Oct 17, 2021
Ayala Fader, Hidden Heretics: Jewish Doubt in the Digital Age (Princeton, NJ: Princeton University Press, 2020). 288 pp., $29.95.
אַראָפּ פֿון דרך - אָבער נישט אין גאַנצן
אילה פֿעדערס נײַ בוך דערצײלט װעגן די טאָפּעלע לעבנס פֿון „באַהאַלטענע אַפּיקורסים“ – און װי אַזױ מע צװינגט זײ צו בלײַבן אין דער קהילה
שלום בערגער
פֿאַר אַ ייִדישיסט איז שװער צו שרײַבן מיט אַ קאַלטער דיסטאַנץ װעגן אילה פֿעדערס נײַ בוך, „באַהאַלטענע אַפּיקורסים,“ װעגן חסידים װאָס זײַנען כּמעט אַראָפּ פֿונעם דרך, אָבער בלײַבן אין דער קהילה און פֿירן טאָפּעלע, אָדער פֿילפֿאַכיקע לעבנס.
אַדרבא, הײַנטיקע ליבהאָבערס פֿון ייִדיש װאָס װױנען אין אָדער שטאַמען פֿון נישט־חסידישע קרײַזן האָבן סײַ נײטיקע סײַ בכּיוונדיק־אױסגעקליבענע באַציִונגען צו דער חסידישער קולטור. ערשטנס, װײַל קײן שפּרולדדיק לעבן געפֿירט אױף ייִדיש איז נישטאָ מחוץ די גאָר פֿרומע קרײַזן. צװײטנס, װײַל אַ סך ייִדישיסטן האָבן חסידישע חבֿרים און אַרבעטן צוזאַמען מיט זיי. ס׳איז אַ לעבעדיקע באַציִונג, נישט סתּם אױסניצערײַ לשם שפּראַך.
איך בין נישט קײן אױסנאַם. שױן יאָרן װי איך קוק פֿון דער װײַטנס און שעפּ הנאָה פֿון דער רײַכער חסידישער קולטור. איך שאַץ אָפּ אירע מעלות און איך בין װיסיק װעגן אירע חסרונות.
איך האב זיך אויך שוין לאנג באקענט מיט די אָפּגעפֿאָרענע, די װאָס זײַנען אַראָפּ פֿונעם חסידישן דרך. פֿאַראַן מער־װײניקער צװײ גרופּעס: די נאָך־געטרײַע חסידים, און די, װאָס האָבן ספֿקות, אָדער האַלטן אױפֿן װעג אַרױס, אָדער וואָס שלאָגן זיך מיט דער דעה, צי זײ זאָלן אַװעק.
וועגן אָט דעם שײדװעג פֿון די צװײ (אָדער פֿילפֿאַכיקע) װעלטן האָט אילה פֿעדער געשריבן אין איר נײַ בוך, „באַהאַלטענע אַפּיקורסים,“ װאָס איז אַרױס אין מײַ 2020. איר ציל איז צו באַשרײַבן די לעבנס, די לײדן און פֿרײדן, פֿון די װאָס פֿירן טאָפּעלע לעבנס, וואָס װילן אַרױס און קענען נישט, וואָס וואַקלען זיך אָבער האַלטן זיך נאָך אויפֿן רדך-הישר, זאָל זײַן צוליבן מאַן, צוליב דער פֿרױ, אָדער צוליב די קינדער.
דאָס בוך איז אײַנגעטײלט אין צװײ חלקים. פֿאַרן געװײנטלעכן לײענער װעט דער ערשטער אָפּטײל אפֿשר נישט זײַן קײן גרױסער חידוש. הײַנט צו טאָג זײַנען אַזױ פֿיל ייִדיש־רעדנדיקע אָדער אַלײן אָפּגעפֿאָרענע (צי סתּם) חסידים אָדער האָבן געהאַט צו טאָן מיט זײ, אױפֿן אינטערנעט צי „אינעם אמתן לעבן.“ מיר טרעפֿן דאָ ייִדן װאָס לייגן די פּאות אונטער אַ בײסבאָל־קאַשקעט אײדער זײ פֿאָרן אַרײַן אין מאַנהעטן כּדי צו פֿאַרברענגען מיט גױעטעס אין אַ באַר, און ייִדענעס װאָס פּאַקן אײַן דזשינסן אין זײערע טאַשלעך כּדי צו קענען פֿאַרברענגען מיט חבֿרטעס, אױך אָפּגעפֿאָרענע, אין פֿאַררוקטע נאַכטקלובן װײַט פֿון זײערע מענער און קינדער.
