May 16, 2025
“Nächtliche Traumszene mit Stadt” (Nighttime Dream Scene with City, 1928) by Rosy Lilienfeld. Image courtesy of Jewish Museum of Frankfurt. Photo credit: Hebert Fischer.
INTRODUCTION
Roze (Rosa) Palatnik was born in 1904 and grew up in the shtetl of Kraśnik, near Lublin. In 1926, she won a prize in a contest held by the Yiddish newspaper Veltshpigl in Warsaw for the best autobiographical fiction in 150 lines, with her piece “Laydnshaft un oysgelasnkeyt” (Passion and Licentiousness), published in 1927. After the death of her parents, she emigrated to Paris in 1927, where she lived until moving to Rio de Janeiro in 1936. Palatnik was an active participant in the transatlantic Yiddish press, contributing to newspapers such as Parizer Haynt (Paris), Der morgn zhurnal (New York), Di goldene keyt (Tel Aviv), Ilustrirte literarishe bleter (Buenos Aires), Di yidishe prese (Rio de Janeiro), Der nayer moment (São Paulo), and Der kontinent (Mexico City). She was widely celebrated by renowned literary critics and esteemed writers who reviewed her work. 1 1 See “Bibliografishe reshime fun Roze Palatniks frierdike verk tsunoyfgeshtelt fun a kolege”, in Palatnik’s Geklibene dertseylungen (Rio de Janeiro: Edições Biblos Ltda, 1966), 214 – 224.
A small number of her stories have been collected and published in book form. These works often center on women as they navigate life in Poland, France, and Brazil. 2 2 See Alan Astro,“Rosa Palatnik,” Jewish Women’s Archive, February 27, 2009, https://jwa.org/encyclopedia/article/palatnik-rosa. Palatnik’s Europe-based stories have common features with the Yiddish belles lettres of the late nineteenth and early twentieth centuries, with their vivid ethnographic gaze which serves both to romanticize and critique shtetl life.
“Di shmuglerin” was published in the collection Geklibene dertseylungen in 1966. Palatnik’s portrayal of transgressive women is typically modern and can be read in the tradition of influential female authors known for their explorations of identity, inner conflicts, and societal constraints. In this story, a young girl named Mirele is forced to smuggle back and forth over the Galician border in order to sustain her family during the First World War. The plot plays out the classic shund motif of the farshterter yontev (the ruined holiday), also found in the writings of Sholem Aleichem, Y. L. Peretz, and Itzik Kipnis, among others. 3 3 See, in particular, Sholem Aleichem’s A farshterter peysekh, Peretz’s A farshterter shabes, and Kipnis’s Di farshterte khasene. For more examples on Shund, see shund.org.
The topic of smuggling is often found in Yiddish literature concerning crime, camps, and ghettos. Palatnik’s story can be considered alongside Oyzer Varshavski’s Shmuglars (1920). Like “Di shmuglerin”, Varshavski’s influential novel – reprinted in 1922 and 1926, at a time when Palatnik was beginning her literary career – depicts smuggling in Poland during the First World War. Both narratives explore the hybrid political, linguistic, and cultural spaces shaped by shifting borders, as well as themes of alienation and the performativity of gender. While Varshavski’s novel focuses on the smuggling of goods from a Polish shtetl into German-occupied Warsaw, Palatnik shifts the setting to the border between the Russian and Austro-Hungarian Empires, and centers a female protagonist, thus foregrounding the gendered dimensions of smuggling. Even as Mirele’s nascent femininity is exploited by her family, she is also portrayed as an agent in her own right, using her body and mind to survive harsh wartime conditions.
In this story, Palatnik’s prose incorporates the linguistic and generic polyglossia of Eastern and Western Europe. The narration is tinged with the orality of mostly Polish Yiddish, and the characters speak a variety of dialects and languages. Of particular difficulty was the treatment of the language of the border officials. Mirl’s ability to speak German is also emphasized as an advantage in her smuggling activities. It seems that, intradiagetically, Mirl speaks German with the border officials. This speech is rendered in the text as something like a highly Germanizing Yiddish, which evokes German speech. The initial question was: what is to English as German is to Yiddish? Unfortunately, there is no fixed, logical answer to this question. Eventually, we settled upon the use of German words, and a certain Teutonicity of expression, in order to convey the Germanness of the speech in English.
Click here to download a PDF of the text and translation.
כאָטש אױף די געפֿרױרענע פֿעלדער מיניעט נאָך געדיכטער שנײ, האָט אָבער דאָס שטעטל שױן געאָטעמט מיטן אָנקום פֿון פֿרילינג.
פֿון די גרין־מאָכיקע שינדלדעכער האָבן אײַזצאַפּנס געטריפֿט אַנטקעגן דער אױפֿגײענדיקער זון, װי צעטאָפּיעטער חלבֿ פֿון ברענענדיקע ליכט. בײַנאַכטיקע פֿרעסטלעך האָבן נאָך געריסעװעט אײַזגעמעלן אױף די פֿאַרקאָװעטע טאָפּל־פֿענצטער, װאָס די בײַטאָגיקע זונשטראַלן האָבן גענומען אָפּהאַקן — „צװײַגן“, „שטאַנגען“, „בלעטער“, געמאַכט אַ „מאַזשגאַר“ פֿונעם „װינטער־גאָרטן“ אויף די געפֿרוירענע שויבן...
פֿאַרגאַרטלטע ייִדן אין װאַטאָװע שפּענצערס, פֿאַרבאַבליעטע ייִדענעס אין גראָבע שאַלן, צעװאָקסענע כּלה־מײדלעך אין געלאַטעטע לאַפּטשעס, אַלע זײַנען געשטאַנען אַרום די באַלאַגערטע בעקערײַען און געװאַרט אין דער רײ שעהען, אױפֿן שװאַרצן, קלײַענעם קװיטלברױט, װאָס איז אױסגעטײלט געװאָרן צו האַלבע פֿונטן פֿאַר אַ פּערזאָן...
אינעם קלײנעם שנײַדערשן שילכל, האָט קהל אײַנגעמױערט אַ גרױסן, אײַזערנעם קעסל, װאָס איז יעדן טאָג אָנגעפֿילט געװאָרן מיט שפּײַזן פֿון אַמעריקאַנער קאָנסערװן־פּושקעס, װוּ באַלעבאַטישע מײדלעך, אײַנגעלאַדענע פֿון די שטאָטדאָזאָרעס, האָבן אױסגעטײלט דאָס געשמאַקע עסנװאַרג צו די פֿאַרהונגערטע לײַט... אָרעמע מענטשן זײַנען געקומען מיט בלעכענע קענדלעך, אײַזערנע טעפּלעך, צינערנע שיסלען, װאָס די ייִחוסדיקע אױסטײלערינס האָבן אָנגעפֿילט מיט פֿרומע פּנימער און האָפֿערדיקער זיכערקײט, אַז אױף זײ װאַרטן אין די װאַרעמע הײמען אַ גוטער קרופּניק מיט אַ פֿעטן פּעטשײַ...
בלױז בײַם שטעטלשן זײגער־מאַכער, איז שױן װאָכן נישט געװען קײן טראָפּן װאַרעמס אױפֿן געפֿרױרענעם אױװן... פֿאַרטאָן אין כאַאָס פֿון מלחמה־גרױלן, האָט קײנער נישט אין זין געהאַט צו פֿאַרריכטן צעבראָכענע זײגערס... דעריבער האָט מען בײַם זײגער־מאַכער זיך לאַנג געמוטשעט מיט אַ שטיקל פּיסנע ברױט, אַ האַרבער ציבעלע, שװאַרצן רעטעך און — שטיל, באַלעבאַטיש — געהונגערט... פֿונדעסטװעגן איז דעם זײגער־מאַכערס מיטלסטע טאָכטער, מירעלע, פֿאַרבעטן געװאָרן צװישן די אָנגעזעענסטע, נגידישע „פֿרײַלינס“, צו העלפֿן אױסטײלן די אַמעריקאַנער געשאָנקענע געקעכטסן...
מירל, אינעם ערשטן אױפֿבלי פֿון אָנקומענדיקער יונגשאַפֿט, איז געשטאַנען בײַם זידנדיקן שפּײַזקעסל, מיט אירע געדיכטע, שװאַרצע לאָקענעס, װי געפֿלאָכטענע הבֿדלות — צעװאָרפֿן אַרום שלאַנקן האַלדז, װי סאַמעטענע סטענגעס... איר טונקעלע אָליװן־הױט אַ ביסעלע פֿאַרטריקנט־געמאַרשטשעט פֿון שװערן קאַמף מיטן אױסמאַטערנדיקן הונגער... אירע גלאַנציקע ביראױגן, סודותדיק אינעם פּאַרענדיקן קעסל געזונקען... דאָס פֿאַרשמאַכטע מױל, אירע פֿאַרהונגערטע נאָזלעכער, אירע בלײכע הענט און ציטערדיקער גוף, אַלץ אין איר האָט טיף אין זיך אַרײַנגעניוכעט די געשמאַקע ריחות פֿון געפּרעגלטע שװאָמען, זיסע בוריקעס און — דער עיקר — די גוט גערײשטע קליסקעלעך מיט ביבערלעך... דאָס דאָזיקע שמעקנדיקע מאכל האָט פֿאַרשיכּורט ממש מירלס לעכצנדיקן גומען... בײַ יעדן שעפּ ,װאָס מירל האָט געטאָן אינעם קאָכנדיקן קעסל, האָט זי אַזױ קונציק מאַנעװרירט מיטן גרױסן לעפֿל, אַז פֿונעם עסן זאָל זיך כאָטש אַראָפּקאַפּיען אַ ביסעלע אױף אירע שמאָלע פֿינגער, װעלכע זי האָט גיך אַ כאַפּ געטאָן צו אירע פֿאַרטריקנטע ליפּן, געלעקט, געשלונגען, אַרײַנגעאָטעמט די באַטעמטע ריחות.
