Dec 12, 2016
Ale kluge geyn tsu fus, ale naronim forn in karetes. The intelligent walk by foot, while the fools ride in carriages. Image via Shulamit Seidler-Feller
INTRODUCTION
Yiddish Word of the Month is an ongoing feature of In geveb’s pedagogy section, where brother-and-sister team Shaul and Shulamit Seidler-Feller break down a Yiddish word into its various meanings and idiomatic usages. You can find more entries on their Tumblr.
Fus - פֿוס \FUS\ Noun \ Masculine \ Pl. Fis: A foot (both a measure of length and part of human anatomy), leg.
Pronunciation: Play this clip to hear a native Yiddish speaker use this word in conversation.
Interestingly, because the speakers of some dialects of Yiddish had difficulty distinguishing “s” from “sh” — in what’s called “the territory of hissing-hushing confusion” — it was necessary, according to Weinreich, for those speakers to explain what was meant when they tried to pronounce the word fis (either fis [פֿיס] as “feet” or fish [פֿיש] as “fish”) by adding on a Belorussian translation at the end. Thus, fisnohe (leg of cow; see below) is really a combination of fis (Yiddish for “feet”) and nohe (Belorussian for “feet”), while fisribe (fish) is really a combination of fish (Yiddish for “fish”) and ry’ba (Belorussian for “fish”). This way, you can’t mix up the meaning, even if you hear a “sh” when you were expecting a “s,” or vice versa…
Synonym: regel (רגל).
German equivalent: der Fuß.
Etymology: The word derives from Middle High German “vuoz,” from Old High German “fuoz,” ultimately from Proto-Germanic *fōts and from the Proto-Indo-European root *pṓds before that. Because the root goes back so far, cognates abound: Afrikaans “voet,” Ancient Greek poús, podós, Catalan “peu,” Danish “fod,” Dutch “voet,” Faroese “fótur,” French “pied,” Gothic “fotus,” Hindi pā̃v, Icelandic “fótur,” Italian “piede,” Latin “pēs, pedis,” Latvian “pēda,” Lithuanian “pēda,” Luxembourgish “Fouss,” Middle Dutch “voet,” Modern English “foot,” New High German “der Fuß,” Norwegian “fot,” Old Dutch “fuot,” Old English “fōt,” Old Frisian “fōt,” Old Norse “fótr,” Old Saxon “fōt,” Persian pâ, Polish “pieszo, piechota,” Portuguese “pé,” Romanian “piez,” Russian pod, Sanskrit pád, Sardinian “pee, pei,” Scots “fit,” Sicilian “pedi,” Spanish “pie,” Swedish “fot,” and West Frisian “foet.”
Derivatives of fus:
פֿוסגייער (fusgeyer) or צופֿוסגייער (tsufusgeyer) - a pedestrian
פֿוסבאָליסט (fusbolist) - a soccer player
פֿוספֿאָלק (fusfolk) - a footman
אַכטפֿוס (akhtfus) - an octopus
שוואַרץ-פֿוסיקע וויזעלע (shvarts-fusike vizele) - an American ferret (lit., a black-footed weasel)
דרײַפֿוס (drayfus) - a three-legged cooking pot, tripod
פֿיסנאָהע (fisnohe) or פֿיסנאָגע (fisnoge) - jellied calves’ feet (yum!)
פֿוסבענקל (fusbenkl) - a footstool
פֿוסבאָל (fusbol) - soccer, a soccer ball
פֿוסדרוק (fusdruk) - a footprint
פֿוספֿינגער (fusfinger) - a toe
פֿוסנאָגל (fusnogl) - a toenail
פֿוסרינג (fusring) - an anklet
פֿוסטריט (fustrit) - a footstep
פֿוטבאָל (futbol) - American football, a football
קוביקפֿוס (kubikfus) - a cubic foot
קוואַדראַטפֿוס (kvadratfus) - a square foot
דרײַפֿיסיק (drayfisik) - tripodal
קורצפֿיסיק (kurtsfisik) - short-footed
איינפֿיסיק (eynfisik) - with one foot
צופֿוס (tsufus) - on foot
צופֿוסנס פֿון (tsufusns fun) - at the foot of
Maccabi Czernowitz football team in the 1920’s, via the Jewish Bukovina Czernowitz Blog
Phrases with fus:
- אַרײַנשטעלן אַ פֿוס (araynshteln a fus) - to participate in society (lit., to contribute one’s foot)
- אַרויסשטעלן אַ כּשר חזיר פֿיסל (aroysshteln a kosher khazer fisl) - to show only the good parts (lit., to stick out a kosher-looking pig foot; see Wex for an explanation of this expression)
- אַוועקשטעלן דעם פֿוס (avekshteln dem fus) - to be stubborn (lit., to put one’s foot down)
- באַרימען זיך ווי דער חזיר מיט זײַן פֿיסל (barimen zikh vi der khazer mit zayn fisl) - to gloat, boast (lit., to boast like a pig with its foot; see above)
- פֿאַרדרײען זאָל ער מיט די פֿיס (fardreyen zol er mit di fis!) - may his feet be twisted!