די מעלה שטעקט דאָ אוודאי אין דעם געלערנטן קוקװינקל, די אַנטראָלאָפּאָלישע תּורה װאָס פֿעדער װענדט אָן, כּדי צו פֿאַרשטײן די פֿאַרשײדענע לעבנס־געשיכטעס װאָס זי פֿאָרשט אױס און באַשרײַבט. נישט נאָר האָט זי זיך אײַנגעגלידערט אין די שטיבער און טרעפֿפּלעצער פֿון די דאָזיקע „באַהאַלטענע“, וואָס זײַנען דערמאָנט אינעם טיטל, נאָר זי האָט אױך אַרױסגעדרונגען טענדענצן און כּללים װאָס פֿירן אונדז צו אַ טיפֿערן פֿאַרשטאַנד.
אַזאַ טיפֿערן פֿאַרשטאַנד איז שװער איבערצוגעבן אױף אײן פֿוס (זאָלט איר טאַקע לײענען דאָס בוך!), נאָר אַ סך רעלעװאַנטע טעמעס זײַנען פֿאַראַן װאָס איך װעל דאָ פּרוּװן צו פֿאַרסך־הכּלען.
די ראָלע פֿון מין (די איבערלעבענישן פֿון מענער זײַנען אַנדערש ווי פֿון פֿרױען) װערט דאָ אַרױסגעהױבן. פֿעדער שטרײַכט אונטער, צװישן אַנדערע, צװײ הױפּטזײַטן פֿון דער באַזונדערער פֿרױען־אידענטיטעט פֿון אַן אָפּגעפֿאָרענער פֿרוי. ערשטנס, האָבן חסידישע נשים בדרך־כּלל נישט די סאַמע געזעלשאַפֿטלעך־װיכטיקסטע ראָלעס אױף דער חסידישער גאַס. זײערע ספֿקות וועגן דער טעאָלאָגיע אָדער דער הלכה, אָדער זײער ייִאוש װאָס נעמט זיך פֿון אַ פֿאַרשפּאַרט לעבן, װערן אָפֿטמאָל נישט באַהאַלנדלט אָדער ספּעציעל באַצײכנט אין דער ליטעראַטור װעגן חסידים. פֿעדער מאַכט דעם פּונקט, אַז מע רעדט װעגן אױפֿגעקלערטע, משׂכּילים, און דאָס גלײַכן, אָבער נישט, בדרך־כּלל, װעגן אַן אױגעקלערטער פֿרױ, אָדער אַ משׂכּילטע. מיט אײן װאָרט, פֿרױען באַװעגן זיך אונטערן ראַדאַר, מחוץ דעם אױפֿמערק װאָס װערט צוגעטײלט אָפּגעפֿאָרענע מענער. זײַנען זײ פֿרײַער צו באַװעגן זיך מחוץ די מױערן, אָבער אויך שטאַרקער צוגעבונדן צו זייערע קינדער און משפּחות.
