Mar 01, 2024
View of a conventillo backyard. Photo taken circa 1890 by Alejandro Witcomb, courtesy of Wikimedia Commons.
INTRODUCTION
Mimi Pinzón is the nom de plume of Adela Weinstein-Shliapochnik. She was born in what is now Ukraine (Belotserkov, near Kiev) in 1910, and moved with her family to Buenos Aires at the age of four.
Pinzón was a very prolific writer, as well as an activist in ICUF (a Communist-aligned Yiddish culture organization) and a teacher in the Argentine Chaim Zhitlovsky Yiddish schools. Alan Astro has written about Pinzón’s journalistic activity. 1 1 For a detailed biography of Pinzón, see Astro’s article on the Jewish Women’s Archive website. In the course of my own research, I have found over 80 published publications attributed to her, many of which have been digitized and are now available online. The bulk of her work is literary criticism: essays on Steinbeck, Shakespeare, I. L. Peretz, Sholem Aleichem, Shomer, Shira Gorshman, Anna Seghers, Pablo Neruda, Vera Panova, and Natasya Petrovna, among others. Pinzón wrote extensively for the official organ of the Argentine ICUF and for Di Yidishe Froy, an affiliated publication which she helped found. 2 2 For more on ICUF, see Israel Lotersztain, “The Abandonment of Yiddish by the Jewish-Argentine Communist ICUF,” Splendor, Decline, and Rediscovery of Yiddish in Latin America, vol. 10, Brill, 2018, pp. 69 – 86.
Though she was a prolific contributor to Yiddish journals, Pinzón only published one book: Der hoyf on fentster (“The Courtyard without Windows”) which appeared in 1965 in Buenos Aires. It is the story of a young girl named Etl who, like the author, moves to Argentina at an early age and grows up in a conventillo. The conventillo (literally: “little convent”) is for Buenos Aires what the tenement is for New York: the iconic unit of immigrant housing in the Jewish imagination. In conventillos, Galicians (of Iberian origin), Italians, and Jews, among others, lived in small rooms (“tsimerlekh”) surrounding courtyards. They shared kitchens and bathrooms. In Pinzón’s novel, which I am currently translating into English, Etl navigates the multilingual, multiethnic world of her conventillo and hegemonic Argentine society. The latter usually manifests as systems of control: the discipline of teachers, the violence of police. 3 3 For more on this see Joanna Meadvin, “At Heym in the Hoyf: Mimi Pinzón’s Argentine Yiddish World,” Prooftexts 36, no. 1 – 2 (2017): pp. 167 – 89.
Alongside literary criticism and chapters from her novel, Pinzón also published short fiction. The story below, “Der tate iz gekumen shlofn” (translated here as “Papa Came Home To Sleep”) was originally published in the Argentine ICUF journal in July of 1946. 4 4 Mimi Pinzón, “Der tate iz gekumen shlofn,” ICUF, vol. 45, July 1946, pp. 15 – 18. Like Der hoyf on fentster, the following story deals with a young woman’s experience of life in the conventillo, of intruding sexuality, of economic exploitation, and of Argentine-Jewish polyglossia. These themes are developed through the narrator’s observation of her older family members: her mother, who has a stall at the market; her father, who does brutal work as a tanner; and her sister, Leah, whose obscure romance might drive her from her family.
One of the primary difficulties in translating Pinzón is her Argentine-Yiddish. Spanish and Spanish-derived or ‑influenced terms appear often in her writing and they are rarely demarcated from the rest of the text. When Pinzón uses Spanish, my usual solution is to use Spanish as well, unitalicized. Pinzón does not cordon her Spanish words off, and I find that typographical distinction unnecessary in American English. This general solution, however, is trickier when a word is not Spanish per se, but Spanish-influenced: the appellation of Leah’s boyfriend, for example. In the Yiddish, he is called “ ‘דער שװאַרצער,’ ” with Pinzón’s quotes around the term implying it is a nickname. I had initially thought to leave the name in transliterated Yiddish (“der shvartser”), assuming that the racial connotations associated with the word in English equally applied to the word in Argentine Yiddish. 5 5 For more on this see Jonah S. Boyarin, Ri J. Turner, and Arun Viswanath, “‘Black Lives Matter’ and Talking about Blackness in Yiddish: Stakes, Considerations, and Open Questions.” In Geveb, https://ingeveb.org/blog/black-lives-matter-in-yiddish. I later learned that in Argentine Spanish “el negro” does not necessarily have the racial connotations of English “shvartser,” and can indeed simply be used as a term of endearment for someone with brown hair or black eyes. As such, I decided upon “her dark friend.”
The close contact of American English with Spanish allows for the polyglossic dimensions of Argentine Yiddish to be translated with relative ease. This is a particular affordance of American English which lets some degree of the composite nature of Argentine Yiddish shine through. On the other hand, most readers of English do not have the same familiarity with the languages that are so often interwoven in Central and Eastern European Yiddish texts. In such cases, to do justice to the German, Polish, Russian, and Ukrainian terms that appear in Yiddish, subtler translation methods are necessary.
This translation was made possible by the Yiddish Book Center’s Translation Fellowship and the CeDoB Pinie Katz.
Click here to download a PDF of the text and translation.
