Dec 13, 2022
מרים אײַזאַקס: לאָמיר רעדן וועגן דײַן נײַעם פּראָיעקט, די גאָלדענע פּאַווע: דאָס קול פֿון דעם ייִדישן שרײַבער, צוויישפּראַכיק, ביכל און רעקאָרדירונג. כּדי דער עולם זאָל וויסן וועגן וואָס עס רעדט זיך דאָ, קענסטו גאָר בקיצור געבן צו פֿאַרשטיין וואָס די צוויישפּראַכיקע גאָלדענע פּאַווע איז?
שבֿע צוקער: אַדרבא. די פּאַווע באַשטייט פֿון אַ ביכל און אַ רעקאָרדירונג וואָס מע קען באַקומען אָדער אין צוויי קאָמפּאַקטלעך (”סי־דיס“) אָדער אין אַ דיגיטאַלישן אַראָפּלאָד. די רעקאָרדירונג איז כּולל 12 ייִדישע שרײַבערס וואָס לייענען פֿון זייער פּאָעזיע און פּראָזע, מיט אַן ענגלישער איבערזעצונג פֿון יעדער שאַפֿונג. די רעקאָרדירונג ווערט באַלייט פֿון אַ ביכל מיט אַלע טעקסטן פּלוס די ביאָגראַפֿיע פֿון יעדן מחבר אויף ייִדיש און ענגליש ווי אויך קורצע נאָטיצן וועגן יעדער שאַפֿונג אויף ענגליש.
מא: וועלכע שרײַבערס געפֿינען זיך אויף דער פּאַווע און ווי אַזוי האָסטו זיי אויסגעקליבן?
שצ: די שרײַבערס זײַנען יעקבֿ גלאַטשטיין, ציליע דראַפּקין, אליעזר (אלי) וויזעל, ה. לייוויק, אַהרן גלאַנץ־לעיעלעס, קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, איציק מאַנגער, אַבֿרהם סוצקעווער, רחל קאָרן, שלום־עליכם, ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן און יחיאל שרײַבמאַן. איך האָב געוואָלט האָבן קלאַסישע און מער מאָדערנע שרײַבערס, סײַ מענער סײַ פֿרויען. כאָטש איך האָב אין אָנהייב פּשוט געזאַמלט און געזאַמלט, לאַװ־דווקא מיט דער כּוונה אויסצומאָלן אַ פֿול באַלאַנסירט בילד פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, מיין איך, אַז צום סוף באַקומט זיך יאָ אַ בילד פֿון די הויפּטטעמעס און ־אינטערעסן מיט וועלכע די ליטעראַטור האָט זיך פֿאַרנומען: דער צונויפֿטרעף און אַ מאָל צוזאַמענשטויס מיט מאָדערנקייט, די באַציִונגען צווישן די דורות, גאָט, די ליבע, די נאַטור, דער חורבן און ייִדיש אַליין.
מא: איז, פֿאַר װאָס האָסטו זיך אונטערגענומען אַזאַ פּראָיעקט און פֿאַר װעמען?
שצ: ס’איז שװער צו רעדן װעגן דער צוויישפּראַכיקער פּאַװע אָן פֿריִער צו דערמאָנען דעם ערשטן נוסח װאָס איז געװען נאָר אױף ייִדיש. די נײַע ייִדיש־ענגלישע אױסגאַבע איז שױן דער צװײטער גילגול דערפֿון. די ערשטע פּאַװע איז אַרױס מיט אַ צװײ יאָרצענדליק צוריק און עס האָט זיך אָנגעהױבן װי אַ רײן פּעדאַגאָגישער פּראָיעקט, ד״ה ווי אַ מכשיר צו העלפֿן סטודענטן װאָס לערנען זיך ייִדיש. איך האָב געהאַט אָנגעשריבן צװײ לערנביכלעך און װי אַ סך לייענערס װײסן איז דאָ אַ דיאַלעקטן־רעקאָרדירונג צום סוף פֿון די קלאַנג־מאַטעריאַלן וואָס באַלייטן דעם ערשטן באַנד. איז דעמאָלט האָב איך שוין אָנגעהױבן צו טראַכטן װעגן װי נאָך מע קען ברענגען סטודענטן דאָס גערעדטע ייִדיש־װאָרט. איך האָב געפֿילט, אַז ס’איז ממש אַ דרינגענדיקער ענין און בין שיִער נישט אַרײַן אין אַ „פּאַניק“: די מיזרח־אייראָפּעיִש געבױרענע ייִדיש־רעדערס װעלן באַלד אַלע אױסשטאַרבן, איז װוּ װעט דער ייִדיש־לערנער קענען הערן אַ נאַטירלעך און גוט גערעדט ייִדיש? אמת, עס זײַנען דאָ אַ סך פֿרומע ייִדן װאָס ניצן ייִדיש אין זײער טאָגטעגלעך לעבן אָבער פֿאַר די װאָס װױנען נישט אין ניו־יאָרק אָדער אַן אַנדער גרױסן צענטער מיט אַ סך חסידים אָדער חרדים איז יענער עולם נישט צוטריטלעך און אַפֿילו פֿאַר די װאָס האָבן געאָגראַפֿיש יאָ אַ צוטריט איז דאָס אַ װעלט אין װעלכער נישט יעדער נישט־פֿרומער ייִדיש־לערנער װעט זיך פֿילן באַקװעם.
