל: אַ קאַלטע, טרוקענע, שטילע באָד, געהילט אין קאַלטן, שטילן, טרוקענעם אומעט…
אַ פּאָר ייִדן זײַנען דאָך געקומען מיט רײנע װעש אונטער די אָרעמס, געקומען לכּבֿוד דעם יום־תּרועה אָפּצוטובֿלען די גופֿים זײערע כאָטש אין דער קאַלטער מיקװה. אין דרײַען זײַנען זײ געקומען און מיט אומעטיקן קאַלטן אומעט האָבן זײ באַטראַכט די גרױסע באָדיקע לערקײט, און אַלץ, אױף װאָס דער בליק זײערער איז געפֿאַלן, האָט זײ אױסגעקוקט אַזױ אױסטערליש נײַ, װי זײ װאָלטן דאָס ערשטע מאָל דאָרטן געװען. עפּעס אַזאַ מאָדנע פּריקרע פֿרעמדקײט איז געװען איבער דעם גאַנצן גרױסבאָדיקן פֿאַרנעם, און זײַן אַוויר, צעגאָסן, צעלײגט אױף די לאַנגע, רײן געװאַשענע בענק און אױף דער טרוקענער דיק־הילצערנער פּאָדלאָגע. מיט אַ באַזונדער אױפֿמערקזאַמקײט האָבן זײ באַטראַכט דעם פֿאַרחרובֿטן װינקל, װוּ דער קעסל איז געשטאַנען, באַטראַכט די חורבן־לאָך מיט די צעהרגעטע און צעפּיצלטע שטײנער און דאָס פֿאַרטריקנטע פֿון יאָרן לאַנג איבערגעברענטע לײם. אַלץ האָט אױסגעזען אַזױ שױדערלעך פֿרעמד…
שפּעטער מיט עטלעכע מינוט נאָך זײער אַרײַנקומען האָט זיך דער בעדער באַװיזן מיט אַ פּאָר צעלעכצטע שעפֿעלעך. װוּ ער האָט זײ גענומען און װאָס ער האָט זיך מיט זײ געטראָגן, האָט ער, דאַכט זיך, אַלײן אױך נישט געװוּסט; װי אַ גילגול איז ער פּלוצלינג אַראָפּגעפֿאַלן, אָט דער בעדער, אַן אָנגעכמורעטער, אַ ברוגזער. די ייִדן, אַזױ גלײַך װי זײ האָבן אים דערזען, האָבן זײ זיך אַרױפֿגעװאָרפֿן אױף אים מיט טענות, פֿאַר װאָס ער האָט כאָטש די מיקװה נישט אָנגעװאַרעמט.
„אָבער די מיקװה האָסטו דאָך געקאָנט דערװאַרעמען!“
דער בעדער האָט זיך פֿאַרענטפֿערט, אַז ער האָט קײן קױלן נישט געהאַט. װוּ קאָן ער נעמען קױלן צו דערװאַרעמען דעם ׳סאַמאָװאַר,׳ אַז די באָד הײצט זיך נישט?
„אַ תּירוץ פֿאַר די בענטשליכט. װען דו װאָלטסט אַרײַן צו מיר, װאָלט איך דיר נישט געגעבן אַ ביסל קױלן?“
„אָט דאָס איז נישט גוט,“ האָט אײנער פֿון די דרײַ, אַ גרױסער למדן און פֿרומער ייִד, געזאָגט. „דאָס איז נישט גוט, װאָס אַ בעדער איז אַלע מאָל אַ בור־מדאורײַתא. װען אַ בעדער װאָלט נישט געװען קײן גראָבער יונגאַטש, װאָלט ער געװוּסט, אַז ערבֿ ראָש־השנה...“
„נו, װיל, אָבער קײן למדן קײן בעדער נישט װערן,“ האָט זיך אַ צװײטער אָנגערופֿן.
ס׳האָט דײַטלעך אָפּגעקלונגען יעדעס װאָרט זײערס; ס׳האָט זיך געדאַכט, אַז די גרױסע פּוסטקײט און לערקײט העלפֿט מיט צו רײדן און צום אונטערהערן, װאָס מ׳רעדט. ס׳האָט זיך געשפּירט די אָנמזוזהדיקע פּוסטקײט, און יעדערער אין זיך איז געװען צופֿרידן, װאָס ער איז נישט אַלײן, װאָס ער איז נאָך מיט צװײ, װאָס מ׳איז אין דרײַען.