יענער טאָג האָט זיך בײַ אונדז אויסגעצײכנט מיט צוויי געשעענישן: לאה איז אַוועק פֿון שטוב און דער טאַטע איז געקומען שלאָפֿן. דעם טאָג געדענק איך פֿון סאַמע אָנהײב. ס'איז געווען אַזוי: אין גרויסן מאַן־און־װײַב־בעט בין איך געשלאָפֿן מיט דער מאַמען; אױף איין בעטל — יאַנקל מיט בערלען. אױף דעם אַנדערן, איינע אַליין, ווי אַ פּריצטע — לאה. אין צימער איז נאָך געווען טונקל. די מאַמע איז אַ װײַלע געלעגן מיט אָפֿענע אויגן. קענטיק, אַז זי האָט זיך ערשט אויפֿגעכאַפּט. באַלד נאָכן אויפֿװאַכן פֿון שלאָף, איז בײַ איר דאָס פּנים נישט אַזוי שאַרף פֿאַרשפּיצט, עס זעען זיך אַזוי שטאַרק ניט אָן די צוויי טיפֿע קנייטשן בײַם מויל און די פֿיל דריבנינקע קנייטשעלעך אַרום די אויגן, וואָס ווערן ווי פּיצלעך געפּלאַצט גלאָז, ווען זי איז אין כּעס. נײן. בײַם אויפֿכאַפּן זיך איז די מאַמע ניט אין כּעס, אַ מאָל שמײכלט זי אַפֿילו, װי עס זאָלן זיך איר האָבן געחלומט גוטע, פֿרײלעכע זאַכן. אײן מאָל, װען איך האָב אַזױ געקוקט אױף איר דורך די האַלב פֿאַרמאַכטע אױגן, האָט זיך מיר אַפֿילו געדוכט, אַז איך הער װי זי ברומט עפּעס אַ ניגון. און אפֿשר האָט זיך עס מיר געחלומט.
די מאַמע האָט זיך אױסגעגענעצט, זיך אױפֿגעזעצט אױפֿן בעט; געזוכט, געזוכט אונטערן בעט די אױסגעטראָטענע סאַפּאַטיזשעס, און באַלד װי זי האָט אַראָפּגעשטעלט די פֿיס אױף דער ערד, פֿאַרלירט איר פּנים די פֿרימאָרגנדיקע אױסגערוטקײט און די רחבֿותדיקײט פֿון בײַנאַכטיקע חלומות. עס װערט װידער שאַרף אָנגעשפּיצט און דריבנע געקנײטשט. זי הײבט אָן בורטשען, אַז מיר שלאָפֿן צו פֿיל, אַז זי איז שױן מיד אױסצוהאַלטן אױף אירע פּלײצעס אַזעלכע צװײ געזונטע יונגאַטשעס, װאָס װײסן נאָר אַרומלױפֿן אין גאַס, צערײַסן הױזן און אױסטרעטן סאַפּאַטיזשעס; אױף לאהן שרײַט זי אַז די מױד װעט װידער פֿאַרשפּעטיקן צו דער אַרבעט און פֿאַרלירן דאָס שטיקל שטעלע, װאָס מען װערט סײַ װי פֿון דעם ניט גליקלעך, װײַל דאָס גאַנצע דאָברע־מזל גײט אַרײַן אין די זײַדענע זאָקן, אין פֿאַרב צו די ליפּן און לאַק אױף די נעגל.
בורטשענדיק און שעלטנדיק גײט די מאַמע אַרױס אױפֿן הױף. איך הער, װי זי שלעפּט דעם קאַסטן מיסט איבערן הײפֿל צום טױער. װי זי װאַשט זיך בײַם קראַן אין דרױסן, װי זי פּאָמפּעט דעם פּרימוס, קלאַפּט מיט די צוקער־זשערבע־פּושקעס. װען זי קומט צוריק אַרײַן אין צימער, אַן אָפּגעװאַשענע, איז בײַ איר דער כּעס אַ ביסל אָפּגעגאַנגען. זי קעמט זיך פֿאַרן שאַפֿע־שפּיגל די שיטערלעכע, גרױלעך־בלאָנדע האָר, װאָס זײַנען אין די שפּיצן רױטלעך אַרומגעצופּט פֿון אַ שלעכט־אײַנגעגעבענער פּערמאַנענטע.
— שטײ אױף, ניאַטעלע — זאָגט זי שױן אָן כּעס. װעסט מאַכן טרינקען פֿאַר לאהן מיט די קינדער. (אַז אױס כּעס, װערט פֿון די געזונטע יונגאַטשעס, צוריק — קינדער.) צום מיטיק זאָלסטו נאָר אָפּבראָטן אַ פּאָר בערעכענעס. דאָס איבעריקע װעל איך שױן ברענגען פֿון דער מערקאַדע.
אין מערקאַדע האָט די מאַמע אַ שטעלעכל. זי פֿאַרקױפֿט דאָרט אַלערלײ „שטיקלעך‟ זײַד, װאָלנס, לײַװנט — אָפּפֿאַל פֿון סחורות, װאָס זי קױפֿט אױף אױפֿן קילאָ און סאָרטירט עס פֿריִער אױס בײַ זיך אין צימערל: זײַד צו זײַד, װאָלנס צו װאָלנס, לײַװנט צו לײַװנט. דאָס „צימערל‟ — דאָס איז איר שאַצקאַמער און איר סחורה־לאַגער. דאָרט פֿאַרקלײַבט זי זיך אַלע אָװנט און אַרבעט ביז שפּעט אין דער נאַכט. דאָרט בין איך איר אײנציקע אַרױסהעלפֿערקע, װײַל די ייִנגלעך װעט זי אַהין ניט אַרײַנלאָזן, זײ װעלן איר דאָרט אָנטאָן חושך. זײ האָבן זיך שױן אַהין אַ מאָל אַרײַנגעכאַפּט, געמאַכט פֿון אַ גאַנצן פּאַק שמאַטעס אַ ריזיקן באָל און גענומען אַרבעטן מיט די הענט און מיט די פֿיס — װען די מאַמע גײט בײַ צײַטנס ניט אַרײַן, מאַכן זײ דאָרט אַ חורבן. לאה — זי װעט אַהין נישט אַרײַנשמעקן, מען זאָל זי אָפּגילטן: דאָס „צימערל‟ איז אַ מאָל געװען אַזאַ שטיקל קאַמער, קײן פּאָל איז ניטאָ, און עס שטינקט דאָרט מיט טוכלע שמאַטעס און מיט מײַז.