דאָס איז געװען אײדער די אינטערנעץ איז זיך אַזױ צעװאָקסן און צו הערן די שרײַבערס װאָלט מען געדאַרפֿט נישטערן אין ביבליאָטעקן און אַרכיװן. נישט קײן קלײנע טירחה! איז דעמאָלט נולד געװאָרן בײַ מיר דער געדאַנק אַרױסצוגעבן אַ קאָמפּאַקטל אױף װעלכן ייִדישע שרײַבערס לײענען פֿון זײערע װערק, װײַל װוּ קען מען געפֿינען אַ שענערע שפּראַך װי בײַ די װאָרטקינסטלערס אַלײן. און אַז מע האָט שױן צו טאָן מיט שרײַבערס, װערט דער פּראָיעקט נישט נאָר פּעדאַגאָגיש און שפּראַכיק נאָר אױך, פֿאַרשטײט זיך, „ליטעראַריש“.
אין צװישן, דאָס הײסט, נאָך דעם װי די ערשטע פּאַװע איז אַרױס פֿון דער נעסט, איז מיר געקומען אין מוח דער געדאַנק, אַז איך זאָל דאָס אַרױסגעבן צװײשפּראַכיק, סײַ פֿאַר די ייִדיש־לערנערס סײַ פֿאַר אַנדערע װאָס קענען אין גאַנצן נישט קײן ייִדיש. איך האָב געהאָפֿט אַז דאָס צוגעבן ענגליש װעט צוציִען מענטשן ווײַל אַ צװײשפּראַכיקע אױסגאַבע קען אַפּעלירן סײַ צו ייִדיש־קענערס סײַ צו די װאָס קענען בכלל נישט די שפּראַך. פֿאַרשטײט זיך, אױב אַ מענטש האָט ביז אַהער געהאַט אַ קנאַפּן אָדער אין גאַנצן ניט קיין אינטערעס אין דער ייִדישער ליטעראַטור װעט ער/זי נישט נתפּעל װערן דערפֿון און נישט לױפֿן און קױפֿן, אָבער פֿאַר דעם לערנער װאָס האַלט נאָך נישט בײַ גלאַטשטײן אָדער מאָלאָדאָװסקי איז דאָס אַ גרױסע הילף. דערצו מײן איך, אַז די צוויישפּראַכיקע פּאַווע קען זײַן אַן אַרײַנפֿיר פֿאַר מענטשן װאָס קענען אין גאַנצן נישט קײן ייִדיש אָבער האָבן אַן אינטערעס. אײן פֿרױ וואָס האָט דאָס געקױפֿט גלײַך בײַם אָנהײב האָט געפֿרעגט, אױב עס קען אָנקומען פֿאַר דאַנקטאָג, װײַל איר זון קומט צו גאַסט און זי װיל זיך טײלן מיט אים, זי װיל, ער זאָל אַ ביסל אַרײַן אין איר װעלט, און דאָס קענען הערן און לײענען די שרײַבערס אױף בײדע שפּראַכן וועט דאָס דערמעגלעכן.
מא: אינטערעסאַנט, װי דאָס האָט זיך אַנטװיקלט איבער עטלעכע גילגולים. אַ מזל, װאָס מיר האָבן אַזעלכע רעקאָרדירונגען פֿון װיכטיקע מחברים. ווי אַזױ האָט מען דאָס רעקאָרדירט און ווער האָט דאָס געטאָן?