אַזױ טעג, װאָכן און חדשים, געטײלט װאַרעמע געקעכטסן צו אַנדערע און אַלײן געלעבט מיטן פּיסנע שטיקל קװיטלברױט...
* *
די גרעסטע טײל אינעם שטעטל, האָט זיך גענערט פֿון שמוגלערײַ. געפֿירט מעל, סאַכאַרין, קײן גאַליציע און פֿון דאָרטן צוריקגעבראַכט, מאַכאָרקע, ציגאַרן און סתּם אַלטװאַרג... װער ס'האָט נאָר פֿאַרמאָגט אײַנצושטעלן, איז געפֿאָרן שמוגלען... כאָטש ס'רובֿ האָט מען די סחורות פֿאַרנומען, נאָך אײדער די באַן איז אָפּגעפֿאָרן קײן ראָזװעדעװ... דאָך, װעמען עס איז יאָ געלונגען איבערצוקומען די גרענעצװאַך בשלום, יענע האָבן געגעסן פּוטער־קוכנס אין אַ פּראָסטן אינדערװאָכן...
Though the dense snow still glimmered on the frozen fields, the town was already breathing with the arrival of spring.
As the sun rose, icicles dripped from green, mossy, shingled roofs, like fat dripping off a burning candle. The night’s frosts still sketched icy forms on the frozen double-paned windows, but the rays of morning sunlight had begun to interrupt their artistry. Twigs, branches, leaves of frost – the sun smeared away the “winter garden” from the frozen panes…
Jewish men in belted, quilt jackets, wintry-bundled Jewish women in thick shawls, and marriageable girls in mended hemp shoes all stood round, besieging the bakeries, waiting in line for hours for their small ration of black bread: a half pound per person.
The community had installed a large iron pot in the small tailors’ synagogue and every day it was filled with food from donated American tins. The town’s young bourgeoises, at the town council’s invitation, ladled out the delicious provisions for their starving neighbors. The poor came with sheet-metal drinking cans, little iron pots, tin bowls. The genteel volunteers filled these up with pious expressions, secure in their knowledge that good barley soup with fat calves’-foot jelly awaited them in their warm homes.
But at the town’s clockmaker’s, hot food hadn’t warmed the frozen stove in weeks. The townspeople, enveloped in the grim chaos of war, never even considered repairing their broken clocks, and so the clockmaker’s household had been forced to subsist on a pitiful piece of stale bread, a bitter onion, a black radish. And so they starved in polite silence. And yet Mirele, the clockmaker’s middle daughter, had been invited to be among those upstanding, wealthy young ladies who helped with the distribution of American provisions.
Mirl, in the first bloom of youth, stood by the seething kettle of food. Her thick, black locks, like braided Havdalah candles, rested around her slender neck like satin ribbons, her dark olive skin was the slightest bit dry and wrinkled from her hard struggle against an exhausting hunger. Her shining, beer-colored eyes glanced furtively down into the steaming pot. Her famished mouth, her starving nostrils, her pale hands and trembling body – all of her breathed in the mouth-watering aromas of fried mushrooms, sweet sugar beets, and above all: fried dumplings with beans. This smell, which she had desired for so long, made her feel almost drunk. Every time Mirl took a scoop from the seething kettle with a big ladle, she maneuvered it so cunningly that just a drop would trickle down onto her slender fingers and she would jerk them quickly to her parched lips, lick, swallow, and inhale the luscious smells.
And so for days, weeks and months she handed out warm meals to others while she herself lived off stale pieces of rationed bread.
**
Most of the people in the town survived by smuggling. They carried flour and saccharin into Galicia and brought back shag tobacco, cigars and lots of plain, old junk. Whoever could afford it turned to smuggling. Of course most of the wares were usually confiscated before the train left for Rozwadów. But whoever could make it past the border-patrol unmolested could eat pound cake any day of the week.
בײַם זײגער־מאַכער האָט מען לאַנג אַרומגעזוכט צװישן שטוביקע חפֿצים, װאָס צום פֿאַרקױפֿן, פֿאַרזעצן, אַבי צונױפֿצושטוקעװען אױף עטלעכע פֿונט מעל, אַ ביסל סאַכאַרינקעס, זאָל נאָר זײַן מיט װאָס אײַנצופֿעדעמען, װײַטער, איז דאָך מירעלע אַ מױד — אַ ברען, „שפּרעכט דאַטש“ װי אַ װאַסער, די עסטרײַכישע „שמאַטע־ליאַלקעס“ (צונאָמען פֿון זעלנער) קריגן די ניכפּה פֿאַר איר זגראַבנעם גענגל, פֿאַר אירע הױכע פֿיס, עלאַסטישער פֿיגור. די רעשט? — איז דאָך גאָט אַ פֿאָטער... שװער איז אַ ביסל אָנגעקומען דאָס קריגן פֿאַר איר אַ „פּשעפּוסטקע“ — (דערלױבעניש צו פֿאָרן מיטן באַן) — מירל איז נאָך מינדער־יאָריק און אַזױ װי אַלע 14 קינדער — נישט פֿאַרשריבן געװאָרן אין מאַגיסטראַט... אירע טאַטע־מאַמע געדענקען נישט גענױ אין װעלכן יאָר און אין װעלכן חודש... דער טאַטע מײנט, אַז מירל איז געבױרן געװאָרן פֿאַר יעקלען, דער מאַמען דאַכט זיך, אַז מירל איז געפֿאַלן אױף דער װעלט — נאָך דבֿורהן און די באָבע איז כּמעט װי זיכער, אַז ערשט נאָך חיהלען — די עלפֿטע — האָט מירל קאָמפּלעטירט בײַם זײגער־מאַכער דעם 12טן שבֿט... אָבער גענױ, װײסט קײנער נישט... נאָר אַזױ װי מירעלע איז הױך אין געשטעל, ברײט אין די פּלײצעס, פֿול אין די באָקעס, האָט איר דער פֿאָטער גענומען אין מאַגיסטראַט אַרײַן אָפּצושאַצן איר עלטער...
דאָס קרעפּקע שרײַבערל האָט נישט געמאַכט קײן לאַנגע שהיות, אײן אײגל פֿאַרקריליעט, מיטן צװײטן אַרומגעקוקט מירלען, װי מען באַקוקט אַ טעליצע אױפֿן מאַרק, אַ ביסל צוגעסמאָטשקעט מיט זײַנע תּאװהפֿולע ליפּן און גיך אַ פֿאַרשרײַב געטאָן 16 יאָר... און כאָטש מען האָט טאַקע נישט געדענקט — צי פֿאַר יעקלען, אָדער נאָך חיהלען, איז דער זײגער־מאַכער פֿונדעסטװעגן זיכער געװען — אַז װינציקער — און אַ „בענטש“ געטאָן דאָס שרײַבערל: „אַזױ פֿיל פּרישטשיקלעך אים אויף דער צונג, וויפֿל ווינציקער פֿון 16...“. אָבער — אַ דערלויבעניש צום פֿאָרן מיט דער באַן האָט מירל באַקומען... איצט האָבן בלױז געפֿעלט די פּאָר גראָשן, „אײַנצוזאַלצן“. פֿאַרזעצן דעם טאַטנס אױסגעריבן טולעפּל? קוקט אױס ערגער פֿון אַ געפּגרטער קאַץ. דער מאַמעס סאַטינדיליאָנענע קרינאָלינע? שיט זיך װי פּרוכנע. די מײדלעכס איבערגעניצעװעטע ספּאָדניצעס? נישט װערט קײן דרײַער. ביז אַלעמענס בליקן זײַנען געפֿאַלן אױפֿן ירושה־חפֿץ — די גלעזערנע „סערװאַנטקע“, װאָס שטײט אױף דריט האַלבן פֿיס, שאָקלט זיך, װי אַ ייִד צו שמונה־עשׂרה, אָבער דורך די געפּענקעטע שױבן, האָט אַרױסגעפֿינקלט אַ צעקנײטשטער קידוש־בעכער, מיט אַ געלעכערטן הינטן, און אױסגעלענקטן פֿראָנט, דאָך — „פּראַװדזשיװע“ זילבער, מיט דער פּראָבע אױפֿן סאַמע דנאָ, װאָס אַפֿילו אױף שמעלץ האָט עס געגעבן עטלעכע פֿונט מעל, אַ פּאָר לױט סאַכאַרין און — קאַיאָר, ווען די באַנװעגעלעך האָבן געפֿירט שמוגלערס צו דער סטאַציע, איז צוגעקומען אַ פּאַרשוין — מירעלע, אין איר עלטערער שװעסטערס לאַנגער יופּקע, דער מוטערס ברײטן האַבעליאַק, צעפּלאָשעטע קודלעס פֿאַרדרײט אין גלעקלעך — אױסגעקוקט סטאַלע... דאָס ביסל סאַכאַרין, אײַנגענײט אינעם סטאַניקל, דאָס מעל — פֿאַרשטעקט אין אַ שטרױען קײשעלע, פֿאַרלײגט פֿון אױבן מיט אַלטװאַרג, אַ צעבראָכן שפּיגעלע, אַן אױסגעשטשערבעט קעמעלע; ס'װעט פֿאַרבלענדן אױפֿן צאָלאַמט די קירה'שע אױגן... די מאַמע אין צעדריװלטן טשיפּיק, האָט מירלען אַרױסבאַגלײט מיט ברכות, דער טאַטע אינעם לאַנגן טלית־קטן, האָט אױסגעשפּרײט זײַנע פֿרומע הענט איבער מירלס קאָפּ, איר פּשוט געבענטשט. װי פֿאַר כּל־נדרי... די שװעסטערן האָבן געשנײַצט די נעז, געװישט די אױגן... און שטעטלשער עולם האָט נאָכגעקוקט מיט רחמנות־פּנימער: — „נעבעך, אַ קינד נאָך און שױן— אַ שמוגלערין...“
מירל צום ערשטן מאָל אין לעבן— אױף אַ באַן. די רעדער מאַכן קולות, דער קױמען סװיסטשעט, איר האַרץ, װי אַ „מיעך“ — פֿאָכעט, פֿאַר די אױגן דרײען זיך מילשטײנער, דער בלױער הימל פֿאַלט כּורעים, די אױפֿגײענדיקע זון — שׂרפֿעט, בלענדט און דער קורצער װעג — אַן אײביקײט...