~~~
אַז די מאַמע איז אַװעק, איז אַ שטיקל צײַט געװען שטיל אין שטוב. די ייִנגלעך זײַנען געזעסן אױפֿן בעטל און געשפּילט אין פֿיגוריטעס. דערנאָך האָט דער זײגער אױסגעשלאָגן זיבן. װי דאָס װאָלט געװען עפּעס אַ סיגנאַל — איז די שטילקײט אױסגעביטן געװאָרן אױף דעם געװײנטלעכן, טאָג־טעגלעכן טומל. די ייִנגלעך האָבן זיך צעשלאָגן איבער די פֿיגוריטעס און זיך אַזױ גענומען רײַסן, אַז דאָס אײַזערנע בעטל האָט געטאַנצט און געקרעכצט אונטער זײ. לאה האָט זיך אױפֿגעזעצט און נאָך מיט האַלב פֿאַרמאַכטע אױגן אַ כאַפּ געטאָן אַ שוך און געװאָרפֿן אױף זײ. דערנאָך איז זי אין הױלן שװאַרצן זײַדענעם אונטערקלײד, מיט באָרװעסע פֿיס, אַרױס אױפֿן הױף זיך װאַשן. װען זי איז צוריקגעקומען, האָב איך איר שױן אונטערגעטראָגן די ערשטע מאַטע.
— לױף ניאַטאַ, — האָט זי צו מיר געזאָגט, נעמענדיק די מאַטע — ברענג מיר אַ נאָדל־פֿאָדעם. עס האָט זיך מיר װידער אַראָפּגעלאָזט אַן אײגל פֿון זאָק. זאָקן פֿון צװײ נײַנציק! איך האָב בײַ זיך געװוּסט, אַז די זאָקן, פֿאַרפּאַקט אין אַ זײער שײן קעסטעלע, האָט איר געשענקט דער „שװאַרצער‟ — אָט אָ דער מיט װעמען זי גײט אַלע זונטיק בײַ טאָג טאַנצן אױף די „מאַטינעס‟ — און װאָס די מאַמע האָט אױף אים געזאָגט, אַז אױב זי װעט אים פּאַקן מיט לאהן שטײן אין דער פֿינצטער הינטערן גאַסטױער — װעט זי אים אָפּגיסן מיט הײס װאַסער און לאהן — לאהן װעט זי אױסדרײען הענט און פֿיס — װעט זיך איר שױן אָפּגלוסטן פֿון טאַנצן. כ'האָב געװוּסט — אָבער זיך געמאַכט ניט װיסנדיק. לאה האָט געזאָגט צװײ מיט נײַנציק — זאָל זײַן צװײ מיט נײַנציק; געהײסן, כ'זאָל איר ברענגען אַ נאָדל־פֿאָדעם — האָב איך איר געבראַכט.
און פּונקט װי אַלע טאָג, אַ פּאָר מינוט פֿאַרן גײן צו דער אַרבעט — האָט לאה אױף גיך פֿאַרצירעװעט די זאָקן. אױפֿשטײן מיט אַ פּאָר מינוט פֿריִער — דאָס ניט. װיפֿל די מאַמע האָט זיך נישט געקליגערט, גערוקט דעם זײגער פֿאָרױס אױף אַ פֿערטל שעה — מיר האָבן געװוּסט — צי בײַם גײן אין שול, צי בײַם לױפֿן צו דער אַרבעט — „דער זײגער לױפֿט אויף אַ פֿערטל שעה‟. און טאַקע אַלע מאָל פֿאַרשפּעטיקט.
לאה איז געשטאַנען מיט דער פּלײצע צו דער טיר, אײן פֿוס אַרױפֿגעשטעלט אױף אַ בענקל — און איך, מיט דער מאַטע אין האַנט, האָב זיך פֿאַרקוקט אױף איר — אַלײן ניט װיסנדיק פֿאַר װאָס. מײַן שװעסטער איז דאָס שענסטע מײדל פֿון גאַס — אַזױ האָבן אַלע געזאָגט. זי האָט געמעגט גײן מיט װיפֿל מײדלעך איבער דער גאַס, געקוקט האָט מען אױף איר. די זאָקן זײַנען ניט אַלע מאָל געװען גאַנץ, אָבער די נעגל — מאַניקירט. און די ליפּן, אױסגעפֿאָרבן אין דער פֿאָרעם פֿון אַ האַרץ. געװען איז זי אַ בלאָנדע, נישט גאָר קײן הױכע, מיט דינע היפֿטן און קלײנע, שפּיציקע ברוסטן װאָס האָבן שטענדיק אַרױסגעשטאַרטשעט פֿון בלוזקע אָדער פֿון סװעטער. פֿאַר מיר פֿלעגט זי זיך ניט זעלטן קלאָגן, אַז ס'איז איר אַ שאָד אָפּצופֿינצטערן אַ לעבן אינעם אָפּגעלאָזטן צימער, מיט דער מאַמען װאָס בורטשעט און שעלט, מיטן טאַטן, װאָס אַז ער קומט אַהײם, װײסט ער נאָר שװײַגן און שלאָפֿן... — נאָר דו ביסט מיר אַ שאָד, ניאַטיטאַ — פֿלעגט זי זאָגן.
אָט דעם טאָג, בעת זי איז געשטאַנען מיט אײן פֿוס אױפֿן בענקל און פֿאַרצירעװעט דעם זאָק, האָט זיך מיר אױסגעדוכט, אַז זי װעט נעמען רעדן צו מיר טאַקע װעגן אָט די זאַכן. און נאָך האָט זיך מיר אױסגעדוכט — אַז עפּעס, זײער װיכטיקס, סײַ פֿאַר מיר, סײַ פֿאַר איר, װעט זי מיר באַלד זאָגן. אָבער געזאָגט האָט זי גאָר:
— ניאַטיטאַ, װעסט זאָגן דער מאַמען: קײן מיטיק װעל איך הײַנט ניט קומען עסן. — און זי איז אַװעק.