צװײטנס, באַמערקט פֿעדער אַז די אָפּגעפֿאָרענע פֿרױען מיט וועמען זי האָט זיך באַקענטזײַנען, פֿון אײן זײַט, װײניקער באַקאַנט מיט לשון־קודש און די שװאַרצע פּינטעלעך. דערפֿאַר זײַנען זיי אָבער מער באַקװעם זיך צו טײלן מיט זײערע איבערלעבענישן אױפֿן אינטערנעט. די טעמעס מין און אינטערנעט טרעפֿן זיך אָבער און װידער אין דעם בוך. דער אינטערנעט פֿון די אָפּגעפֿאָרענע, אױב מע מעג זיך באַניצן מיט אַזאַ נײַשאַפֿונג, צעצװײַגט זיך אױיף צװײ טײלן אין פֿעדערס בוך. פֿון אײן זײַט זעט מען די שרײַבעכצן פֿון אַעלכע װי קטלא קניא (אַן אַנאָנימער און פּאָפּולערער בלאָגער), װאָס זיי שרײַבן אױף אַ ייִדיש מיט אַ סך לשון־קודש, אונטער דער שטאַרקער השפּעה פֿונעם טראַדיציאָנעלן לערנען. קטלא־קניא און אַנדערע באַניצן זיך מיט די חסידישע אידיאָמען פֿון דער מענער־זײַט, כּדי חוזק צו מאַכן פֿון פּאָליטישע טוערס, עסקנים און רביים. כּדי אָפּצושאַצן זײער סטיל, מוז מען זײַן באַהאַװנט אין גמרא־לשון און זיך גוט אױסקענען אין העברעיִש. אַזאַ סטיל איז נישט אָפֿן פֿאַר דער ברײטער װעלט און אױך נישט פֿאַר די מיטגלידער פֿון דער חסידישער קהילה װאָס קענען זיך נישט אױס אין די שװאַרצע פּינטעלעך.
די באַטײַטיקע השפּעה װאָס דער אינטערנעט האָט געהאַט אױף די אָפּגעפֿאָרענע, און די דורכפֿאַלן (כאָטש טײלװײַז) מצד די רבנים און עסקנים, װאָס האָבן געפּרוּװט דאָס אָפּצושטעלן, איז אױך אַ טעמע װאָס װערט דאָ גרינטלעך פֿונאַנדערגעפֿאָרשט. די זיך־פּרעזענטאַציע, װי אַזױ מע גיט זיך אױס, איז אַן עיקר־פֿענאָמען אין יעדן עפֿנטלעכן קאָמוניקאַציִע־מיטל, אַרײַנגערעכנט דער אינטערנעט. דערפֿאַר איז װיכטיק צו דערמאָנען (און פֿעדער דערקענט דאָס), אַז דער „זיך“ װאָס מע שטעלט פֿאָר פֿאַר דער ברײטער װעלט, דורכן אינטערנעט, בײַט זיך ממילא מיט דער צײַט, בשעת דער אינטערנעט בײַט יענעם „זיך“ אױך. דאָס שאַפֿן זיך אַלײן פֿון דאָס נײַ אױפֿן אינטערנעט איז דערפֿאַר אַ פֿאַרכּישופֿטער קרײַז. מע װערט סײַ אַנדערש, סײַ אַ נײַע זאַך, און סײַ עפּעס װאָס האַלט כּסדר אין װערן. דאָס שפּיגלט אָפּ די קאָמפּליאַציעס פֿון אַן „אָ־טי־די“־לעבן װאָס איז קײן מאָל נישט קײן רײנע אָפּשײדונג, נײַערט עפּעס אין צװישן.
דער צװײטער טײל איז אפֿשר מער באַלערנדיק פֿאַר אַ טײל לײענער װאָס האָבן זיך שױן געהאַט באַקענט מיט אָפּגעפֿאָרענע חסידים. דאָ האַנדלט זיך װעגן דעם מאָדנעם שײדװעג צװישן פּסיכאָטעראַפּיע און די אַזױ־גערופֿענע „לײַף־קאָוטשעס“ (לעבנס־טרענירערס) װאָס פּרוּװן, אַ מאָל געבעטענערהײט און אָפֿט מאָל נישט, אַרױפֿפֿירן דעם באַהאַלטענעם אַפּיקורס אױפֿן ריכטיקן װעג.