שצ: די ענטפֿערס זײַנען פֿאַרשײדענע. עס װענדט זיך אינעם שרײַבער. זײער װײניק פֿון די רעקאָרדירונגען זײַנען פּראָפֿעסיאָנעל געמאַכט. די רעקאָרדירונג פֿון שלום־עליכמען איז דווקא יאָ געװען אַ פּראָפֿעסיאָנעלע, קאָמערציעלע, אָבער װאָס שײך קװאַליטעט איז זי מסתּמא די שװאַכסטע, װײַל ס’איז געמאַכט געוואָרן אין 1915, בײַם סאַמע בראשית פֿון רעקאָרדירן און ס’איז פֿול מיט סטאַטישן טומל װאָס איך האָב נאָר צום טײל געקענט אַװעקנעמען. עטלעכע רעקאָרדירונגען זײַנען מיר צוגעשיקט געװאָרן פֿון די מחברים אַלײן. װען איך האָב אָנגעהױבן דעם פּראָיעקט האָבן געציילטע שרײַבערס נאָך געלעבט: בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן פֿון ניו־יאָרק און יחיאל שרײַבמאַן פֿון קעשענעװ האָבן מיר פּערזענלעך צוגעשיקט רעקאָרדירונגען (דעמאָלט אױף קאַסעטן). גלאַטשטײנס קול איז געקומען פֿון אַ חבֿר און קאָלעגע, דעם איבערזעצער ראובֿן־יעקבֿ פֿײַן (Richard Fein) װאָס האָט דאָס באַקומען פֿון רות װיטמאַן, אַ פֿריִערדיקע גלאַטשטײן־איבערזעצערין. די קולער פֿון עטלעכע האָבן זיך אָפּגעפֿונען אין אַרכיװן, אָדער אין מאָנטרעאָלער ייִדישער פֿאָלקס־ביבליאָטעק אָדער אין ייִװאָ. דער קריטיקער אַ. טאַבאַטשניק האָט געמאַכט אַ סעריע אינטערװיוען מיט ייִדישע שרײַבערס װי למשל מאַנגער און מאָלאָדאָװסקי און די רעקאָרדירונגען וואָס איך האָב געניצט פֿון יענער סעריע האָב איך באַקומען פֿון מאָנטרעאָל.
אפֿשר האָט ציליע דראַפּקינס טאַשמע דעם אינטערעסאַנטסטן מקור. מיט יאָרן צוריק האָב איך געשריבן אַן אַרטיקל װעגן דראַפּקינען, און איך האָב זיך באַקענט מיר איר זון, דזשאָן דראַפּקין ע”ה. דעמאָלט האָט ער מיר געגעבן אַ קאַסעט פֿון דער מאַמען, ווי זי לײענט אירע לידער. ער האָט דערצײלט, אַז זי איז אײן מאָל צוגעגאַנגען אָדער צוגעפֿאָרן צום באָרדװאָק אין קאָני־אײַלענד (געװױנט האָט זי ערגעץ אין ברוקלין) מיט אַ בינטל לידער, איז אַרײַנגעגאַנגען אין אַזאַ בודקע, װאָס מע האָט דעמאָלט געהאַט
אויפֿן באָרדוואָק צו רעקאָרדירן דאָס אײגענע קול, און זי האָט אַרײַנגעלײענט דאָרטן אַ צאָל לידער. אַ דאַנק דעם, און נאָר אַ דאַנק דעם, האָבן מיר דראַפּקינס קול. אינטערעסאַנט איז אױך דאָס, װאָס אױף דער טאַשמע איז געװען אַ ליד, „שווערע געדאַנקען“, װאָס איז ביז דעמאָלט אין ערגעץ נישט געדרוקט געװאָרן. יאָרן נאָך איר טױט האָבן די קינדער געפֿונען די טאַשמע מיט דעם ליד און האָבן אַרײַנגעשיקט דאָס ליד אין דעם זשורנאַל ייִדישע קולטור. ס’איז, אויף וויפֿל איך ווייס, דראַפּקינס אײנציק ליד װעגן דעם חורבן.
מא: די איבערזעצונגען זענען פֿון פֿאַרשידענע מענטשן און זייער באַהילפֿיק. װער האָט געמאַכט די איבערזעצונגען?