די דרײַ ייִדן האָבן מיט אומעטיקער פֿױלקײט און פֿױלן אומעט זיך אָנגעהױבן אױסצוטאָן. פֿױל אַראָפּגעשלעפּט אַרבלען, קאַפּאָטעס, קאַמזױלן און לײַבסערדאַקעס, האָט אײנער פֿון זײ, שױן אַן אױסגעטאָנענער, נאָר װאָס איז נאָך געשטאַנען מיטן היטל אױפֿן קאָפּ צוליב פֿרומקײט און צוליב ראָש־השנה, און אױך צוליב דעם, כּדי אױף לענגער אָפּצוהיטן אָט דאָס אַראָפּלאָזן זיך אַראָפּ אונטן אין דער פֿינצטערער און קאַלטער מיקװה, געזאָגט:
„אפֿשר װעלן מיר טאַקע פֿאָרט גײן אין טײַך אַרײַן, האַ?“
אין דער אָפֿענער טיר האָט זיך אַ הינטישער קאָפּ באַװיזן. אַרײַנגעשטעקט די מאָרדע אינעװײניק, האָט ער נאָזלעכערדיק די לופֿט אַרומגעשמעקט, און ס׳איז געװען צו דערקענען אין זײַן די־לופֿט־אַרומשמעקן, אַז דאָס ערשטע מאָל אין זײַן הינטישן חוש־הריח שמעקט ער אַזאַ ניכטערע און לײדיקע לופֿט, אָן אַ שפּור פֿון עפּעס עסנװאַרגדיקס, און אין די אױגן זײַנע איז געװען צו דערקענען, אַז דאָס ערשטע מאָל זעט ער אַזאַ מאָדנע „שטוב,“ מיט אַזעלכע מאָדנע מענטשן, װאָס די קעפּ בײַ זײ זײַנען געװײנטלעכע, װי בײַ יענע אַלע, װאָס ער זעט כּסדר, אָבער פֿון די קעפּ און װײַטער זײַנען עס גאָר אַנדערע מענטשן. געקוקט אַזױ מיט אַ הינטישן אומעט אין די אױגן, האָט ער גאָר פּלוצלינג דעם קאָפּ פֿאַרװאָרפֿן אַרױף, די מאָרדע פֿאַרריסן, אַ פֿילפֿאַכן שלשלתדיקן װױע אַרױסגעלאָזט און פֿיסלדיק אַװעק און אָפּגעצױגן.
„אױף דײַן קאָפּ!“ האָט דער ייִד, װאָס איז נאָך אַלץ אין היטל געשטאַנען, אױסגעשריִען און אױסגעשפּיגן.
דער ייִד, װעגן װעלכן ס׳רעדט זיך, איז שױן נישט בלױז צוליב פֿרומקײט אין היטל געשטאַנען, נאָר כּדי אַזױ אַרום דער לעצטער צו זײַן אין מיקװה זיך אַראָפּצולאָזן. ער האָט דורכױס געװאָלט, אַז זײ זאָלן זײַן די ערשטע; אַן אומבאַגרײַפֿלעכע מורא האָט אים אָפּגעהאַלטן זיך אַראָפּצולאָזן דער ערשטער אין דער מיקװה אַרײַן.
ענדלעך האָבן זיך יענע בײדע געלאָזט גײן פֿאָרױס, און ער, אָט דער ייִד, נאָך זײ פֿון הינטן. טריט בײַ טריט געגאַנגען, טריט בײַ טריט געטראָטן אױף די קילע שפּאַלן, װאָס זײַנען געװען אין דער מיט אױסגעהױלט מיט אַ רינװעלע און באַװיזן מיט דער דיקײט זײערער, אַז ס׳איז נישט קײן געװײנטלעכע פּאָדלאָגע, אַז דאָס זײַנען דיקע שפּאַלן, און דאָרט בײַם סוף האָט זיך עס פֿאַרענדיקט מיט אַ לאָך אין װאַנט און מיט אַ דרױסנדיקער ליכטיקײט, װאָס האָט אַרײַנגעקוקט אינעװײניק אַרײַן.