אױפֿן צאָלאַמט, אַ שיקלדיק זעלנערל, אין אַ לאַנגן שינעל, געדרײטע קרײַקעס אַרום דינע פֿיס, טוט אַ לײַכטן באַטאַפּ אין מירלס קײשעלע... כאַפּט אַ בליק אינעם צעבראָכענעם שפּיגעלע, טוט אַ נאָרע ס'ביסל שמאַטעס און — הײַדאַ — „מאַרשירען“...
מירל צעטומלט, גלײבט נישט אירע אױגן, אַז זי איז שױן טאַקע אין ראָזװעדעװ?... די זון שײַנט נישט סתּם, נאָר בליאַסקעט מיט טונען גאָלד, מירל האָפּסלט, טענצלט, איבערגעקומען די ערשטע שמירה... דאָס שטרױענע קײשעלע טראָגט זי מיט אַזאַ פֿאָריע, גלײַך בריליאַנטן אין דעם... אַ הױכער גאַליציאַנער, מיט אַ שמאָל קאָזעבערדל, קורצע פּאות און לאַנגער בעקעשע, שטעלט מירלען אָפּ דער ערשטער:
„פֿרױלײַן“, האָבן זי עפּעס גיץ אין קײַשעלע ?...“ מירל מיט שטאָלץ: — „אַ שאלה?“ — „װאָס זשע האָט עץ“? „װײַעכס, האַרעטס?“ (סימנים פֿון מעל, סאַכאַרינקעס). מירל ייִחוסדיק: — „אינץ האָב מע בײַדע“... דער גאַליציאַנער האַלט זי שױן פֿעסט בײַם קײשעלע: „קימץ אַראַאַן פֿרײַלײַנשי...“ מירל רײַסט זיך אַרויס: — „אינץ האָב מע צאַאַט...“
* *
עטלעכע שעה שפּעטער, אינעם זעלבן קײשעלע, אױפֿן פּלאַץ פֿון מעל — פּעקלעך טוטין, מאַכאָרקע... אינעם סטאַניקל, צװײ שורות אײַנגענײט — שאַרוטן... דאָס גרענעץ־„היטערל“ האָט שױן געװוּסט, אַז אין „מעדכענס טאַשע“ ליגט אַ צעבראָכן שפּיגעלע און אַלטע שמאַטקעלעך, דערפֿאַר בלױז אַ גלעט געטאָן איר יונגע הױט: — „היבשעס װעזן — גײען זי ביטע“...
פֿאַרנאַכט, דער שענסטער, װאָס מירל געדענקט. די אונטערגײענדיקע זון, אין גאַנצן אױף איר טאַטנס שינדלדאַך, מיניעט, בלישטשעט, װי אָפּגעשיט מיט געשליפֿענע דימענטלעך... דאָס גאַנצע שטעטל, אײַנגעהילט אין אַ ראָזע־זײַדענעם טוניק, דער געלעכערטער שאָסײ, װי אױסגעגלײַכט, אַפֿילו דאָס יאַמע־געסל, יום־טובֿדיק געכּשרט, אַזױ װי דעמאָלט װען מ'האָט אָפּגעװאַרט דאָס אָנקומען פֿון ביסקופּ...
מירל איז געזעסן בײַם געגרײטן טיש — אַ מיוחס, א פּרנסה־געבערין, זיך שטאָלץ געגױדערט און מיט גרױס הנאה געגעסן איר פֿאַרבענקטע מאכל — קליסקעלעך מיט ביבערלעך...
For a while now the clockmaker’s household had been searching through the household goods for something to sell or pawn, anything at all to rustle up a few pounds of flour, a few bites of saccharin, something to thread a needle… And Mirele was a real dynamo, you could count on her: her Deutsch flowed like a running river and the Austrian “rag dolls” (as they called the soldiers) went crazy for her spritely little walk, her long legs, her supple figure. And as for the rest? God would provide…There was some difficulty in getting Mirl a przepustka (authorization to travel on the train) since she was still underage and, like all fourteen children, not officially registered with the municipal administration.… As for the month and year of her birth, her parents were unsure. Her father thought Mirl was born before Yekl, but her mother thought Mirl fell to earth after Dvoyre, and her grandmother was as good as certain that Mirl was born right after Khayele – the eleventh child – completing the clockmaker’s twelve tribes. No one knew for sure. But since Mirele was tall and had broad shoulders and wide hips, her father took her to city hall to reckon her age.
The sturdy little scribe hesitated only a little before squeezing one eye shut and examining Mirl with the other like you would a heifer in the marketplace, smacking his lips lustily and jotting down “16 years.” And though no one really remembered, her father was nevertheless sure that she was younger than Yekl and Chayele and cursed the little scribe saying: “He should have as many pimples on his tongue as years less than 16!” In any event – Mirl received a pass to the train. Now all that was missing was a few groschen for capital. Pawn her father’s worn-out sheepskin coat? It looked worse than a cat’s carcass. Her mother’s sateen crinoline? It shed like rotting wood. The girls’ worn-out petticoats? Not worth three kopecks. Until every eye fell upon the heirloom: the glazed tea-cart standing on two-and-a-half legs, trembling like a Jew praying Shemoneh Esrei. A kiddush cup sparkled through its cracked panes, a dented kiddush goblet with a leaky bottom, a dislocated front – but it was gen-u-ine silver (confirmed by the hallmark on the bottom) such that even melted down, they got a few pounds of flour, and a few ounces of saccharine in exchange. And so it was that at dawn, when the wagons brought smugglers to the station, a certain passenger was among them – Mirele, in her older sister’s petticoat, her mother’s broad mantle, her disheveled locks turned to sausage curls, looking poised… A little bit of saccharin sewn into her bodice, some flour hidden in a straw basket and old junk (a broken hand-mirror, a toothless comb) strewn atop, to fool the K.u.K. 4 4 An acronym for the term “kaiserlich und königlich”, referring broadly to the Austro-Hungarian empire. officers’ eyes at the customs house. Mirl’s mother, wearing a worn-out bonnet, saw her off with a prayer and, her father, in his long tallis kotn, spread out his pious hands over her head and blessed her. The mood was like before Kol Nidre: Her sisters blew their noses and wiped their eyes. And the townspeople looked on with pitying faces: “What a shame! Still a child and already a smuggler.”
For the first time in her life, Mirl was on a train. The wheels screamed, the smokestack screeched, her heart fanned like bellows, millstones rolled in front of her eyes, the blue sky fell prostrate, the rising sun flamed and blinded, and the short journey lasted an eternity.
At the customs house, a short, cross-eyed soldier in a long greatcoat with twisted scarves insulating his thin feet gave Mirl’s basket a little tap. He took a look at the broken mirror, rummaged through the little pile of rags and – they were off! “March!”
Mirl was stunned. She could not believe her eyes – was she already in Rozwadów? The sun didn’t just shine – it shone like chests of gold and, having made it past the first guard, Mirl skipped and danced. She carried the straw basket haughtily, as if there were diamonds inside. A tall Galician Jew with a thin goatee, short peyos and a long fur-lined coat, was the first to interrupt her:
– “Fraulein, is there somethin’ good in your basket?” Mirl, proudly: – “Is that even a question?” – “What do y’all have? Soft, hard? (code for flour, saccharin)” Mirl, importantly: – “Gottem both!” … The Galicianer had already grabbed her basket tight: “Why don’t you come on in, little miss” – Mirl tore herself free – “We got time...”