כ'האָב געטאָן אַלץ װאָס די מאַמע האָט מיר אָנגעזאָגט. געגעבן די קינדער טרינקען, און זײ זײַנען גלײַך אַרױס אין גאַס. צוגערױמט דאָס צימער. דערנאָך האָב איך זיך גענומען צום מיטיק. מײַן מאַמע, װאָס האָט זײער ליב געהאַט אַרײַנצוקוקן אין אַלטע זשורנאַלן, — קײן נײַע האָט מען בײַ אונדז נישט געקױפֿט — האָט ערגעץ געלײענט װעגן דער גרױסער נאַרהאַפֿטיקײט פֿון בערעכענעס. דאָס איז אַ בלױער פּאָמידאָר, װאָס קאָסט ביליק, איבער הױפּט זומער. מען בראָט עס אָפּ, מען האַקט עס אײַן מיט אַ ציבעלע, מיט אַ ביסל בױמל — און פֿאַרטיק. איז געװען נאָך עפּעס צו עסן, איז דאָס בײַ אונדז געװען די פֿאָרשפּײַז. איז איבערגעבליבן אַ ביסל, האָט מען דאָס געגעסן מיט ברױט און פֿאַרטרונקען מיט אַ מאַטע. דאָס איז געװען אונדזער באַשטענדיקער מאכל. װען מען איז אַרײַן אין קיך, האָט מען געקאָנט זען בערעכענעס. זיך בראָטנדיק אױפֿן פֿײַער, אָדער זיך „האַקנדיק‟ אױפֿן ברעטל. און װער ס'איז אַרײַן, האָט זיך ניט געקאָנט אײַנהאַלטן — דערלאַנגט אַ פּאָר האַק מיטן האַקמעסער.
אַז די מאַמע איז געקומען, זײַנען שױן בײַ מיר די בערעכענעס געװען פֿאַרטיק. דער קיכטיש — פֿאַרשפּרײט מיט אַ צײַטונג. די מאַמע האָט געבראַכט אַ שטיק װוּרשט מיט אַ זױערער אוגערקע. זײַנען מיר געזעסן בײדע אין קלײנעם הילצערנעם קיכל און געפּראַװעט אַ סעודה. די מאַמע, װאָס האָט מיט מיר גערעדט װי מיט אַ גלײַכן, האָט מיר דערצײלט פֿאַרשײדענע מעשׂיות און פּליאָטקעס פֿון דער מערקאַדע. אַזױ פֿלעג איך זיך אָפֿט דערװיסן — װעלכע פֿרױ עס האָט זיך געמאַכט אַן אַבאָרט, װײַל איר איז שױן מיאוס געװאָרן צו קינדלען. אָדער אַז די און די „בעל־הביתטע‟ האָט געפּאַקט דעם מאַן מיט דער „שיקסע‟ — און זיך דערפֿאַר באַנײַט מיט אַ פֿוטערנעם מאַנטל. די מאַמע פֿלעגט דאָס אַלץ דערצײלן מיר פּשוט, אָן שום העװיות, אין אַ שפּראַך, אַ באַװירצטער מיט װיצן און גלײַכװערטלעך. טאַקע צוליב אָט די גלײַכװערטלעך אירע איז זי געװען צעקריגט מיט העכער האַלב װײַבער פֿון דער מערקאַדע. אָבער זי האָט זיך דערפֿון װינציק װאָס גענומען צום האַרצן. זי פֿלעגט זיך אַלע מאָל געפֿינען אַ נײַע חבֿרטע, ניט געקאָנט אױסקומען אײנע אָן דער אַנדערער, געװוּסט װאָס עס טוט זיך בײַ יענער אונטערן נאָגל, ביז — מען האָט זיך צעקריגט. באַלד נאָכן עסן איז די מאַמע אַװעק צו אַזאַ חבֿרטע אירער. זי האָט טאַקע געזאָגט צו מיר: איך גײ צו צו גיטלען. איך מוז זיך זײער נײטיק עפּעס דערװיסן. אַז מײַן מאַמע, האָט זיך „געמוזט‟ עפּעס זײער נײטיק דערװיסן, איז אַ סימן — עס האַלט שױן גאָר װײַט.
כ'האָב זיך געאײַלט צו צעװאַשן די פּאָר טעלער, װאָס גיכער אַרױס פֿון קיך. בײַ אונדז אין קיך — אַזױ פֿלעגט די מאַמע זאָגן — האָט מען זומער געקאָנט באַקן געבעקס אױפֿן בלעכענעם דאַך, אַזױ הײס איז דאָרט געװען. כ'האָב צעװאַשן די טעלער, זיך געאײַלט און געזונגען דעם טאַנגאָ װאָס לאה האָט דעם לעצטן זונטיק געבראַכט פֿון דעם „מאַטינע‟:
— „כ'האָב פֿון אַלע ליבעס שױן גענאָסן,
מײַן גוף דער קראַנקער — קאָן ניט מער,
מײַן נשמה קאָן שױן גאָרניט פֿילן
אַחוץ דער ליבע צו מײַן הײליקער מאַ-מעניו.
עמעצער האָט געעפֿנט די טיר פֿונעם הײפֿל. טריט האָבן זיך דערהערט איבער דער פּאַטיע. כ'האָב אַרױסגעקוקט דורכן קיכפֿענצטערל.