דער דאָזיקער צװײטער אָפּטײל איז אפֿשר צו אײדל איבערגעגעבן. שטעל זיך פֿאָר, אַז דו װערסט באַפֿאַלן מיט ספֿקות װעגן תּורה־און־מיצװת, װעגן גאָט, װעגן דײַן גאַנצן שטײגער לעבן, און װי אַן אָפּרוף אױף דעם װערסטו געצװוּנגען צו באַטײליקן זיך אין אַ כּלומרשטער טעראַפּיע, װאָס קײן אומאָפּהענגיקער געזונט־פּראָפֿעסיאָנאַל מיט דײַנע אינטערעסן אין זינען האָט דאָס נישט אױסגעשריבן. װער װאָלט באַפֿױלן אַזאַ זאַך? נאָך מער: װאָס זײַנען די גרופּעס און סטרוקטורן אין דער חסידישער געזעלשאַפֿט װאָס פֿירן אַדורך אַזעלכע גריבלענישן אין פּריװאַטע קאָנפֿליקטן?
דאָס איז אפֿשר די הױפּט־חסרון אין פֿעדערס בוך. װי אַזױ רעאַגירט די חסידישע געזעלשאַפֿט בכלל אױף די „באַהאַלטענע אפּיקורסים“? צי האָט דאָס אַ שײַכות מיטן צעפֿאַלן זיך פֿון דער רבישער אױטאָריטעט צוליבן אינטערנעט? זיכער װערן די אָ פֿראַגעס דערמאָנט פֿון פֿעדער, נאָר אױף אײן פֿוס מער נישט, און עס בעט זיך אַ ברײטערער אַנאַליז – מיט אַ פֿױגלבליק. די אינדיװידועלע אַנטראָפּאָלאָגישע דאַטן זײַנען באַלערנדיק, נאָר אַ אַרומנעמיקער קוק װילט זיך שטאַרק. מע װאָלט געװאָלט זען, בײַנאַנד מיט די מעשׂיות װאָס װערן דאָ אַזוי פֿילפֿאַרביק געשילדערט, די געשעענישן אױף דער חסידישער גאַס װאָס טרײַבן די געזעלשאַפֿט און די געזעלשאַפטלעכע איבערבײַטן, װאָס האָבן אירע אָנפֿירערס געטאָן, װי אַזױ די פּרעסע האָט רעאַגירט דערױף, און װאָס פֿאַר אַ ראָלע דער "אָ־טי־די"־אינטערנעט האָט געשפּילט אין דעם אַלעם.
פֿאַראַן אױך געװיסע סובגרופּעס װאָס דער לײענער (כאָטש דער װאָט שרײַבט די שורות) װאָלט געװאָלט מער װיסן װעגן זײ: קװיר־ייִדן און צענערלינגען, צװישן אַנדערע.
די דאָזיקע תּרעומות זײַנען אָבער בלױז אַ פֿוסנאָטע צום רײַכן, דערציילערישןן, נאָװאַטאָריסן װערק װאָס אילה פֿעדער איז אונדז מזכּה דערמיט. יעדער ייִד װאָס האָט אַן אינטערעס צו ייִדן בכלל, און יעדער יחיד װאָס װיל פֿאַרשטײן פֿאַר װאָס, און װי אַזױ, מע ראַנגלט זיך מיט אינערלעכע ספֿקות װעגן די סאַמע תּוכיקע פּרינציפּן און טועכצן פֿון לעבן, װעט גאָר אַ סך שעפּן פֿון דעם דאָזיקן באַנד.
Today’s lovers of Yiddish who live in or come from non-Hasidic circles have relationships to Hasidim which are both necessary and deliberate. Necessary, because there’s no daily life in Yiddish outside of Hasidic circles. Deliberately chosen, because many Yiddishists maintain friendships and collaborations with Hasidim as part of a relationship, not one of exploitation, but rather for the sake of the language.
I am no exception. I have benefited from and observed Hasidic culture from a distance for years. I appreciate its benefits just as I am conscious of its failings.
And I have long been familiar with those who have left the community, those who are off the Hasidic derech. There are roughly two groups among them: the Hasidim who remain strict believers, and those who have doubts, or are on the way out, or are debating with themselves whether they should leave.
This intersection of these two (or more) groups is the topic of Ayala Fader’s new book, Hidden Heretics, which came out in May, 2020. Her goal is to describe the lives, the daily experience, of those who live double lives, who want to leave and can’t, who have started leaving but are still on the “path of righteousness” (i.e., belong to the community), whether for the sake of their husband, their wife, or their children.