פֿון דעם שטײענדיקן מיקװה־װאַסער האָט זיך געשפּירט אַן אומעטיקער, שװערער ריח, װי פֿאַרפּרעסטע פֿאַרגליװערונג פֿון מענטשנשװײס און פֿאַרמאַרינירטע ריחות פֿון מענטשן־קערפּערס. דאָס װאַסער אונטן האָט מען נישט געזען, ס׳איז געװען צונױפֿגעגאָסן מיט דער אונטערשטער פֿינצטערניש און דאָס אױג האָט נישט געקאָנט כאַפּן, װוּ ס׳ענדיקט זיך די פֿינצטערניש און װוּ ס׳הײבט זיך אָן דאָס װאַסער. פֿון אױבן אַראָפּ האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט הילצערנע, בלינדע װענט און פֿאַרלױרן געגאַנגען מיט זײער נאַקעט־הילצערנער בלינדקײט, זיך אַראָפּגעלאָזט קעלערדיק און ברונעמנדיק. זײ זײַנען פֿון אױבן ביז אַראָפּ באַשאָטן מיט מכּות, װאָס האָבן אױסגעזען װי שװאָמען – גרױע, נאַסע און גליטשיקע; אײניקע פֿון זײ זײַנען געװען אַזױ אַלט און אױסגעטריקנט, אַז זײ האָבן זיך געלאָזט ברעכן װי לײמיקע שערבלעך.
„אפֿשר װעלן מיר טאַקע פֿאָרט גײן אין טײַך אַרײַן?“ האָט דאָס צװײטע מאָל געזאָגט דער זעלבער ייִד, װאָס האָט דאָס געזאָגט צום ערשטן מאָל.
דער ייִד האָט נישט אַזױ געמײנט אין טײַך אַרײַנצוגײן װי אים האָט זיך נישט געװאָלט אין מיקװה; עפּעס אַן אומבאַגרײַפֿלעכע מורא האָט אים באַהערשט זיך אַראָפּצולאָזן אונטן. װען ער װאָלט דאָ אַלײן געװען, װאָלט ער שױן אין מיקװה נישט געגאַנגען, ער װאָלט זיך אָנגעטאָן אין רײנע װעש און װאָלט געקומען מיט טרוקענע באָרד און פּאות אַהײם.
„שלוחי מיצװה אינן נזיקין!“ האָט דער זעלבער פּלוצלינג אַ זאָג געטאָן און, זיך אָנגעכאַפּט אָן זײַן פֿרומקײט און אָן דעם מאמר, װאָס ער האָט אָפּגעמאמרט, האָט ער פּלוצלינג מוט באַקומען, און װי עמעצער װאָלט אים אַ צי געטאָן אַראָפּ, האָט ער זיך מיט האַסטיקע טריט אַראָפּגעלאָזט אונטן, און אין אַ װײַלע אַרום האָבן די צװײ ייִדן, װאָס זײַנען געשטאַנען פֿון אױבן, דערהערט אַ פּליוסק אין װאַסער. געװאַרט אױף דעם פּליוסק, כּדי עפּעס אַ פֿרעג צו טאָן און זיך אױך אַראָפּצולאָזן נאָך יענעם, האָט אײנער אַ פֿרעג געטאָן:
„גוט, האַ?“
„ס׳איז מיר נישט־גוט!“ האָט זיך פֿון אונטן אַרױף אַ קול דערהערט...
The High Holidays drew nearer during those dark days, and no matter how people felt, they needed to prepare. Many had to interrupt shiva to buy food and supplies for the holidays. Widowers went to the same stores where their wives had so recently shopped. Some of these men had unfortunate encounters that bothered them for a long time afterwards.
Several widowers had been living on credit for years on end. They’d calculate their debts every few months, pay off their bills, and then go back on account. Without warning, one shopkeeper and then another – as though they’d reached a joint decision – stopped giving credit to these trusted customers. Why? They wouldn’t say. The customers had to figure it out for themselves. One widower looked a shopkeeper right in the eye and barked, “So you’ve signed a contract with God? It’s not just me who could die any minute – you could be next.” Humiliated, the widower went home, found something he could pawn, took it to a different shopkeeper, and in return got some food for the holiday, as much as his family needed. But even then he couldn’t stop worrying: maybe he’d taken too much food, maybe some of the people the food was meant for wouldn’t be alive to eat it.
By the afternoon of Erev Rosh Hashanah the whole town, even those few untouched by the plague, knew that this Erev Rosh Hashanah would be different. Half a day still remained before evening, half a day of the old year until the new one began, and there was nowhere to spend it. Only a few hours remained of this last day before the holiday, and with the bathhouse shut down, the men couldn’t enjoy their weekly soak. Many went to the river, but a dip in the river couldn’t offer the pleasure of hot water, a willow switch, and steam. They all missed the bathhouse: you could see longing on each pale, thirsty face. How could they take off their weekday clothes, their grubby underwear, and dress their parched, unwashed bodies in clean garments? Their homes were prepared for the holiday, but men in their everyday clothing loitered restlessly in the streets, feeling underdressed and out of place as the festival arrived, like ragged paupers invited out of charity.