**
A few hours later, the same basket now held fine and inferior shag tobacco in place of flour. Two rows of cigars were sewn into her bodice. The border-guard already knew that “the mädchen’s bag” had only a broken hand-mirror and old rags, so all he did was caress her young skin – “Wonderful creature” – and then: Bitte, go on.”
It was the most beautiful night Mirl could remember. The whole setting sun was on her father’s shingled roof and it shimmered and shone as if studded with polished diamonds. The entire town was enveloped in a blouse of pink satin, the potholed road seemed smoothed over, and even Yame Street gleamed, as though white-washed , like that time the bishop came to town.
Mirl – the venerable provider – sat at the set table, chatting proudly, with great pleasure, and ate the meal she had craved for so long: kluski with beans.
זינט איר ערשטן „דעביוט“ אַלס שמוגלערין, איז מירל עטלעכע מאָל אין װאָך אַדורך די גרענעצװאַך בשלום... און כּדי די „קנעפּלעך“ אױפֿן צאָלאַמט זאָלן אײַננעמען אַ מיתה־משונה, װערן אַ קאַפּיטשקע בלינד, האָבן שמוגלערס אונטערגערוקט — אַ פֿלעשל מעד, אַ פּעקל ציגאַרן, אַ קילאָ מעל... דאָך האָט יעדער טאָג געהאַט אַ קרבן... אַ מאָל, אַ גױיִש מסירהלע, אַ מאָל אַ געטױשט נאַטשאַלניקל, ס'רובֿ אַפֿילו די אָפּגעחורשטע זשאַנדאַרן אַלײן, געמאַכט די בראָך אין עטלעכע קײשעלעך... אָבער שמוגלערס האָבן זיך נישט מיאש געװען. יעדן טאָג, נײַע טרוקן, פֿאַרבלענדענישן... אָט האָבן מענער זיך אױסגעפּוצט אין שבתדיקער הלבשה, װײַבער פֿאַרשלײערט אין ברײטע היטן מיט לאַנגע װוּאַלקעס, עלעגאַנטע רענצעלעך, און בילעטן — ערשטע קלאַס... אַזעלכע פּאַסאַזשירן האָט מען אַדורכגעלאָזט אָן רעװיזיעס...
נו, האָבן אױך מירלס נײַע שיך געסקריפּעט אַ מהלך װײַט. איר נײַ־געבלימטע קלײדל, רונדיק, װי אַ צעעפֿנטער פֿאָכער, ס'װײַסע קאַפּעליושל מיטן גרינעם װוּאַלקעלע — װאָס איר מוטער האָט גערופֿן — „אַ ניזוק פֿאַרן פּנים“ — האָט פֿון איר אַראָפּגעלױכטן, און אױפֿן זוניקן טראָטואַר האָבן די שטײנער געזונגען אונטער איר טענצלדיקן גענגל...
אָבער, נאַטשאַלסטװע האָט זיך גיך גענומען חידושן, אױף דער צו לײדיקער — דריטער קלאַס... און נאָך מער, אױף דער פֿול באַזעצטער ערשטער קלאַס... מיט די עלעגאַנטע דאַמעס? — יום־טובֿדיק געקלײדטע מענער? מ'דאַרף אַ שמעק טאָן צו זײערע לעדערנע װאַליזקעס... און — דער „באַלאָן“ האָט געפּלאַצט...
די באַנװעגעלעך זײַנען אַרײַן אין שטעטל מיט צעקנײטשטע קאַפּעליושן, פֿאַררוקטע „ניזוקס“ אױפֿן מיטן קאָפּ, פּנימער װי נאָך אַ שׂרפֿה, די אױפֿגעשניטענע רענצלעך, װי געפּאַלמעסטע בײַכער, אױסגעקוקט גלײַך טרױער־עגלות װאָלטן געברענגט הרוגים פֿון אַ שלאַכט... אַפֿילו דער שמאַטעװאַטע הימל האָט מיטגעפֿינצטערט אױפֿן טרױעריקן „ספּעקטאַקל“...
* *
און — שמוגלער האָבן געפֿונען נײַע אײַנפֿאַלן. פּשוטע פּלאַכטעס צונױפֿגענײט אין צװײען, אױסגעשטעפּט מיט ברײטע פּאַסן, זײ אָנגעפֿילט װי קישקעס, מיט מעל, צוקער, אײַנגעצױגן אױפֿן הױלן גוף עלעהײ גאָרסעטן... װאָס מאָגערער אַ מענטש, אַלץ גרעבערע גאָרסעטן אױף די לײַבער...
האָט אױך מירל זיך אױפֿגענײט צװײ אַזעלכע „סטוטשנע גאָרסעטן“... אַהין װעג, אױסגעפֿילט מיט מעל, צוריק — מיט טוטין... און װײַטער געגעסן קליסקעלעך מיט ביבערלעך...
אין קראָקע האָט זיך געיאַװעט אַ פֿרישע דערפֿינדונג — װײכער כראָם, װאָס מ'האָט געקאָנט אױף זיך אָנטאָן צו עטלעכע פֿעלעכלעך און ערשט אױף די פֿעלעכלעך, דעם טוטין־גאָרסעט... עולם האָט עס גערופֿן: „משה־זיכמעך“ און ס'איז לאַנג אָנגעגאַנגען דער דאָזיקער: „משה־זיכמעך“...
Since her smuggling “debut,” Mirl had gone a few times a week, with no trouble from the border-guard. To make the border patrol “drop dead” or go a touch “blind,” the smugglers would slip them a flask of mead, a pack of cigars, a kilo of flour. But every day still had its victim… Sometimes, there was a gentile informant, sometimes a new station master, but for the most part it was the bribed gendarmes themselves who cracked open some of the baskets. But the smugglers did not despair. Every day there were new tricks. Men would dress in Sabbath finery and women would wear wide-brimmed hats with birdcage veils, carry elegant bags, and get their hands on first-class tickets. Such passengers were let through without inspection.
Well, you could hear Mirl’s shoes squeaking a mile away. Her outfit gleamed: a freshly-bloomed summer dress, round like an unfolded fan, and a white hat with a green veil (which her mother called “a slap in the face”). The stones on the sunny sidewalk sang under her dancing gait.
But the powers-that-be began to wonder at the state of third class (too empty), and even more so at the first class (so full!). The elegant ladies? The men in their holiday best? Maybe someone should sniff at their leather briefcases…..And so the bubble burst.
The wagons came into town with crinkled hats, rumpled “slaps in the face” tossed about their heads. Their faces ashen like after a fire, their bags slit open like autopsied stomachs. They looked like hearses bringing corpses home from a battle. Even the ragged sky took pity, darkening to accompany the tragic spectacle.
**
And so the smugglers came up with new ideas. Two coarse tarpaulins were sewed, quilted together with broad strips of fabric, filled with flour and sugar like kishkes, and tied around the naked body like a corset. The thinner the person, the fatter the corset.
Mirl herself sewed two of these “mock corsets.” She went off, filled with flour and sugar, and returned – full of tobacco. And so she continued eating kluski with beans…
A new discovery appeared in Kraków: soft chrome leather that you could wear by sticking it to little patches, then putting your tobacco-corset on top of them. They called it Moyshe Zikhmekh, “Find-Me-Moshe”, and for a good while Moyshe zikhmekh was in wide circulation.
געוועזן איז דאָס פֿאַר ראָש־השנה, די טעג נאָך זוניק־װאַרעמע, נעכט שױן װינטיק־קאַלטע. שמוגלער האָבן באַמעלט און באַצוקערט גאַנץ קיר"ה. באַשוכט און באַקלײדט קרױן־פּױלן... און שומרים אױף די גרענעצן, האָבן געזשליאָקעט — װײַן, מעד... פֿאַרזאָרגט די „היטער“ — תּמיד צו זײַן בגילופֿין... טױב, בלינד און — שטום...
זעט, איז זי געװאָרן העכער, פֿולער, װײַבלעכער... זיך פֿאַרשױרן אַ קורצע פּאָלקע, מיט אַ ממזריש גזשיװקעלע, צעװאָרפֿן איבערן גאַנצן שטערן. אירע צװײ שװאַרצע אױגן — פֿײַער פֿון יוגנטלעכן אױפֿבלי.
ס'איז צװײ טעג פֿאַרן פֿאָרכטיקן יום־הדין.
מירל פֿאָרט אַהײם פֿון קראָקע. אױף איר עלאַסטישן גוף אײַנגעפּרענגעט, װי מיט רײפֿן — װײכע לעדער, פֿון אױבן איר סטוטשנער טוטין־גאָרסעט און זי אַלײן, װי אַ ציגל אין אַן אײַנגעמױערטער פֿעסטונג... אינעם עלעגאַנטן רענצעלע, אײַנגעשטעלט, עטלעכע קילאָ צוקער... װעט מען פּאַקן? — איז װערג זיך דערמיט... אַבי די „פֿעסטונג“ איז געזיכערט...