שצ: אױב ס’האָט שוין עקסיסטירט אַ גוטע איבערזעצונג פֿון עפּעס און איך האָב געקענט קריגן רשות, האָב איך דאָס געניצט. למשל, כּמעט אַלע גלאַטשטײן־לידער זײַנען פֿונעם איבערזעצער ראובֿן־יעקבֿ פֿײַן. ער האָט אױך געמאַכט די איבערזעצונג פֿון לײװיקס ליד „ייִדישע פּאָעטן“. קאַטרין העלערשטײן האָט געמאַכט ס’רובֿ פֿון די מאָלאָדאָװסקי־איבערזעצונגען און לענאַרד װאָלף ע״ה האָט געמאַכט די מאַנגער־איבערזעצונגען. די לידער פֿון בײלע שעכטער־גאָטעסמאַן זײַנען איבערגעזעצט געװאָרן פֿון טשאַרנע שעכטערן און געפֿינען זיך אין איר ביכל זומערטעג. דראַפּקינס לידער זײַנען צום רובֿ איבערגעזעצט געװאָרן פֿון נעמי דזשאָנס, שמואל סאָלאָמאָן און דזשעניפֿער קראָנאָװעט, דרײַ געװעזענע סטודענטן מײַנע װאָס האָבן זיך באַקענט אין ווײַנרײַך־זומער־פּראָגראַם בײַם ייִוואָ, דאַכט זיך ווען ס’איז נאָך געווען אין קאָלאָמביע־אוניווערסיטעט, און זיי האָבן אַרױסגעגעבן אַ זאַמלונג לידער פֿון ציליע דראַפּקין אויף ענגליש, The Acrobat: Selected Poems of Celia Dropkin (2014). זיי האָבן מיר צוגעשיקט די איבערזעצונגען נאָך אײדער דאָס ביכל איז אַרױס. נישט אַלע זײַנען דווקא אַרײַן אין ביכל, און בײַ די װאָס יאָ זײַנען אַ מאָל דאָ בײַטן װאָס זײַנען געמאַכט געװאָרן נאָך דעם װי די לידער זײַנען רעקאָרדירט געװאָרן. איך װײַז אָן אױף די בײַטן. אײנע פֿון די שלום־עליכם־איבערזעצונגען איז פֿון פֿראַנצעס באָטװין, אַן איבערזעצערין פֿון די 1950ער יאָרן, אָבער איך מײן, אַז אירע איבערזעצונגען לײענען זיך נאָך אַלץ גוט. דאָרט, װוּ איך האָב נישט געקענט געפֿינען קײן איבערזעצונג, האָב איך דאָס אַלײן איבערגעזעצט, און דאָס איז געװען נישט װײניק.
מא: פֿון אַ פּעדאַגאָגישן שטאַנדפּונקט איז װיכטיק, אַז די איבערזעצונגען זאָלן זײַן נאָענט צום אָריגינאַל?
שצ: איך מײן, אַז ס’איז וויכטיק, אַז זײ זאָלן זײַן נאָענט, אָבער ס’איז, פֿאַרשטײט זיך, וויכטיקער, זײ זאָלן קלינגען גוט אױף ענגליש, אַנישט װעט קײנער זײ נישט װעלן לײענען און הערן. װי אַ לערער בעט איך אַ מאָל מײַנע סטודענטן, זײ זאָלן איבערזעצן אַ טעקסט װאָס מיר לײענען אין קלאַס, געוויינטלעך פּראָזע. (עס זײַנען אָפֿט מאָל דאָ אַ סך ניװאָען אין אַ קלאַס און אַ מאָל װעלן די שװאַכערע סטודענטן פֿאַרלאָרן װערן, אויב עס זײַנען דאָ צו פֿיל אומבאַקאַנטע װערטער. אױב זײ לײענען דעם טעקסט קודם אױף ענגליש (זײ ברענגען דאָס, פֿאַרשטייט זיך, נישט אַרײַן אין קלאַס), װעלן זײ בעסער פֿאַרשטיין און זיך קענען אָריענטירן.) אין אַזעלכע פֿאַלן װיל איך, אַז די איבערזעצונג זאָל זײַן װאָס נעענטער צום אָריגינאַל, כּדי איך זאָל זײַן זיכער, אַז זײ פֿאַרשטײען. איך װײס אױך, אַז דאָס קענען צוטראַכטן פּונקט דאָס פּאַסיקסטע װאָרט וואָס זאָל אי זײַן נאָענט אי קלינגען גוט קען אַ מאָל נעמען שעהען און סטודענטן האָבן נישט אַזױ פֿיל צײַט.
אָבער אין דעם קאָנטעקסט פֿון דער גאָלדענער פּאַװע מיין איך, אַז ס’איז אַ סך וויכטיקער, אַז די איבערזעצונגען זאָלן קלינגען גוט װי אַז זײ זאָלן זײַן 100% געטרײַ. למשל, אין דראַפּקינס ליד, „צו מײַן זון, װעלכער האָט מיר געשענקט העל בלױע קאַרעלן“ איז די ערשטע שורה, „עס קילן מיך דײַנע קאַרעלן“. אין איבערזעצונג שטײט ”Your beads are so renewing” און נישט “Your beads cool me down so much”. די איבערזעצונג קלינגט בפֿירוש בעסער אױף ענגליש װי “cool down”. אױב סטודענטן זײַנען גענוג אַװאַנסירט צו באַמערקן די בײַטן װאָס אַן איבערזעצער מאַכט, קענען זײ אױך אָנהײבן צו טראַכטן װעגן זיי און שטעלן אַזעלכע פֿראַגעס: איז דער בײַט באַרעכטיקט אָדער נישט? פֿאַר װאָס אַרבעט עפּעס אױף ייִדיש און נישט אױף ענגליש? סוצקעװערס באַרימט ליד „װער װעט בלײַבן“ האָט סינטיע אָזיק איבערגעזעצט װי ”Who Will Last”. נעענטער װאָלט געװען נישט last נאָר remain. פֿאַר װאָס האָט אָזיק דאָס געטאָן, צוליבן גראַם, ריטעם, דעם ניואַנס װאָס איר ברירה גיט צו? מע קען זיך אַ סך לערנען פֿון אַזעלכע קשיות.