— דער טאַטע איז געקומען! — מיט שװערע, ברײטע, אַ ביסל זיך װאַקלענדיקע טריט האָט ער געשפּאַנט צו אונדזער צימער. איך בין אים געלאָפֿן אַנטקעגן און פֿאַר פֿרײד נישט געװוּסט װאָס צו טאָן. אױך דער טאַטע האָט זיך מיט מיר געפֿרײט: ער האָט מיך ניט אַרומגעכאַפּט, מיט מיר זיך ניט געקושט — בײַ אונדז פֿלעגט מען זיך זעלטן אַרומנעמען, נאָך זעלטענער — קושן. ער האָט נאָר אַרױפֿגעלײגט זײַן גרױסע, שאָרסקע האַנט אױף מײַן אַקסל, פֿאַרלעגן און גוט געשמײכלט, קוקנדיק אױף מיר מיט זײַן זעענדיק אױג, בעת דאָס אַנדערע — דאָס בלינדע, האָט זיך געזשמורעט, װי פֿון צו פֿיל זון. אין אַ װײַלע אַרום איז ער שױן געזעסן אױף אַ נידעריק שטרױען בענקעלע, די ברײטע פּלײצעס אָנגעשפּאַרט אָן װאַנט. און איך האָב אים אונטערגעטראָגן אײן הײסע, שױמענדיקע מאַטע נאָך דער אַנדערער.
ער האָט מיך פּאַמעלעך, מיט אַ סדר, אױסגעפֿרעגט אױף דער מאַמען, אױף לאהן, אױף די ייִנגלעך, אױסלאָזנדיק נאָך יעדן ענטפֿער מײַנעם מיט אַ לאַנגן צופֿרידענעם: „אַזױ...“
גלײַך איך װאָלט אים דאָ די גװאַלדיקסטע נײַעס דערצײלט, ניט די פּשוטע, טאָג־טעגלעכע פּאַסירונגען פֿון אונדזער לעבן, װאָס זײַנען אים פּונקט אַזױ הײמיש און באַקאַנט װי מיר.
איך האָב געקוקט אױף אים און זיך געטראַכט: פֿאַר װאָס איז ער אַזאַ, דער טאַטע מײַנער? פֿאַר װאָס איז ער נישט קײן שטרענגער, קײן בײזער, װי אַנדערע טאַטעס? פֿאַר װאָס זאָל ער ניט זען, אַז ס'זאָל זײַן אַ שטיקל טאָלק בײַ אונדז אין שטוב, אַז די מאַמע זאָל װינציקער אַרומלױפֿן און האַנדלען, און בעסער אַכטונג געבן אױף דער שטוב, אױף אונדז? אַז די קינדער זאָלן גײן אין שול, מיט בלאַנקענדיק װײַסע כאַלאַטלעך, װי די אַנדערע קינדער פֿון אונדזער גאַס. און לאה — מיט לאהן איז די לעצטע צײַט גאָר ניט גלאַטיק. און ער? — אָט זיצט ער, דער טאַטע מײַנער, און עס אַרט אים עפּעס גאָר נישט, װאָס די שטוב אונדזערע איז ניט װי בײַ לײַטן. עס אַרט אים בכּלל קײן מאָל ניט פֿאַר קײן זאַך. און אַלצדינג איז בײַ אים רעכט. שטענדיק איז ער אַזאַ — אַ שװערער, אַ גוטער און אַ מידער. און שטענדיק הערט זיך פֿון אים אַ שאַרפֿער ריח פֿון רױער פֿעל. דאָס האָט ער איצט אָפּגעאַרבעט צען טעג נאָך אַנאַנד בײַם זאַלצן די רױע פֿעלן, אין אַ קעלער פֿון אַ שיף, װאָס װעט זײ נאָך דעם אַװעקפֿירן ערגעץ אױף יענער זײַט ימען. צען טעג האָט ער אָפּגעאַרבעט אָן אױפֿהער, פֿאַרדינט אַ פּאָר פּעזעס — און איצט איז ער געקומען אַהײם זיך אָפּרוען. אָבער װי שטענדיק, װען ער קומט אַהײם, קאָן ער שױן פֿון גרױס מידקײט אַזש ניט שלאָפֿן. די מאַמע מוז אים דעמאָלט פֿאַרפּאַרען אַזאַ טײ פֿון ליפּעװע צװיט, װאָס זאָל אים העלפֿן אײַנשלאָפֿן. דער טאַטע לאַכט פֿון דער מאַמעס באַבסקן טײ, זשמורענדיק דאָס זעענדיקע אױג; ער זאָגט:
— װער סע קאָן ניט שלאָפֿן פֿון גרױס אױסגערוטקײט, איך — בײַ מיר װערט דער שלאָף אָפּגענומען פֿון גרױס מידקײט.
נאָר אָט איז טאַקע אַרײַן די מאַמע, דערזען דעם טאַטן האָט זי גלײַך גענומען קאָמאַנדעװען:
— זע נאָר, משה! ערשט געקומען? װאָס זשע זיצסטו? גײ, מאַך זיך אַ קאַלטן טוש, װעסטו זיך מחיה זײַן! לױף, ניאַטעלע, מאַך אַ מאַטע פֿאַרן טאַטן! שױן געטרונקען? נו גײ, בעט אױס דאָס בעט, װעט זיך דער טאַטע לײגן. גײ, משה, לײג דיך צו. ביסט דאָך מסתּמא גוט מיד, זיך גוט אָנגעמאָרדעװעט, אַיאָ? —
— שאַ, מלכּה, פּילדער ניט. דו מאַכסט אָן אַ װינט אַרום מיר — האָט דער טאַטע גוטמוטיק געענטפֿערט. — איך װיל שױן נישט שלאָפֿן. קום בעסער אַהער, זעץ זיך צו אַ ביסל. רעד אױס אַ װאָרט אָן רעש.
די מאַמע האָט גענומען אַ קלײן בענקעלע און זיך צוגעזעצט נעבן טאַטן. מיך האָט זי אַרױסגעשיקט אין גאַס „זיך שפּילן‟. שטילערהײט האָט זי מיר אָנגעזאָגט, אַז איך זאָל זען אױפֿזוכן די „ממזרים‟ און זײ ברענגען צו שלעפּן — „שױן צײַט אָנקוקן, פֿאַר אַ גאַנצן טאָג, די שטוב‟.