דער שנעלצוג איז אָנגעלאָפֿן מיט געפֿײַף און בראַזגערײַ... אױפֿן פּעראָן איז פֿינצטער. קאָנדוקטאָרן לײַכטן אַנטקעגן מיט רױטע לאַמטערנדלעך, הושקען זײ, אַרױף און אַראָפּ, רעפֿלעקטירן אױף פּנימער, הענט, פֿיס, קעפּפֿראַגמענטן פֿון מענטשן... אױפֿן פּוסטן סטאַציאָן, שמינקלענדיקע לעמפּעלעך, פֿאַרגרעסערן נאָך די אומהײמלעכע פֿינצטערניש... די אױסשטײַגנדיקע פּאַסאַזשירן קוקן אױס װי טונקעלע שאָטנס, װאָס צעלױפֿן זיך, שטופּן זיך, אײַלן צו די באַנװעגעלעך...
מירל, מיטן פֿאַרמױערטן גוף, אױסגעטראַקעװעט, װי מיט אָנגעצױגענע סטרונעס, גײט געלאַסן, דרײט מיטן בלױען רענצעלע, קאָקעטירט כּלומרשט, װי אױפֿן שבתדיקן שפּאַציר... פּלוצעם, אַ דין ליריש שטימעלע צעװוּזשלט די טונקלקײט: — „פֿרױלײַן“ — „אירע טאַשע איזט זאָ היבש, צײַגען זי ביטע, װאַס איזט דען דאַרין?“...
מירל דערזעט בלױז קאָנטורן פֿון אַ הױכן מאַן, פֿילט אױף זיך גליִענדיקע בליקן און ס'שײַנט איר, אַז די בענדער פֿונעם אײַנגעצױגענעם גאָרסעט זײַנען פּלוצעם לױזער, צעלאָזטער געװאָרן, אָט, אָט, װעט דאָס אָנגעצױגענע „קרעמל“ זיך געבן אַ צעשיט און אַ פֿאַל טאָן צו אירע פֿיס... אַ שאַרפֿער װינט טוט אַ הײב איר פֿאַלבירט קלײדל, אַנטבלױזט איר הײס געװאָרן לײַב ביז איבער די קניִען... דאָס װײַסע קאַפּעליושל פֿאַררוקט זיך אױפֿן מיטן קאָפּ, איר שװאַרצער שױבער — צעשיט איבערן גאַנצן פּנים... מירלס האַרץ, גלײַך עמעץ װאָלט דאָרטן מיט פֿױסטן געסטאָרקעט. עס רױשט איר אין קאָפּ, און אין דמיון זעט זי שױן װי איר מאַמע ברעכט זיך די הענט, די שװעסטערן קלאָגן אױפֿן קול און דער פֿרומער טאַטע מורמלט: — „אַ פֿאַרשטערטער יום־טובֿ“...
– „װאַרום שטײען זי זאָ דום? פֿרױלײַן?“ — שנײַדט די לופֿט דאָס שאַרפֿע, דינע שטימעלע — „פֿאָלגען זי מיר נאַך“ — און מירל פֿילט שױן װי עמעץ האַלט איר פֿעסט בײַם אָרעם...
אינעם טשערנירטן הימל ציִען דריבנע װאָלקנדלעך, אַ גרױסער שטערן האָט אַ פֿלי געטאָן און װי מיט אַ סערפּ אַדורכגעשניטן אַ שטיק הימל... דער האָריזאָנט, שװאַרץ װי סמאָלע. פֿון װײַטנס זעט מירל דעם געשמינקל פֿון שטעטלשע פֿײַערלעך, איר האַרץ ציט דאָרטן אַהין...
אָבער דער טונקעלער שאָטן ציט איר אַהער, וווּ ס'איז שטאַרק פֿינצטער — װאַלד...: — „נײן!“ — שרײַט מירל אױס און דערקענט נישט איר אײגן קול... פֿאַר אירע אױגן טוט אַ בליאַסק אַן עלעקטריש האַנטלעמפּל, פֿאַרבלענדט אין גאַנצן איר ראיה... דאָס לעמפּל צינדט זיך, לעשט זיך און צו ביסלעך נעמען זיך אױסשײלן געזילבערטע עפּאָלעטן, אָפֿיצערסקע קנעפּ, אַ ברײט היטל מיט א שמאָלער שנאָל אונטער אַ גוט ראַזירטער גאָמבע... מירל דערקענט דעם „װאַכמײַסטער פֿון צאָלאַמט“... שטענדיק בױערט ער זי אַדורך מיט זײַנע גזלנישע אױגן... די דאָזיקע תּאװה־בליקן ברענען אױף איר גוט אַנטװיקלטן קערפּער, אױף איר יונגמײדלשער ברוסט און — זײ פֿינקלען, שטעכן, טוען איר אױס נאַקעט... אָבער תּמיד זיצט ער זיך אױפֿן סטאַציאָן, ברײט צעלײגט אינעם װײכן פֿאָטעל, שיקט אונטער קלענערע זשאַנדאַרן צום „באַטאַפּן די לויטע“... און הײַנט — ער אַלײן, בכבֿודו־ובֿעצמו, נישט אַנדערש, ער טשאַטעװעט טאַקע אױף איר... מירל פֿילט װי איר הױט רונצלט, ציטערט; — „די בראָך איז נאָענט“... זי — לאָזט זיך שױן פֿירן... איר יונגער מוח עקבערט, זוכט עצות, אַנטרינונג: אפֿשר צוּוואַרפֿן דאָס רענצעלע מיטן צוקער? אָדער גאָר איבערלאָזן די געצײלטע פּאָר „קראָנען“? דער עיקר — ראַטעװען די לעדער, דעם טוטין... כאָטש ערגער װעט זײַן די בושה... זײ װעלן זיכער אַנטבלױזן איר יונג לײַב, זען דעם צניעותדיקן גוף, פּאַקן אַ גרױסן טרוק און אַװעקהרגענען פּרנסה־סודות... נײן, זי װעט זיך נישט לאָזן אױסטאָן, נישט אױפֿדעקן פֿאַר מענעראױגן איר בתולה־לײַב... נײן, קײן מאָל נישט...
It was before Rosh HaShanah. The days were still warm and sunny, the nights already cold and windy. Smugglers had floured and sugared all of Austro-Hungary, shoed and clothed all of the Kingdom of Poland. And the watchmen on the borders guzzled wine and mead. The smugglers made sure that these “guardians” were always a little tipsy: deaf, blind, and mute. And look how Mirl’s grown taller, plumper, more womanly… She cut her hair short and fanned her foxy bangs out over her forehead. Her two black eyes were the fire of youth in bloom.
It was two days before the terrible Day of Reckoning.
Mirl was heading home from Kraków. Her elastic body was girded as if by steel hoops: soft leather, above that – her mock tobacco corset, and she herself like a brick in a walled fortress. Some kilos of sugar deposited in her fancy satchel… Would they find it? Let him have it! As long as “the fortress” was secure...
The express train reached its destination whistling and clanging. The platform was dark. Conductors scurried up and down with little red lanterns, the light reflecting upon faces, hands, feet, and glimpses of heads. The station’s flickering lamps served only to deepen the uncanny darkness. The departing passengers looked like gloomy shadows which jostled against each other then broke away in their rush for the train-carts.
Mirl with her buttressed body, harnessed as though with tensed reins, walked calmly, swinging her blue bag almost flirtatiously, as if on a Shabbos walk. Suddenly, a thin, lyric voice disturbed darkness: “Fraulein – your bag is very beautiful. Can you please show me what is inside?”
Mirl could only make out the contours of a tall man, but she felt eyes like glowing iron upon her and it seemed the bands of corset wrapped around her were suddenly slackening and losing their hold, that just like that the little store-room strapped to her body would fall apart at her feet. A gust of wind lifted her pleated dress and revealed her legs, suddenly burning hot, up to her knees. The white hat slipped back on her head and her black mop of hair fell all over her face. Mirl’s heart felt like fists were beating it. Her head rushed and she imagined her mother wringing her hands, her sisters sobbing, and her pious father murmuring: “a ruined holiday…..”
“Why do you stand so silent? Fraulein?” the thin, sharp voice cut the air. “Follow me, if you please.” And Mirl felt someone grab her tight by the arm.
Scattered clouds hovered in the gloomy skies. A large star flew through and cut out a piece of sky like a sickle. On the horizon, distant and black as tar, Mirl saw the flickering of the village’s fires. Her heart longed to be there instead…
But the dark shadow pulled her along into the murk, dark and deep as a forest. “No!” Mirl cried out and did not recognize her own voice. An electric hand-lantern flashed before her eyes, robbing her of all vision. The lamp lit up and then blinked out, and piece by piece he emerged: silver epaulets, officer’s buttons, a broad cap, with a narrow buckle below a clean-shaven chin. Mirl recognized him: it was the “Wachtmeister of the Customs House.” He had always bored through her with voracious eyes, lust-filled glances that seared her well-formed body, her delicate breast, sparkling, prickling, and undressing her. But he had always sat at the station, stretched out on a soft armchair, and sent lesser gendarmes to “check the passengers.” But today it was the man himself, in all his fame and glory, surely there just to lie in wait for her… Mirl felt her skin tingle and shiver – “the disaster is near.” She allowed herself to be led forward. Her mind raced, searching for a way out: perhaps appease him with some sugar? Or maybe hand over a couple of kronen? Save the leather with the tobacco at all costs. But the shame would be the worst of all… They would expose her young body for certain, see her chaste form, reveal her great deceit and ruin the secrets of her livelihood. No, she would not let them undress her, would not expose her virginal body before the eyes of men. No, never.