מא: װעט עמעצער אפֿשר אַרױסגעבן די פּאַװע אויף אַנדערע שפּראַכן, װי עבֿריתּ למשל, אָדער דײַטש?
שצ: טעאָרעטיש זעט דאָס אױס ווי זײער אַ שײנער אײַנפֿאַל, אָבער איך אַליין װעל דאָס אַװדאי נישט טאָן, װײַל איך קען נישט גענוג גוט די שפּראַכן (כאָטש עבֿריתּ קען איך נישט שלעכט, װײס איך נישט, אױב עס סטײַעט, איך זאָל קענען אָפּשאַצן די ריכטיקײט און די קװאַליטעט פֿון אַלע איבערזעצונגען). דער, װאָס נעמט זיך אונטער דאָס צו טאָן, װאָלט געדאַרפֿט זײַן עמעצער וועמענס וויסן און אַרבעט איך געטרוי זײער שטאַרק. ס’איז אָבער נישט אױסגעשלאָסן, טאָמער וועלן אַזעלכע מענטשן זיך יאַווען. אַדרבא.
מא: נאָך אַ פֿראַגע: עס איז וווּנדערלעך צו הערן, װי די שרײַבערס לײענען זײערע אײגענע װערק, װערק װאָס קומען פֿון אײגענע געפֿילן. איך באַמערק, אַז אַ צאָל פֿון זײ לײענען טאַקע מיט געפֿיל, דעקלאַמירן. קענסטו עפּעס צוגעבן צום ענין סטיל?
שצ: איך װאָלט אַוודאי געהאָפֿט, אַז אַלע לײענען מיט געפֿיל, נאָר גערעכט ביסטו, אַז מע קען טאַקע הערן פֿאַרשײדענע סטילן. מאַנגער, וועמען מע האָט געהאַלטן פֿאַר אַ גרויסן רעציטאַטאָר פֿון זײַנע אייגענע ווערק, האָט זייער אַ לירישן סטיל, אַזוי ווי זײַנע לידער. דראַפּקין רעדט אָפֿט זייער גיך, ס’איז דאָ אין איר קול אי אַ לײַדנשאַפֿט אי אַזאַ אומרויִקייט, וואָס זײַנען אויך דער קענצייכן פֿון אירע לידער. דערצו איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז אין אַ סך פֿאַלן האָבן די שרײַבערס נישט דעקלאַמירט פֿאַר אַ לעבעדיקן עולם, און דאָס האָט מסתּמא אַ השפּעה אױפֿן סטיל. אינטערעסאַנט איז, װאָס אַ סך רעציטאַטאָרס פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע האָבן אַ באָמבאַסטישן סטיל (אפֿשר נישט די בעסערע), =אָבער קײנער פֿון די שרײַבערס האָט, צום גליק, נישט אַזאַ סטיל. װען זײ װאָלטן געשטאַנען פֿאַר אַן עולם, װאָלט דאָס אפֿשר געװען אַנדערש, שװער צו זאָגן. אַזױ װי מיר געפֿעלט בדרך־כּלל נישט דער באָמבאַסטישער סטיל, בין איך צופֿרידן װאָס קײנער װענדט דאָס נישט אָן.
אלי װיזעל רעדט מיט זײער אַ סך „געפֿיל“ און דאָס וואָס ער איז טאַקע געשטאַנען פֿאַר אַ לעבעדיקן עולם בײַ אַ געװיסן מין פּראָגראַם — אַ הזכּרה נאָך די קרבנות פֿון באַבי־יאַר — האָט מסתּמא משפּיע געווען אויף זײַן סטיל. סוצקעווער איז אויך געשטאַנען פֿאַר אַן עולם, און מע קען הערן דאָס פֿעסטע זיכערע קול פֿון אַ מענטש, וואָס ווייסט, אַז ער איז אַ גרויסער פּאָעט! קען זײַן, אַז װען מע רעקאָרדירט עפּעס אין אַן אינטערװיו (אַזױ װי מאָלאָדאָװסקי אָדער מאַנגער) אָדער װען מע גרייט צו פֿאַר עמעצן אַ קאַסעט (װי שרײַבמאַן אָדער שעכטער־גאָטעסמאַן), רעציטירט מען, איך װיל נישט זאָגן מיט װײניקער געפֿיל ווײַל קיין געפֿיל פֿעלט נישט, נאָר לאָמיר זאָגן, אַז דאָס געפֿיל איז מער אײַנגעהאַלטן, מער סובטיל װי עס װאָלט געװען, װען מע װאָלט געשטאַנען פֿאַר אַן עולם.