~~~
אַז איך בין שױן צוריקגעקומען, איז שױן געװען גוט נאַכט. די ייִנגלעך זײַנען געשלאָפֿן, װי געהרגעטע. נאָר דער טאַטע איז נאָך אַלץ געזעסן אין הױף אױפֿן נידעריקן בענקעלע און געשעפּט פֿרישע לופֿט, אָנגעשפּאַרט מיטן קאָפּ אין דער װאַנט. װיפֿל די מאַמע האָט אים ניט געטריבן שלאָפֿן, האָט ער ניט געװאָלט גײן.
— אַז איך װיל שױן גאָר נישט שלאָפֿן — האָט ער געטענהט — דער קאַפּאַטאַס אונדזערער זאָל אַזױ קענען עסן, װי מיר גלוסט זיך שלאָפֿן. דו הערסט, מלכּה, דער קאַפּאַטאַס אונדזערער, אַ פֿײַער זוכט אים, אַז ער זעט, עס גײט אַװעק אַ טאָג מיט אַ נאַכט, און נאָך אַ טאָג מיט אַ נאַכט, די מענטשן הײבן אָן אָפּצושטײן — די אױגן קלעפּן זיך, די הענט װערן שװער און געשװאָלן װי די קלעצער, די זאַלץ ברענט די הױט, װי פֿײַער. און דאָ — די שטױסן פֿעלן װילן ניט װערן קלענער — װערט ער װי משוגע, דער ביטערער יונג. ער הײבט אָן אַרומצולױפֿן הין און הער, װי אַ װילדער. „מאַמעס“ און „מאַמעס מאַמעס‟ — פֿליִען איבער די קעפּ. שװאַרצע קאַװע און קאָניאַק גיסט מען אין אונדז װי װאַסער. ער לױפֿט פֿון אײנעם צום אַנדערן און „מונטערט‟ אונדז. ער זאָגט צו גאָלדענע גליקן. ער װעט העכערן און העכערן, און װען מען ענדיקט נאָר דאָס זאַלצן — װערט ער קאַלט װי אײַז, פֿאַרגעסט אַלע זײַנע צוזאָגעכצן, פֿאַרשטײסט — ער װערט אין גאַנצן מיט דיר אױס מחותּן. נישט ער זידלט דיך, נישט ער קען דיך אַפֿילו. הערסט װאָס כ'װעל דיר זאָגן, מלכּה? אַ ביטער שטיקל ברױט. זיך אָנגעהאָרעװעט צעזעצטערהײט. מײנסט װאָס? פֿאַרדינט אַ פּאָר פּעזעס. קײן גבֿירים װעט שױן פֿון אונדז, װײַזט אױס, נישט װערן. באַ, מען װעט זיך גײן לײגן. אפֿשר האָסטו מלכּה, עפּעס אַ שמירעכץ צו די הענט. זײ שמאַרצן מיר זײער.
די מאַמע האָט אים געגעבן עפּעס אַ קרעם, װאָס לאה שמירט מיט איר דאָס פּנים. אַלײן איז זי אַרײַן אין קיכל מאַכן פֿאַר אים די טײ פֿון ליפּעװע צװיט. אפֿשר װעט דאָס אים העלפֿן אײַנשלאָפֿן. פֿון דאָרט האָט זי מיך אַ רוף געטאָן. מיר אײַנגערױמט — אױב דער טאַטע װעט פֿרעגן, זאָל איך זאָגן: לאה נעכטיקט הײַנט בײַ דער מומע רבֿקה. מיר האָט זי געהײסן זיך לײגן אין לאהס בעטל. אין אירע רײד האָב איך דערקענט, אַז זי איז זײער אין כּעס אױף לאהן. אָבער אין דער זעלבער צײַט האָט זיך מיר געדוכט, — די מאַמע װײסט אױף זיכער, װוּ לאה איז און פֿאַר װאָס זי קומט ניט.
מיר האָט שטאַרק װײ געטאָן דער קאָפּ. איך האָב זיך געלײגט שלאָפֿן. פֿאַרן אײַנשלאָפֿן האָב איך אונטערגעהױבן דעם קאָפּ פֿון קישן און געזען: דאָס עלעקטרישע לעמפּל איז אַרומגעװיקלט מיט אַ צײַטונגס־פּאַפּיר, צוגעטשעפּעט מיט אַ קלעמערל פֿון דער װעש. דער טאַטע ליגט אין בעט — די מאַמע זיצט בײַם טיש, פּונקט אונטערן שײַן פֿונעם לעמפּל. דעם קאָפּ אָנגעשפּאַרט אױף בײדע הענט. איך הער װי דורכן שלאָף: „...אַזאַ פּאַרשיװע מױד... קײן מאָל איר ניט געשטערט, איר אין װעג געשטאַנען... װוּ געװאָלט — געגאַנגען, װאָס געװאָלט — געטאָן. עסן האָט איר געפֿעלט? נעמען און אַװעק פֿון שטוב. אַפֿילו נעכטיקן נישט קומען...“
װאָס אַ מאָל האָט זי גערעדט שטילער. כ'װאָלט געשװאָרן — זי װײנט. פֿון בעט האָט זיך דערהערט אַ כראָפּ: דער טאַטע איז געשלאָפֿן.
That day was remarkable for two reasons: Leah left, and Papa came home to sleep. I remember that day from its very beginning. It went like this: I was asleep next to my mother in my parent’s big, marital bed. Yankl and Berl slept together on one little bed and Leah slept on the other, all by herself like a princess. The apartment was still dark. Mama lay there for a little with open eyes. She had just woken up, and you could tell because right after she woke up her face did not frown so pointedly, the deep creases at the sides of her mouth weren’t so pronounced, and neither were the many, delicate wrinkles around her eyes, which, when she was angry, fractured like splintering glass. No. Mama never woke up angry. Sometimes she even smiled as if she’d been dreaming happy dreams. One time, looking at her through half-shut eyes, I even thought I heard her humming a tune. But maybe I just dreamed that.