אין צאָלאַמט איז טונקל. אין אַ װינקל דרימלט אַ האַלב אױסגעטאָן סאָלדאַטל, פֿאַרשפּרײט שװײסיקן טשאַד אינעם אָנגערײכערטן צימערל. אױפֿן פֿאַרקאָפּטשעטן קױמען זידט אַ בלעכערנער טשײַניק.
— „עפֿענען די טאַשע“ — באַפֿעלט דער שטרענגער װאַכמײַסטער, ציט אַראָפּ זײַן אָפֿיצערסקע רעקל, דעם שטײַפֿן קאָלנער, בלײַבט מיט אַ צעעפֿנט העמד, צעכראַסטעטער ברוסט און פּרוּווט דערװײַל אַ ריר טאָן מירלען בײַ איר אױסגעפֿילטער טאַליע... זי שפּרינגט אױף, שטופּט אַװעק זײַן האַנט און עפֿנט גיך איר רענצעלע... די פּעקלעך צוקער גיבן אַ בלענד, גלײַך װי פֿײַערצונגען... דעם װאַכמײַסטערס גראָבע פּנים װערט פֿאַרכמאַרעט: — „װאַס איזט דאַס?“ — נאָגלט ער אײַן זײַנע שיכּורע אױגן אין מירלס צעשראָקענעם פּנים און מיט אָנגעיאָגטן כּעס דונערט זײַן גאַװערנדיק מױל:
— „צום טײַפֿל, װאַס איזט דאַס?“... מירל צעחושט, מיט קױם אַ הערבאַרער שטימע: — „צוקער, הער װאַכמײַסטער“ און פֿילט, אַז ס'װעט פּלאַצן דער בלאָטער...
פּלוצעם כאַפּט ער אירע הענט, צינדט זיך אָן װי פֿײַער, זײַנע אױגן װערן מוטנע, אָנגעגאָסן, ער נעמט זי שלעפּן צו אַ טיר... מירל װערט זיך מיט אַלע כּוחות, דראַפּעט זײַנע פֿיבערדיקע הענט, זוכט אײַנצובײַסן די פֿלאַך פֿון זײַן דלאָניע און — פֿאַרגעסט „די פֿעסטונג“ אױפֿן גוף... אינעם קאַמפֿגעפֿלעכט פֿון זײערע הענט, האָט דער צעיושעטער װאַכמײַסטער איר אַזױ אײַנגעקלעמט אין זיך, גלײַך זי װאָלט געװאָרן אַ טײל פֿון זײַן צעפּאַרעטן גוף, ר'האָט גענומען זוכן בײַ איר — לײַב... לײַב... און — װי אַ צעברױזטע חיה אַרױסגעברומט:
„דאָנערװעטער! װאַרום זינד זי זאָ האַרט? „קרוצאַפֿיקס“, זינד זי דען אין אײַזן־געשמידט?“ –
מירל, װי אין אַ פֿאַרמאַכטער שטײַג, װאָס ברענט פֿון אַלע זײַטן, שרײַט יאָמערלעך:
„טאַטעניו!“...
די פֿאַרמאַכטע טיר עפֿנט זיך מיט אַ הױכן סקריפּ. צװײ מאָגערע זעלנערלעך, סאַלוטירן געהאָרכזאַם:
— „נעמען זי זאָפֿאָרט דאַס מעדכען צום אונטערזוכען“ — באַפֿעלט שטרענג דער װאַכמײַסטער. און מאַכט דערװײַל צו רעכט זײַן מגושמדיקן הילוך...
אומבאַהאָלפֿן בלינצלט מירל מיט צעשראָקענעם קוק אױף די זעלנערס צעפּלאָשעטע קוטשמעס, אױף זײערע געדיכט באַהאָרטע ברוסטן און טוט אַ מוראדיקן אױסגעשרײ: „נײַן ! — נימאַלס!...“
פֿון די זעלנערס שפּאָטישע געלעכטערן, קומט מירל תּיכּף צו זיך, דערפֿילט קלאָר די סכּנה, גלײַכט אױס איר געבױגענעם רוקן, מאַכט צו רעכט דעם צעשױבערטן קאָפּ און נעמט בעטן מיט רחמים:
—– „זאָל מיך אונטערזוכן אַ פֿרױ, כ'בעט אײַך, נאָר פֿון אַ פֿרױ, אָדער, איר קאָנט מיך שױן טײטן אױפֿן אָרט...“
מירלס לױכטנדיקע צניעות, איר טיפֿסטער געבעט, האָט דעם „היטער פֿון גערעכטיקײט“ אַזױ שטאַרק צעטומלט, אַז ר'האָט איר גענומען באַטראַכטן מיט אױפֿגעריסענע אױגן, מבֿולבלדיק, זײַנע פֿאַרמאָנטשעטע שװאַרצאַפּלען האָבן זיך אױסגעקלאָרט און מיט עפּעס אַן אָפּשײַ, אַ רוף געטאָן אַן אָפּבליאַקירטע שיקסע, מיט קלעצלפֿיס, האַלב אָפֿענעם בוזעם, װאָס האָט מירלען אַ שלעפּ געטאָן, װי אַ קעלבל צו דער שחיטה... און — נאָך געצײלטע מינוטן, אַרײַנגעבראַכט די װײכע לעדער, נאָך װאַרעם פֿון מירלס גוף... און דער אױסגעפֿילטער טוטין־גאָרסעט, איז געהאָנגען אױף דער שיקסעס פּלײצע, לעהײ אַ צירונגטוך...
אַ חייִשע געהירזשערײַ, שטיקנדיקע געלעכטערן, האָבן אַזש אָפּגעשלאָגן מיט װידערקולות אונטערן הױכן סופֿיט... בלױז דער װאַכמײַסטער איז געבליבן ערנסט, אויסגעניכטערט און שטרענג — באַפֿױלן:
— „אַרײַנשיקן דאַס מעדכען!“...
מירל איז דערשינען דינער, שמאָלער, שלאַנקער און אױך — רויִקער... אױף איר אױסגעבלײכטן פּנים — נצחון פֿון געראַטעװעטער צניעות...
דער װאַכמײַסטער שיקט אַרױס די דינערשאַפֿט... קוקט אױף מירלען לאַנג, שטום און מיט אַן אױפֿבליץ פֿון טיפֿער באַװוּנדערונג... אָבער, זײַנע יצר־הרע־אױגן, װי מיט בלוט פֿאַרגאָסן, קוקן זשעדנע אױף דער קײַלעכדיקער פֿאָרעם פֿונעם קינסטלעכן גאָרסעט, װאָס האָט נאָך די רונדקײט פֿון מירלס יונג־מײדלערישן גוף... דער מאַן אין אים קעמפֿט מיטן אָנגעצונדענעם בלוט...
דער ריח פֿון מירלס פֿרישן לײַב, די קרעפֿטיקײט פֿון אירע פֿולע אַקסלען, פֿעסטקײט פֿון די ברײטע קלובעס, פֿאַרשיכּורן זײַנע פֿײַכטע אױגן, װאָס רױטלען זיך — צעגליט, װי זשאַרענדיקע קױלן. זײַן ברײט אָנגעגאָסן פּנים, די אױפֿגעשפּיצטע אױערן, די בלאָנדע, שטײַפֿע האָר, װי אױף אַ פֿידל־בױגן, אַלץ אין אים פֿרעסט מירלס יונגן פֿולבלעכן קערפּער... און — װי פֿון אַ פֿרישן, װילדן שטורעם געטריבן, װיקלט ער בײַ נײַס זײַנע פֿעסטע הענט אַרום מירלס דין געװאָרענער טאַליע... ער דערפֿילט שױן איצטער — װײכקײט, רונדיקײטן... זײַנע גליִענדיקע פֿינגער בלאָנדזשען... פּרענגען... פֿאַרקלעמען... דערבײַ ברומט ער חייִש:
— „טראָציקע יודין! “ — „יודין!“
און מירל, פֿאַרדישעט, װי אין אַ תּפֿיסה־צעל, ראַנגלט זיך מיט די לעצטע כּוחות, בעט מיט אַלע צערן פֿון דער װעלט: „שיס מיך בעסער! שיס!“...