The book is divided into two parts. Many readers of this book who already have some familiarity with Yiddish won’t find many surprises in the first part, because so many contemporary Yiddish speakers today are either Hasidim (whether off the derech or in the community) or have some relationship to them, on the internet or outside the digital realm. Here we meet Jewish men who stuff their peyes under a baseball cap before they take a trip into Manhattan to party with non-Jews in a bar, and Jewish women who keep jeans in their purse for later hangouts with friends, also on the edges of the community, in bars away from their husbands and children.
The added benefit here is in the scholarly view, the anthropological approach brought by Fader to understanding the life narratives which she researches and describes. Not only did she embed herself in the houses and meeting places of the “hidden” people mentioned in the title, but she also identifies tendencies and comes to certain generalizations which enable a deeper appreciation.
Such a deeper understanding is difficult to summarize briefly (you should indeed read the book), but I’ll try to enumerate the relevant topics here.
The role of gender (the experiences of men are different from those of women) is highlighted throughout. Fader emphasizes, among other things, two elements of the identities of women who are OTD. First of all, in general, Hasidic women do not carry out the most important societal roles in their community. Their doubts regarding theology or halachah, or their desperation born of a confined existence, are not frequently treated or specially remarked upon in the literature about Hasidim. Fader makes the point that such writing discusses enlightened people, maskilim, etc., but not women in those categories. Women are off the radar and do not get the attention afforded OTD men. At the same time that they are more free to move outside the community’s walls, they are also more tightly bound to it, by children and family.
Fader also comments that the OTD women she met were less knowledgeable about traditional Jewish learning, but by the same token freer to share their experiences on the internet. These topics (gender and the internet) recur time and again in the book. The Internet of the Hidden Heretics, if we can term it that, is divided into two parts in Fader’s book. There are also those like Katle Kanye (an anonymous and popular blogger), who writes in a Yiddish thick with Loshn-koydesh expressions, under the strong influence of traditional learning. Katle Kanye and others make use of Hasidic idioms from the “men’s section” to make fun of political figures, askanim (community leaders), and rebbes. But to appreciate their style, one needs to be familiar with the language of the Talmud and to be proficient in Hebrew. Such a style isn’t accessible to most outsiders, or even tor those members of the Hasidic community who aren’t learned.
The significant influence of the internet on OTDs, and the failures, at least in part, of the rabbis and the askanim to stop it, is a topic addressed here in detail. It’s important to note (as Fader does) that the “self” presented to the broader world, through the internet, must change over time, just as the internet for its part changes that “self” as well. So creating oneself via the internet is a self-reinforcing phenomenon: one becomes different, a new thing, and also someone continually in the process of becoming. This reflects the complications of an OTD life -- never a clean separation, but something in between.
The second section of the book is perhaps more informative for those readers who are already familiar with Hasidim who have gone off the derech. This section is about the strange intersection of psychotherapy and so-called “life coaches” who try to bring the hidden heretics back onto the righteous path, sometimes invited, sometimes not.
This section is perhaps too politely phrased on the whole. Imagine that you are assaulted by doubts about the Torah and mitzvot, about God, about your entire way of life. As a response to that doubt, you are forced to participate in some so-called therapy, which is not prescribed by any legitimate professionals with your best interests at heart. Who ordered that to happen? Even more, what are the groups and structures in Hasidic society who carry out such intrusions into private conflicts?
This is the main defect in Fader’s book. How does Hasidic society react in general to these hidden heretics? Is this related to the collapse of rebbes’ authority due to the internet? These questions are mentioned by Fader, but only briefly. One seeks a broader view. The anthropological data are enlightening, but a comprehensive look is sorely desired. One would like to see, together with the narratives colorfully depicted here, the events in the Hasidic sector which drive society and societal change; the actions of its leaders; the reaction of its media; and the role played in all of this by OTD Internet.
There are also certain subgroups which the reader (or at least this reader) would like to know more about: queer Jews and teens, among others.
But these quibbles are just a footnote to the rich, narrative, innovative work that Ayala Fader has granted us. Every Jew interested in other Jews, every individual who wants to understand why and how one can struggle with innermost doubts about the basic principles and doings of life, will derive great benefit from this book.