Mama yawned her fill then sat up. She searched for her worn-out zapatillas, her sapatizhes, and as soon as her feet touched the floor, her face lost its early-morning restfulness, the roomy breadth of dreams. It became severe and delicately wrinkled. She started complaining that we slept too much, that she was tired of carrying two healthy brats on her back. All they knew how to do was run around the street, tearing their pants, wearing out their zapatillas. She yelled at Leah that she’d be late for work, that she’d lose that little job of hers — not like it did much good anyway, since she spent all her money on silk socks, lipstick, and nail polish.
Cursing, complaining, Mama went out to the courtyard. I heard her dragging the trash cans to the gate, heard her washing at the courtyard tap, pumping the Primus stove, banging the yerba and sugar cans. Having washed up, she returned to the room. Her anger had abated somewhat. At the mirror on the cupboard door she combed her sparse, grey-blonde hair, its ends red and frayed from a bad perm.
“Get up Nyatele,” she said, no longer angry. “Make Leah and the boys something to drink.” (Take the anger away and the brats were “boys” again.). “Fry up a couple berenjenas for lunch and I’ll bring something from the mercado.”
Mama had a stall at the mercado. There she sold little pieces of silk, wool, canvas —scraps of fabric she bought by the kilo and sorted in her little room: silk to silk, wool to wool, canvas to canvas. That little room—“the tsimerl” — was her warehouse and her treasury. Every evening she would retreat to the room and work till late at night. I was her only assistant. She wouldn’t let the boys in or all hell would break loose. Once they snuck in, made a giant ball from a pack of rags and started throwing it and kicking it around. If Mama hadn’t come back in time, they would’ve made a real mess. Leah wouldn’t set foot in there for all the money in the world: the tsimerl used to be a shed — there was no floor and it stunk of musty rags and mice.
~~~
Once Mama left, the apartment was quiet for a while. The boys sat on their bed and played with their figuritas. The clock struck seven and, as if that was a sort of signal, the quiet gave way to the day’s normal commotion. The boys started fighting over the figuritas and their struggle became so violent that the iron bed danced and groaned beneath them. Leah sat up and, her eyes still half-closed, took a shoe and threw it at them. Then, barefoot and wearing nothing but a black silk slip, she went out into the courtyard to wash. When she came back, I served her the first maté of the day.
“Nyata,” she said to me, taking the maté, “run and get me my needle and thread. I have a loose stitch in my socks. The ones that cost 2.90!” I knew those socks. They were packed in a nice little box and had been given to her by “her dark friend,” as we called him, the guy she went dancing with every Sunday afternoon at the matinées — the guy who Mama told that if she caught him and Leah standing in the dark at the gate to the street, she would pour boiling water on him, and as for Leah — she’d break her arms and legs and then she wouldn’t feel like dancing anymore. I knew but pretended I didn’t. If Leah said two pesos ninety cents, then that’s how much she paid: she told me to bring her needle-and-thread, so I did. 6 6 Though these numbers could be interpreted as referring to the weight of the yarn, the context here implies that 2.90 refers to the price: two pesos, ninety centavos. Perhaps in an attempt to hide their origin as a gift, Leah names the price herself.
And so with just a couple minutes before work, Leah mended her socks like she did every morning. Waking up a couple minutes earlier — that wouldn’t do. No matter what tricks Mama pulled, like turning the clock fifteen minutes forward — whether walking to school or running to work, we knew that the clock was set back 15 minutes. And still we were late every time.
Leah stood with her back to the wall and one foot propped on the chair — and I, maté in hand, stared at her and didn’t know why. My sister was the prettiest girl on the block — everyone said so. She could be walking down the street with a whole group of girls, but they’d only look at her. Her socks weren’t always intact, but she always had a manicure. She did her lipstick in the shape of a heart. She was blonde, not very tall, with thin hips and small, peaked breasts that always poked through her sweater or blouse. She often complained to me that she didn’t want to waste her life sitting around in that miserable one-room apartment, with a mother who did nothing but curse and moan and with a father who, if he was ever even home, sat silently or slept. “I just feel bad for you, Nyatita,” she’d say.
That morning, as she was standing there with one foot on the chair, mending her sock, I thought she’d say something like that. And it seemed to me she’d say something else, too. Something very important both for me and for her. But what she said was:
“Nyatita, tell Mama I won’t be home for lunch.” And then she was gone.
I did everything Mama told me to. I gave my little brothers something to drink and they went right out to the street. I cleaned up the apartment and then I started on lunch. Mama loved to read old magazines (we never bought new ones) and in one of them she’d read of the great nutritional potential of berenjenas. They were blue tomatoes, and very cheap, especially in the summer. 7 7 In Romanian, “pătlăgea” refers to both tomatoes and eggplants. The two are distinguished by the adjectives “roșie” (“red”) and “vânătă” (“dark blue, purple”). As such, it seemed that Pinzón’s “bloyer pomidor” (“blue tomato”) could be simply a gloss of “berenjena” (“eggplant”). Further research, however, determined that this phrase was not in common usage. It is absent, for example, from Shechter’s Geviksn-velt in Yidish, which contains many other words for eggplant. As such, I have decided to leave the phrase as “blue tomato,” which evokes the size and shape of the particular eggplants that the family ate. All you had to do was roast them, then chop them up with some oil and some onion, and they were ready to eat, just like that. If there was something else to eat, then that was the appetizer. If there was some left over, then we ate it with bread and washed it down with maté. That was our favorite dish. If you came into our kitchen you’d always find berenjenas: roasting on the fire, chopped up on the cutting board. And whoever came in couldn’t resist giving them a couple chops with the cleaver.