זײַנע גליִענדיקע הענט האָבן פּלוצעם, — װי פֿון אַ שפּיזנשטאָך — באַפֿרײַט מירלס קאָנװוּלסיװן גוף. ער איז געבליבן שטײן פֿאַרגליװערט, װי אַ מצבֿה־שטײן. זײַנע פֿאַרנעפּלטע אױגן, װי שיכּורלעך פֿאַרטשאַדעט, זײַנע געדיכטע ברעמען, װי װאָנצעס װילד־צעבערשטלט:
— „שיסן?“
דאָס דאָזיקע אױפֿריכטיקע געבעט מירלס, האָט װי אַ פֿליִענדיקע קױל זיך אַ קאָלער געטאָן איבער זײַנע פֿאַרלױרענע רעיונות, ספּאָנטאַן זיך אױסגעגלײַכט, אַרומגעװישט פֿון געדיכטן שװײס און שױן אַ באַזינטער גענומען קוקן אױף מירלען מיט אַזאַ שטױנונג, גלײַך פֿײַערשפּיזעלעך װאָלטן געדרילעװעט זײַן מוח און — אַ שװאַרץ הײַטל איז אַראָפּ פֿון זײַנע מוטנע אױגן... ער זעט מירלס אומבאַרירלעכע אומשולד, עס דאַכט זיך אים, אַז מירל איז פּלוצעם צוגעװאָקסן, העכער געװאָרן, שטײט מיט איר אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ, װי אַ געמאָלענע יונגפֿרױ אױף אַ פּעדעסטאַל...
אַ שטאַרקער כּוח באַװעלטיקט זײַנע חייִשע אינסטינקטן... אַ דרך־ארץ־געפֿיל, לחלוטין אים פֿרעמד, דערלאָזט אים נישט מער צו קײן געװאַלדטאַטן...
— „װי הײסן זי דען?“ פֿרעגט ער שטיל:
— „מירל.‟
— „װי אַלט זינד זי??‟
— „16 יאָר…“
ער װיל איר אַ פֿרײַנדלעכן גלעט טאָן. מירל דערלאָזט נישט...
— „איך האַבע זי זײער גערן — פֿרױלײַן“...
— „דאַנקע שײן“…
— „פֿילײַכט עטװאַס צום עסן?“
— „דאַנקע שײן“…
— „װאָליען זי געין צו האַוזע?“
— „יאַ“...
דער װאַכמײַסטער טוט װידער אַ רוף זײַנע צװײ משרתים, באַפֿעלט — הערשעריש:
„הערײַנפּאַקען אַלע דיזע דינגע.“
„מיטנעמען „דיזע טאַשע“, פֿירען דאַס מעדכען, אין פֿולער אָרדענונג — צו האַוזע... פֿאַרשטאַנען? אין פֿולער אָרדענונג“...
“יאַװאָהל הער װאַכמײַסטער“ — סאַלוטירן בײדע און ציִען זיך אױס, װי שטעקנס.
מירל פֿאַרבליפֿט, אָט אַ בליק אױפֿן — פּלוצעם געמענטשלטן — װאַכמײַסטער, אָט אױף די אונטערטעניקע באַדינערס און אָט אױף דעם געראַטעװעטן רענצעלע… גלײבט נישט אירע אויגן: איז דאָס װיזיע? חלום? און אפֿשר גאָר אַ פֿרישע פּאַסטקע?...
It was dark in the customs house. A half-clothed soldier dozed in the corner, his odor filling up the smoked-out chamber like charcoal fumes. A tin tea-pot boiled on the blackened hearth.
“Open your bag,” the severe Wachtmeister ordered as he pulled off his officer’s jacket and his stiff collar. He stood with his shirt opened, his chest showing through. He tried to touch Mirl’s filled-out waist. She jumped up, pushed his hand away and quickly opened the bag. The packs of sugar flashed like tongues of fire. The Wachtmeister’s coarse face darkened: “What is this?” He screwed his drunken eyes into Mirl’s frightened face and, his rage overwhelming him and his mouth slobbering, thundered:
“Zum Teufel, what is this?” Mirl, stunned, answered, her voice barely audible: “Sugar, Herr Wachtmeister,” fearing the moment of revelation was close at hand.
Suddenly, as though catching fire, his eyes moist and blurry, he grabbed her hands and began dragging her to a door. Mirl fought with all her strength, and, scratching his feverish hands, trying to bite into the flat of his palm, she forgot the fortress that was on her body. In the violent tangle of their hands, the savage Wachtmeister clamped her to him so tightly that she became almost a part of his steaming body and he began to search for her – body… body… and – suddenly he roared like a furious animal:
“Damn you, why are you so hard? Kruzafix, were you forged from iron?”
She wailed, as if locked in a flaming cage:
“Help me, tatenyu!”
The closed door opened with a high-pitched creak. Two scrawny little soldiers saluted obediently:
“Take the girl to be examined immediately!” The Wachtmeister barked, while tidying up his unseemly appearance.
Mirl blinked, terrified and helpless, at the soldiers’ disheveled heads, at their hairy chests and let out a dreadful shout: “No! Niemals!”
Hearing the soldiers’ mocking laughter, Mirl collected herself immediately. She was clearly in danger. She straightened her back, fixed her hair and asked politely:
“Please only allow a woman to examine me, I beg of you, only a woman – or you can shoot me on the spot.”
Mirl’s brilliant modesty, her heartfelt plea, so moved the “Guardian of Virtue” that he began to consider her with wide-open eyes, and, disconcerted, his confused pupils began to clear. With some reverence, he called out for a faded woman with swollen legs and a half-open bosom, who pulled Mirele away like a calf to the slaughter. And after a few minutes, she was back – in her hand: the soft leather, still warm from Mirl’s body. The filled-out tobacco-corset draped around the woman’s shoulder like a silk scarf.
A suffocating, animal laughter broke out rebounding and echoing under the high ceiling. Only the Wachtmeister looked serious. He was sober now.
“Send in the girl,” he ordered.
Mirl looked thinner, slimmer, lither, and also somehow calmer: she had defended her modesty, and her pale face shone.
The Wachtmeister sent the servants out. He looked at Mirl for a while, silently, and with a flash of deep astonishment. But his lusting eyes, as if filled with blood, looked greedily at the round form of the false corset, which still bore the roundness of Mirl’s girlish body. The man in him struggled with his boiling blood.
The scent of Mirl’s young flesh, the strength of her full shoulders, the firmness of her broad hips, intoxicated his watery eyes and they reddened and glowed like hot coals. His broad, engorged face, his attentive ears, his stiff, blonde hair like a fiddle bow string, everything in him devoured Mirl’s buxom body. And, as if driven by a fresh and wild storm, he wrapped his hands again around Mirl’s now-thin waist. He felt it right away: softness, roundness… His glowing fingers wandered, pressed, squeezed, and he growled wildly:
“Disobedient Jüdin! Jüdin!”
And Mirl, gasping for air like she was in a prison cell, struggled with her last strength, pleading with all the sorrow in the world: “Shoot me instead! Shoot me!”
All of a sudden, as if stabbed, his glowing hands released Mirl’s convulsing body. He stood still, rigid like a tombstone, his fogged eyes drunkenly bewildered, his thick brows bristling like a mustache:
“Shoot you?!”
Mirl’s sincere plea hurtled over his forgotten senses like a flying bullet and he came spontaneously to some sort of equilibrium. Drenched in a thick layer of sweat, he regained his composure and stared at Mirl with astonishment, as if lances of fire had bored into his mind. A black membrane fell from his clouded eyes. He saw Mirl’s untouchable innocence and it seemed to him that Mirl had suddenly grown taller, standing above him with her head inclined, like a painted virgin on a pedestal.
Some greater power conquered his animal instincts. A feeling of respect, totally foreign to him, would not permit him any more violent deeds.
“What do they call you?” he asked quietly.
“Mirl.”
“How old are you?”
“16 years.”
He wanted to give her a friendly pat but Mirl wouldn’t let him.
“I very much like you, Fraulein.”
“Thank you.”
“Perhaps something to eat?”
“Thank you...”
“Would you like to go home?”
“Yes.”
The Wachtmeister once again called for his two underlings and demanded imperiously:
“Pack all this up. Take this bag and bring the girl home in one piece. Understand? In one piece.”
“Jawohl, Herr Wachtmeister!” both soldiers saluted, straight as poles.
Mirl was stunned. She looked back and forth between the suddenly human Wachtmeister, the obedient servants and the saved satchel. She didn’t believe her eyes: was this a vision? A dream? Or maybe some new trap?
אינעם שװאַרצן דרױסן — קאַלט, װינטיק, מירלס פּנים גלײַך זי װאָלט עס געבראָטן בײַ אַ העליש פֿײַער. װען זי געװױנט זיך אַ ביסל צו צום בײַנאַכטיקן טומאַן, זעט זי דעם אױסשפּרײט פֿון הימל — בלױ, אַפֿילו זילבערדיק — אַדורכגעװעבט... די געדיכטע בײמער אינעם לובלינער װאַלד, קוקן איר אױס, װי שׂימחת־תּורה־פֿענער, און די שטערן אין הימל, װי קלײנע ליכטעלעך איבער זײערע גרױסע צװײַגנקעפּ...
דאָס שמאָלע סטעשקעלע צװישן די נידעריקע װאַלדגראָזן, שלענגלט זיך ביזן שטעטל אַרײַן, קוקט אױס, װי אַ ברײטער, גרױער, צעקעמטער שרינט...