איך װיל אױך צוגעבן אַז דעם שרײַבערס סטיל אין געװיסע װערק איז נישט אַלע מאָל דאָס, װאָס מע װאָלט זיך פֿאָרגעשטעלט, און דאָס קען האָבן אַ השפּעה אױף װי מע פֿאַרשטײט אַ געװיסע שאַפֿונג. למשל, װען גלאַטשטײן לײענט „אַ גוטע נאַכט, װעלט“, אָדער װען קאַדיע מאָלאָדאָװסקי לײענט „אל חנון“, ביידע חורבן־לידער, הער איך נישט דעם כּעס אין זײערע קולער, װאָס איך האָב געמײנט, אַז איך װעל הערן. אין „אַ גוטע נאַכט, װעלט“, האָב איך זיך געריכט אױף אַ לױטערן כּעס, אָבער אָנשטאָט דעם הער איך אַזאַ שטילן כּוח. דער פּאָעט איז נישט דער אונטערגעדריקטער ייִד, װאָס שטורעמט קעגן אַ פֿײַנטלעכער װעלט, װאָס לאָזט אים נישט אַרײַן. פֿאַרקערט, װען ער זאָגט, „נישט דו, נאָר איך פֿאַרהאַק די טיר“, פֿילט מען זײַן מאַכט. ער דאַרף נישט זײַן אַזױ אין כּעס, װײַל ער איז שטאַרקער. ערשט ווען איך האָב געהערט ווי ער לייענט, האָב איך דאָס בעסער פֿאַרשטאַנען. בײַ קאַדיען האָב איך געמײנט, אַז איך װעל הערן אַ כּעס קעגן אַ גאָט, װאָס איז װײַט נישט קײן אל אל חנון (אַ דערבאַרעמדיקער גאָט) אָבער אָנשטאָט דעם הער איך דאָס קול פֿון אַן אָבֿל, װאָס שטײט פּנים־אל־פּנים מיט אַן אומבאַשרײַבלעכן טרױער. הייסט עס, אַז אַ שרײַבערס רעציטאַציע־סטיל קען אַ מאָל בײַטן דעם צוהערערס פֿאַרשטאַנד פֿון דעם װערק און איז דעריבער זייער וויכטיק.
מא: ווי איך פֿאַרשטיי, ווען מען קויפֿט דאָס ביכל קריגט מען אויך די רעקאָרדירונגען, אָדער אין 2 קאָמפּאַקטלעך און/אָדער דיגיטאַליש. וווּ קען מען דאָס קויפֿן?
שצ: יאָ און ניין. אויב מע קויפֿט עס אָנלײַן בײַ אַמאַזאָן, למשל, קריגט מען נאָר דאָס ביכל. אויב איר קויפֿט עס בײַ מיר [email protected] פֿאַר 25$ און געלט פֿאַרן שיקן וועט איר באַקומען דעם אוידיאָ אויך, און דאָס איז, פֿאַרשטייט זיך, דער עיקר.
Miriam Isaacs: Let’s talk about your new project, The Golden Peacock: The Voice of the Yiddish Writer Bilingual. Can you give a brief explanation about what the bilingual Golden Peacock is in order for everyone to understand what we are talking about?
Sheva Zucker: Sure. The Peacock consists of a book and recording which you can get either as two CDs or as a digital download. The recording features twelve Yiddish writers reading from their poetry and prose, accompanied by an English translation of each work. The recording comes with a book with all the texts as well as a biography of each author in Yiddish and English. There are also short notes about every work in English.
MI: Which writers are represented in the Peacock and how did you choose them?
SZ: The writers are (in Yiddish alphabetical order) Yankev Glatshteyn, Celia Dropkin, Eliezer (Eli) Wiesel, H. Leivick, Aron Glanz-Leyeles, Kadya Molodowsky, Itsik Manger, Avrom Sutzkever, Rokhl Korn, Sholem Aleichem, Beyle Schaechter-Gottesman, and Yekhiel Shraibman. I wanted to include both classic and more modern writers, both men and women. Even though in the beginning I was just collecting whatever I could, not necessarily with the intention of creating a well-balanced picture of Yiddish literature, I think that in the end one gets a sense of the main themes and preoccupations of Yiddish literature: the clash of the past with modernity, generational relations, God, love, nature, the Holocaust, and Yiddish itself.
MI: Why did you take on this project and for whom?