Bored and at loose ends, one by one the men wandered downhill to the bathhouse, just to see what it looked like; hanging around would at least pass the time they would have spent bathing. They walked around the building, peering in through the windows and glancing up at the chimney. No steam fogged up the windows, no smoke puffed from the chimney. The bathhouse was as deserted and silent as on an ordinary weekday. The big tub hung over the well; it was dry as dust inside and cracked, every gap expressing desolation and abandonment. In short: a cold, arid, silent bathhouse wrapped in cold, arid, silent gloom.
Several men had arrived with changes of clean clothes under their arms. They’d come for their ritual bath in honor of the New Year, though the mikvah’s water was unheated. The three of them looked bleakly at the bathhouse’s vast, empty interior—it all seemed oddly foreign, as though they’d never seen it before. An unidentifiable atmosphere pervaded the place, a strange smell that lay heavy on the scrubbed benches and thick-planked floor. The men stared at the ruined corner where the boiler had once stood, the gaping hole in the wall with its smashed, crumbling stones and the chunks of mortar, bone-dry from years of intense heat. The once-familiar room looked so frighteningly alien…
A few minutes later the bath attendant appeared. He was carrying a couple of buckets with cracks in them in a lost sort of way, as though he had no idea where they had come from or where they should go. Like a man possessed by an evil spirit, he frowned angrily at the visitors, who greeted him with a volley of complaints: why was the mikvah cold? “You could have at least warmed up the water!”
The bath attendant defended himself – he had no coal. Where was he supposed to get coal for the furnace, since the mikvah couldn’t heat up by itself?
“That’s no excuse. Why didn’t you come to my place? I could have given you some.”
“It’s a terrible thing,” said one of the visitors, a pious Jew and esteemed scholar, “that these bathhouse attendants know so little Torah. If you weren’t such an ignorant young lout, you’d know very well what people do on Erev Rosh Hashanah.”
“Well, yes … but no scholar would want to be a bath attendant!” his companion interrupted.
Every word rang out loudly, as if the vast, echoing space were helping them speak and hear more clearly. The men stood in the center of an unhallowed emptiness, each secretly drawing comfort from the thought that he wasn’t alone, that he had come with friends.
The three started to undress, reluctantly stripping off long coats, vests, shirts, and underclothing. One of them, naked except for his hat (he was wearing it due to his piety and the holiday, but mostly to postpone going down into the dark, cold mikvah), said, “Maybe we should go bathe in the river after all, eh? What do you think?”
A dog appeared in the open doorway. He stuck his muzzle inside and snuffled around as if he’d never before smelled such an empty, desolate place without even a morsel of food. He seemed confused by this strange house and its strange humans, with their heads like other people’s, but looking like some other kind of creature from the neck down. Baffled, he stared at the scene, then suddenly tossed back his head, raised his snout, let out an ululating howl, and scrambled off.
“The hell with you!” shouted the man wearing nothing but his hat, and spat on the floor.
This man – his name was Avrom Hersh – wasn’t wearing his hat just because he was religious, but so as to be last in the mikvah. He wasn’t quite sure what made him so anxious, but he fervently hoped his companions would go first. When they finally started moving, Avrom Hersh trailed behind. The men walked step by step, one step at a time across the floorboards that were cool under their bare feet, each board traversed lengthwise by a gutter – this wasn’t a typical floor, as the beams were too thick. And there, at the far end of the room, was an opening which let in the wan outdoors light.
A heavy odor wafted from the standing water in the mikvah: a blend of the dense, sour reek of human sweat and the fermented funk of human bodies. The water below was invisible, so lost in darkness that one couldn’t make out where the shadows ended and the water began. The windowless wooden walls surrounding the mikvah disappeared into the shadows below, plunging deep underground like the walls of a well. They were spattered from top to bottom with mushroom-like growths: slick gray buboes, some of them so old and desiccated that they’d started to crumble away like clay shards.
“Maybe we should go bathe in the river,” Avrom Hersh said again. It wasn’t so much that he wanted to bathe in the river, but that he didn’t want to go into the mikvah: he was overcome by an unfathomable terror of descending into that black water. Left to himself, he would have dressed in his clean clothes and gone straight home, his beard and peyes dry.
But suddenly – “No harm can come to those who fulfill the mitzvahs,” he blurted, and trusting in his faith and the precept he’d quoted, he gathered his courage, plunged down the steps as if dragged by the arm, and disappeared into the water below. The two men waiting above heard a splash. One of them, wondering if they should follow, asked, “Is everything all right?”
“No… I don’t feel so good,” came the reply from below.