דער װאַלדיק־שמעקנדיקער יאָלאָװיעץ, פֿאַרשיכּורט איר מיט זײַנע הײלנדיקע בשׂמים־ריחות.
צװישן באַװאַקסענע קוסטעס, שמעקן מיט כּלערלײ טעמים — רױטע יאַגדעס און פֿרישע שװאָמען.
אױף די נאָדלבײמער, אַ פֿײגל־געצװיטשער, אין װעלכן עס פֿלעכטן זיך אױך אַרײַן מוזיקאַלישע טענער פֿון ערגעץ — װײַטע קוקאַװקעס... אַפֿילו די לאַנגע שורה טעלעגראַפֿן־סלופּעס, זשומען מעלאָדיש, װי אַ צושטײַער צו דער נאַכטיקער װאַלד־סימפֿאָניע... פֿון צײַט צו צײַט גיבן פֿליִענדיקע שטערן אַ שנײַד אַדורך, װי זילבערשפּיזן, דעם לױטערן הימל... די צװײ דאַרע זעלנערלעך, אין לאַנגע שינעלן, מיט קורצע שװערדלעך אין זײערע אײַנגעצױגענע טאַליעס, שפּרײַזן נעבן מירלען דרך־ארצדיק, מוזן רעספּעקטירן דעם שטרענגן באַפֿעל... דאָך, טײל מאָל, בײַ אַ הױך בערגל, אַ טיף גריבל, גיבן איר אַ נעם בײַ די הענט, דערפֿילן מירלס מוראדיקן אױפֿציטער... פֿאָרט — צװײ געזונטע מענער, אַ יונגע מױד, אין װילדן װאַלד — אַלײן... אָבער, זײ געדענקען: — „פֿירען דיזעס מעדכען אין פֿולער אָרדענונג“... פֿאַרבײַסן זײ די ליפּן און — מ'שפּאַנט...
מירלס גאַנג — לײַכט, גרינג, האָפֿערדיק — אַזעלכע נסים?— נאָר זכות־אָבֿות זײַנען איר בײַגעשטאַנען...
ס'איז טיפֿע נאַכט, מירל זעט שױן דעם רייענטס גרױסן גאָרטן, אַראָפּגעפֿאַלענע קאַשטאַנעס פֿון די װעלקנדיקע בײמער, דאָס אומהײמלעכע האַװקען פֿונעם שװאַרצן בולדאָג, דאָך, זי דערקענט נישט דאָס שטעטל. איר שײַנט זי בלאָנדזשעט... עפּעס אַזאַ געדעמפּטע שטילקײט, װי פֿאַר אַ שטורעם... דער אױסגעשטערנטער הימל ליגט אַזױ נידעריק, כּמעט אױף די צונױפֿגעטוליעטע דעכער, עס דאַכט זיך איר, אַז דער גאָלדענער צלם אױפֿן קלױסטערשפּיץ װעט אַדורכלעכערן דאָס האַלבע לבֿנה־ראָגעלע...
אױף די שלאָפֿנדיקע געסלעך איז שטיל, פֿינצטער. די שטאָטלאַמטערן װאַרפֿן שאָטנס אױף שלײַכנדיקע ייִדן, מיט ליכטער און ספֿרימלעך אונטערן אָרעם, טשאַפּען זײ צום העל באַלױכטענעם בית־מדרש, פֿון װאַנען װײנענדיקע סליחות־טענער װאַרפֿן אָן אַ פּחד פֿאַרן קומענדיקן יום־הדין...
בײַם זײגער־מאַכער אױפֿן סאַמע פֿענצטער, ברענט דער גרױסער בליצלאָמפּ — טיף אַראָפּגעדרײט, דינע שטראַלן צעלײגן טונקעלע שאָטנס אױפֿן שװאַרצן טראָטואַר... מירלס פֿאַרטרױערטע מוטער, מיטן געמאַרשטשעטן יום־כּיפּור־פּנים, אײַנגעהאָרכט אין מינדסטן שאָרך, לױפֿט פּלוצעם אַנטקעגן גייענדיקע סילועטן... דערזעט מירלס דינעם גוף, איר מאָגערע טאַליע, לאָזט זי אַרױס אַ הױכן קװיטש: — „אַ בראָך אָט אינץ געטראָפֿן — אױס לעדער, אױס טוטין, אױס — פּרנסה...“
אין שטוב, זיצט דער זײגער־מאַכער אין אַ װינקל מיט אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ... די שװעסטערן כליפּען, װי נאָך אַ טױטן...
מירל טוט אַ פֿרײדיקע אַ צעעפֿן דאָס אָנגעפּאַקטע רענצעלע, װוּ די לעדער, טוטין, צוקער, ליגן אױסגעמישט, װי אָפּגעראַטעװעטע נאָך אַ גרױסער שׂרפֿה...
דער פֿאָטער האָט באַלד אױפֿגעדרײט דעם האַלבן בליצער, ס'האָט אַ פֿלײץ געטאָן מיט אַזאַ ליכטיקײט, אַז די װײַסע קאַץ אױפֿן שװאַרצן פּריפּעטשיק איז אַזש אַנטלאָפֿן מיט אַ בהלה... די שװעסטערן זײַנען געפֿאַלן אױף מירלס האַלדז מיט אַ הױכן בעטש... די מאַמע האָט אױפֿגעהױבן אירע פֿרומע הענט צום בלײכן סופֿיט: —„געלױבט השם־יתברך פֿאַרן גרױסן נס“...
און ס'האָט אױסגעקוקט, גלײַך די אָרעמע שטוב, די אָפּגעשײלטע װענט, די לאָמע שאַנק, די הינקענדיקע טירן און אַפֿילו דער אױסגעשטערנטער הימל, װאָס איז כּמעט געלעגן אױפֿן צעבראָכענעם באַלקאָן, אַלץ האָט באַקומען דעם ליכטיקן אױסזען, װי ערבֿ אַ גרױסער פֿרײלעכער חתונה...
Outside it was black, cold, and windy, but Mirl’s face looked like it was flaming red. When she had gotten a bit used to to the nocturnal gloom, she saw the expanse of heaven woven with blue, even silver. The thick trees in the Lublin forest looked to her like Simkhes Toyre flags, and the stars in heaven – like tiny candles above their great branching heads.
The narrow path between the low forest grasses that snaked up into the village looked like a broad, gray, combed part.
The sylvan scent of juniper thrilled her with the refreshing smell of spices.
All sorts of aromas drifted from the overgrown bushes – red berries and fresh mushrooms.
Birds chattered on the pine trees and their song mixed with musical tones from far off – distant cuckoos. Even the long line of telegraph poles hummed melodically like a patron of the forest symphony. From time to time, flying stars cut through the clear sky like silver lances. The two shriveled soldiers in long greatcoats with short swords in their cinched waists strode beside Mirl at a polite distance. They had to respect their strict orders. But, sometimes, coming to a high hill or a deep pit, they’d take hold of her arms and feel Mirl’s frightened trembling. After all, two healthy men, a young girl, alone in the wild forest… But they remembered: “Lead the girl home in one piece.” They bit their lips and walked on.
Mirl’s gait was light, easy, and sure. Such miracles? The merit of her ancestors alone had stood by her…
It was late at night. Mirl could already see the notary’s large garden, chestnuts that had fallen from wilting trees, the vagrant bark of the black bulldog – but she didn’t recognize the village. It seemed to her she was lost… There was a muffled silence, like before a storm. The star-studded sky hung so low, almost upon the huddled roofs, and it seemed to her that the golden cross on the church’s tower would soon pierce the little crescent moon.
It was dark and silent in the sleeping alleys. The city-lights threw shadows on Jews, proceeding with candles and holy books under their arms, and drawing them towards the brightly-lit study house, from which weeping sounds of Selichot prayers rang out, inspiring fear for the coming Day of Judgement.
A large, bright lamp burned in the clockmaker’s window. Turned down low, its thin rays cast dark shadows on the black sidewalk. Mirl’s sorrowing mother, with her wrinkled Yom-Kippur face, listened closely for the slightest rustle. Suddenly she ran toward the approaching silhouettes. She saw Mirl’s thin body, her lean waist, and let out a high wail: “A disaster has befallen us – no leather, no tobacco, no livelihood!”
The clockmaker sat in the room with his head lowered. The sisters whimpered, as if one of their own had died.
Mirl opened up the stuffed bag happily. There they were: the leather, the tobacco, the sugar, all in a jumble, as if saved from a great fire.
Her father quickly turned up the bright lamp. The light flooded the room so suddenly that the white cat sprang from the black stove and ran away in a panic. Her sisters fell upon her neck with loud wails. Her mother raised her pious hands to the bright ceiling: “Praised be our blessed God for this great miracle!”
And the poor house, the peeling walls, the crooked wardrobe, the slanted doors, and even the star-studded sky, which almost rested upon the broken balcony – all of them glowed, as if on the eve of a great and joyous wedding.
In geveb is turning t(s)en! If we want In geveb to continue to grow and thrive and remain a central address for the study of all things Yiddish online, we need your help to launch our second decade. Our goal is to raise $20,000 by our official tenth birthday: August 15, 2025. We invite you to donate to support In geveb and to honor everyone who has got us this far.