SZ: It’s difficult to talk about the bilingual Peacock without mentioning the first version that was only in Yiddish. The new Yiddish-English edition is the second incarnation of this project. The first Peacock was published about twenty years ago and began as a purely pedagogical project, that is, a tool to help students learning Yiddish. I had written two textbooks and as many readers know, there is a dialect recording at the end of the audio materials that accompany the first volume. Back then I had already started to think about how else to bring spoken Yiddish to students. I felt that it was truly urgent and almost went into a panic: Eastern European born Yiddish speakers would sadly soon die out, so where would Yiddish students be able to hear natural and good spoken Yiddish? True, there are many frum Jews who use Yiddish in their daily life but for people who don’t live in New York City or other centers with a large Hasidic or Haredi population that world isn’t accessible and even for those for whom it is geographically accessible it is still a world in which not every non-frum Yiddish student will feel comfortable.
This was before the internet had developed as it has today and in order to hear writers speak you would have had to rummage through libraries and archives. Not an easy task! At that time I got the idea to publish a CD on which Yiddish writers read from their works because where else could you find more beautiful language than from the mouths of the wordsmiths themselves? And when you’re dealing with writers the project becomes not only pedagogical and linguistic but, of course, also literary.
Some time after the first Peacock left its nest, I started thinking that I should publish it bilingually, both for Yiddish students and others who don’t know any Yiddish at all. I hoped that adding English would attract readers because a bilingual edition can appeal both to those who know Yiddish well and to those who don’t know the language at all. Of course, if someone has barely any or no interest at all in Yiddish literature, they’re not going to run to buy it. But for the student who hasn’t quite advanced to Glatshteyn or Molodowsky it’s a big help. Moreover, I think that a bilingual Peacock can serve as an introduction for people who don’t know any Yiddish but do have an interest in it. One woman who bought The Golden Peacock as soon as it came out asked whether it would arrive before Thanksgiving because her son was coming to visit and she wanted to share it with him, she wanted to give him a taste of her world, and being able to hear and read writers in both languages can make that happen.
MI: Interesting how this project developed in a few versions over time. We’re lucky to have such recordings from important writers. How were they recorded and who recorded them?
SZ: The answers vary depending on the writer. Very few of the recordings were done professionally, the exception being Sholem Aleichem, but the quality is probably the worst because it was done in 1915 at the very inception of recording technology and it’s full of static noise that I could only partially remove. When I began the project a few of the writers were still alive: Beyle Schaechter-Gottesman from New York and Yekhiel Shraibman from Chisinau, Moldova personally sent me recordings (on cassette tapes). Glatshteyn’s voice came to me via a friend and colleague, the translator Reuven-Yankev (Richard) Fein who got it from Ruth Whitman, an earlier translator of Glatshteyn. The voices of several other writers were available in archives, either in the Montreal Jewish Public Library or at YIVO in New York. The critic A. Tabachnik conducted a series of interviews with Yiddish writers such as Manger and Molodowsky. The recordings from his series that I used are from Montreal.
Celia Dropkin’s recording has perhaps the most interesting origin story. Many years ago I wrote an article about Dropkin and met her son, John Dropkin o”h who gave me a cassette of his mother reading her poems. He told me that once she went down to the boardwalk at Coney Island (she lived somewhere in Brooklyn) with a bunch of her poems, went into some kind of a small booth they had back then in Coney Island where you could record your own voice, and read several of her poems. Because of this, and only because of this, do we have Dropkin’s voice. It’s also interesting that on the cassette there was a poem “Heavy Thoughts” (Shvere gedanken) that had until then not been published anywhere. Many years after her death her children found the cassette with the poem and sent it to the magazine Yidishe Kultur. It is, as far as I know, Dropkin’s only poem about the Holocaust.
MI: The translations are done by various people and are very helpful. Who are the translators?
SZ: If there was already a good translation of a text and I was able to secure copyright, I did that. For example, almost all the Glatshteyn poems are translated by Reuven-Yankev (Richard) Fein. He also translated Leivick’s poem “Yiddish Poets.” Kathryn Hellerstein translated most of the Molodowsky texts and Leonard Wolf o”h translated Manger. The poems by Beyle Schaechter-Gottesman were translated by Charne Schaechter and can be found in Beyle’s book Zumerteg/Summer Days. Dropkin’s poems were mostly translated by Faith Jones, Samuel Solomon, and Jennifer Kronovet, three former students of mine who all met at the Weinreich summer program at YIVO, I think when it was still held at Columbia University. They published a collection of Celia Dropkin’s poems in English, The Acrobat: Selected Poems of Celia Dropkin (2014). They sent me the translations before the book was published. Not all are actually in the book, and those that are, were sometimes changed a little after the poems were recorded. I note the changes. One of the Sholem Aleichem pieces is by Francis Butwin, a translator from the 1950s, but I think her translations still read well. Where I couldn’t find a suitable translation I did one myself, and that was no small job.