By the time Mama came home, the berenjenas were ready to eat. The kitchen table was covered with newspaper. Mama brought home a piece of sausage and a sour pickle. The two of us sat in the little wooden kitchen and feasted. She spoke to me like an equal and told me the mercado gossip. That’s how I found out which woman had gotten an abortion because she was tired of having children. Or that a certain lady had caught her husband with a shiksa and got a fur coat for her trouble. She told me all this plainly, without hemming and hawing, in a language spiced with jokes and quips. It was on account of those quips that she was embroiled in quarrels with half the women in the mercado. Not like it bothered her. She could always find a new friend and soon enough they’d be inseparable, know every little thing about the other. Then they’d start fighting too. Once she was done eating, Mama went off to meet one such friend. She even told me: I’m going to see Gitl. There’s something I need to find out right away. When there was something my Mama had to “find out right away,” that meant she was pretty far along in the friendship.
I wanted to leave the kitchen as soon as possible so I hurried with the dishes. In the summer — my Mama would say — you could bake pastry on its sheet-metal roof. I did the dishes quickly and sang the tango Leah had brought back from last Sunday’s matinée:
“I’ve tasted every love
my poor body can take no more
my soul feels nothing now
but love for my holy maaa-ma.”
The courtyard gate creaked open. Someone was walking on the patio. I looked through the kitchen window.
“Papa’s home!” He walked to our apartment with heavy, broad, somewhat unsteady steps. I ran up to meet him and I was so happy I didn’t know what to do. He was happy to see me too, but we didn’t hug or kiss. We rarely hugged, let alone kissed. He lay his big, coarse hand on my shoulder, gave me a kind, bashful smile, looked at me with his seeing eye while the other one, the blind one, squinted as if it was looking into the sun. After a short while he sat down on a low, straw stool and rested his broad back against the wall. I served him hot, foaming matés, one after the other.
Slowly, methodically, he asked me about Mama, about Leah, about the boys, and after each answer he let out a long, satisfied: “I see...”
As though I’d told him earth-shattering news and not the mundane happenings of our lives, which he knew just as well as I did.
I looked at him and thought: why is he like this? Why was he never strict, never mean like other fathers? Why didn’t he make sure the house was in good order? Why did he let Mama run around all day, too busy to take care of the household, of us? She was even too busy to send the boys to school,wearing clean, white smocks, like the other kids from the block. And there was something going on with Leah for sure. And what did he do? He sat there, and the fact that our home wasn’t decent didn’t bother him at all. In fact, nothing bothered him. It was all alright as far as he was concerned. He was always so kind and lethargic when he came home and he always smelled sharply of raw fur. That day, he had come back from working ten days in a row, salting furs on the keel of a ship that would take them away to somewhere on the other side of the ocean. He’d worked ten days without stopping, earned a couple pesos, and then come home to rest. But, like it always was when he came home, he was too tired to fall asleep. When he was in such a state, Mama would brew him a tea with linden flowers, which would help him fall asleep. He’d laugh at her old wives’ remedy and squint with his seeing eye. He’d say:
“There are people who can’t sleep because they’re too well rested. But me... Exhaustion takes my sleep away.”
But just then Mama entered. When she saw Papa there, she immediately started giving orders:
“Well look at that: it’s Moyshe! Just got back? Why are you sitting here? Go, go take a cold shower. You’ll feel better! Nyatele, go make your papa a maté! Oh, you’ve already had one? Well then get the bed ready for him. Go, Moyshe, lie down. You must be really tired. I bet you’ve worked yourself half to death.”
“Sha, Malke. Not so loud. You’re making such a fuss over me.” Papa answered good-naturedly. “I don’t want to sleep yet. Why don’t you come sit down a while and we can have a nice, relaxed talk.”
Mama took a stool and sat down next to him. She sent me out to the street to “play,” telling me quietly to find the “little bastards” and send them home so they’d see the inside of the apartment at least once that day.
~~~
It was late at night when I came back. The boys were sleeping like the dead. But Papa was still sitting in the courtyard on a low stool with the back of his head against the wall, taking in the fresh air. Mama tried to get him to go to bed but he would not go.
“You know, I don’t even want to sleep anymore.” He said, “and I hope the capataz can eat as much as I want to sleep. You hear me Malke? He can go to hell. We work day and a night, then another day, and another night, and he notices we’re slowing down. Our eyes start closing, our hands become swollen and heavy like blocks of wood. The salt burns our skin like fire. And he sees that the piles of fur aren’t getting any smaller and then he just goes crazy. He starts running around like a lunatic, cursing us with ‘your mother this, your mother’s mother that.’ He pours us black coffee and cognac as though they were water. He runs from one person to the next, ‘encouraging’ us. He promises us all sorts of rewards, higher and higher wages. But then, once the salting was done — he goes cold as ice. Forgets all his promises. Not buddy-buddy anymore, no. He doesn’t curse at us either. It’s like he doesn’t even know us. Do you hear what I’m saying to you, Malke? A bitter piece of bread. Working myself to pieces for a couple pesos. And for what? It doesn’t look like we’ll be rich any time soon. Bah, I’ll go lie down. Malke, maybe you have some sort of cream for my hands? They really hurt.”
Mama gave him some cream Leah used on her face. She went off to the kitchen to make him linden flower tea. Maybe that would help him sleep. She called me in and whispered that if Papa asked I should tell him: Leah was spending the night at Aunt Rifke’s. And she told me to sleep in Leah’s bed. I could tell as she spoke that she was very angry at Leah. But at the same time it seemed she knew for sure where Leah was, and why she wasn’t coming home.
My head really hurt. I lay down in bed. But before I fell asleep, I lifted my head from the pillow and saw: the electric lamp, its newspaper shade clamped together with a clothespin; Papa was lying in bed; Mama sat at the table under the lamplight. She held her head in both hands. I heard, as if through sleep: “...disgusting girl...never bothered her...never got in her way...went wherever she wanted, did whatever she liked. Did she ever go hungry? And now she’s up and left home. Didn’t even come back to sleep...”
Little by little her voice went quiet. I could have sworn she was crying. I heard snoring from the bed: Papa was sleeping.