MI: Is it important from a pedagogical standpoint for translations to be close to the original?
SZ: I think it’s important that they be close; however, it’s of course more important that they sound good in English, otherwise no one will want to read or listen to them. As a teacher I sometimes ask students to translate a text that we’re reading in class, usually prose. (There are often many different levels in a given class and sometimes the weaker students get lost if there are too many new words. If they read the text first in English (they don’t bring it to class, of course) they will be better able to understand and follow the discussion.) In such cases I want the translation to be as close as possible to the original so that they can be sure to understand. I also know that being able to think of exactly the right word that is both close and sounds good can sometimes take hours and students don’t have that kind of time.
But in the context of The Golden Peacock I think it’s much more important that the translations sound good than that they be 100% faithful. For example in Celia Dropkin’s poem “To My Son Who Made Me a Present of Light Blue Beads” the first line reads “Es kiln mikh dayne kareln.” The translation says “Your beads are so renewing” and not “Your beads cool me down so much.” ”Renewing” sounds a lot better in English than “cool down.” If students are advanced enough to notice the changes a translator made they can also start to think about them and raise questions such as: Is the change justified? Why does something work in Yiddish but not in English? Sutzkever’s famous poem “Ver Vet Blaybn” was translated by Cynthia Ozick as “Who Will Last.” “Remain” would have been closer than “last.” Why did Ozick make this choice?: for the rhyme, the rhythm, the nuance it adds? One can learn a lot from such questions.
MI: Will someone perhaps publish the Peacock in other languages, such as Hebrew or German?
SZ: In theory it sounds like a really great idea but I certainly won’t be the one to do it because I don’t know those languages well enough (I do know Hebrew quite well but I’m not sure if I know it well enough to judge the accuracy and quality of all translations). Whoever might want to take on this task would have to be someone whose knowledge and work I trust very much. But, if such people were to present themselves, it’s not out of the question. Sure, why not!?
MI: Another question. It’s wonderful to hear the writers read their own works, works that flow from their own emotions. I notice that a few of them read with a lot of feeling — they recite. Can you say a little more about their recitation style?
SZ: I would of course hope that they all read with feeling, but you’re right that one can hear different styles. Manger, who was considered a great reciter of his own works, has a very lyrical style, like his poems. Dropkin often speaks very quickly; there is both passion and a kind of anxiety in her voice, which are also distinctive features of her poetry. It’s also important to note that in many cases the writers weren’t reading for a live audience and that probably influenced their style. While many reciters of Yiddish poetry have a bombastic style (maybe not the better ones), none of these writers does. If they were standing in front of an audience it might be different, hard to say. Since I don’t like the bombastic style in general I’m happy that no one uses it.
Elie Wiesel speaks with a lot of “feeling” and he was actually in front of a live audience at a certain type of program — a haskore, remembrance for the victims of Babyn Yar — and this probably influenced his style. Sutzkever was also recorded in front of an audience and one can hear the strong, assured voice of a person who knows that he is a great poet! It’s possible that when someone is recorded during an interview (such as Molodowsky or Manger) or when they prepare a cassette for someone (as did Shraibman or Schaechter-Gottesman) that they recite, I don’t want to say with less feeling because there’s no lack of feeling, but let’s say that the emotion is more restrained, more subtle, than it if they were reading for an audience.
I also want to add that the writers’ style is not always what you’d imagine and that can influence how you understand certain works. For example, when Glatshteyn reads “Good Night, World” or when Kadya Molodowsky reads “Eyl Khanon,” both Holocaust poems, I don’t hear the anger that I thought I would hear in their voices. In “Good Night, World” I was expecting pure fury but instead I hear a quiet strength. The poet is not an oppressed Jew raging against a hostile world that won’t let him in. On the contrary, when he says “not you, but I, slam the gate,” you feel his power. He doesn’t need to be angry because he’s the stronger one. Only when I heard him read this poem did I really understand this.
In Kadya Molodowsky I thought I would hear anger against a God who isn’t an Eyl Khanon (a merciful God) but instead I hear the voice of a mourner who is standing face to face with unspeakable grief. This shows that a writer’s recitation style can sometimes change a listener’s understanding of the work. Therefore it’s very important.
MI: As far as I understand you also get the recordings, either as 2 CDs and/or digitally, when you buy the book. Where can one buy The Golden Peacock Bilingual?
SZ: Yes and no. If you buy the book online at Amazon, for example, you only get the book. If you buy directly from me at [email protected] for $25 plus postage you will receive the audio too and that is what really counts.