- פֿאַרוואַרפֿן מיט די פֿיס (farvarfn mit di fis) - to kick the bucket (lit., to kick out one’s feet)
- פֿילן ווי דער גרונט גליטשט זיך פֿון אונטער די פֿיס (filn vi der grunt glitsht zikh fun unter di fis) - to feel as though one’s foundation is slipping from under one’s feet
- הענגען בײַ איין פֿוס (hengen bay eyn fus) - to be in a bad way (lit., to hang by one foot)
- האָבן ארײַנגעדרייטע פֿיס (hobn arayngedreyte fis) - to be pigeon-toed (lit., to have inward-turning feet)
- האָבן ארויסגעדרייטע פֿיס (hobn aroysgedreyte fis) - to be penguin-toed (lit., to have outward-turning feet)
- האָבן פֿיס ווי אַ מרכא-טפּכא (hobn fis vi a merkhe-tipkhe) - to be knock-kneed (lit., to have feet shaped like two Torah cantilation marks; see here for their shape)
- האָבן קדמא ואזלא פֿיס (hobn kadme veazle fis) - to be bow-legged (lit., ibid.)
- האָבן קרומע פֿיס (hobn krume fis) - to be knock-kneed (lit., to have crooked feet)
- קריגן קאַלטע פֿיס (krign kalte fis) - to get cold feet
- לעבן אויף אַ ברייטן פֿוס (lebn oyf a breytn fus) - to live well (lit., on a broad foot/foundation)
- לייגן קלעצער פֿאַר די פֿיס (leygn kletser far di fis) - to lay stumbling blocks before (someone else’s) feet
- נעמען די פֿיס אויף די פּלייצעס (nemen di fis oyf di pleytses) - to take to one’s heels (lit., to put one’s feet on one’s shoulders)
- נישט האָבן אין קאָפּ וואָס יענער אין קליינעם פֿינגער פֿון לינקן פֿוס (nisht hobn in kop vos yener in kleynem finger fun linkn fus) - to be intellectually inferior (lit., to not have in one’s head what the other has in the small toe of his left foot)
- נאָכגיין פֿוסטריט (nokhgeyn fustrit) - to follow on the heels of
- אָנכאַפּן גאָט בײַ די פֿיס (onkhapn Got bay di fis) - to feel like God owes you (lit., to grab God by the feet)
- אויפֿשטיין מיטן לינקן פֿוס פֿון בעט (oyfshteyn mitn linkn fus fun bet) - to get up on the wrong side of the bed (lit., to stand up from bed with the left foot)
- אויסציען די פֿיס (oystsien di fis) - to pass away (lit., to stretch out one’s feet; see here for the similar phrase ליגן מיט די פֿיס צו דער טיר [lign mit di fis tsu der tir])
- שטעלן פֿיס (shteln fis) - to stride ahead
- שטעלן אויף די פֿיס (shteln oyf di fis) - to make self-supporting, to make to stand upright, heal
- שטיין אויף די אייגענע פֿיס (shteyn oyf di eygene fis) - to be self-reliant, free (lit., to stand on one’s own feet)
- שטיין אויף איין פֿוס מיט (shteyn oyf eyn fus mit) - to be on even footing with
- שטיין אויף הינערשע פֿיס (shteyn oyf hinershe fis) - to have a shaky foundation (lit., to stand on chicken feet)
- שטיין ווי אַ גולם אויף ליימענע פֿיס (shteyn vi a goylem oyf leymene fis) - to stand like an idiot on clay feet
- טרעטן דאָס געזעץ מיט די פֿיס (tretn dos gezets mit di fis) - to trample on the law with one’s feet
- צעטרעטן ווי אַ וואָרעם אונטער די פֿיס (tsetretn vi a vorem unter di fis) - to tread on (someone/something) like a worm underfoot
- אונטערשטעלן אַ פֿיסל (untershteln a fisl) - to trip someone up, fool, play a trick
- וואַרפֿן דעם גט פֿאַר די פֿיס (varfn dem get far di fis) - to resign (lit., to throw a writ of divorce before the feet of; an image taken from the Mishnah in Gittin 8:1)
- זײַן נייטיק ווי אַ הונט דער פֿינפֿטער פֿוס (zayn neytik vi a hunt der finfter fus) - to be as necessary as a fifth foot on a dog
- זײַן גרינג/לײַכט אויף די פֿיס (zayn gring/laykht oyf di fis) - to be light on one’s feet
- זײַן אויף אַ גוטן/פֿרײַנדלעכן פֿוס מיט (zayn oyf a gutn/frayndlekhn fus mit) - to be on friendly terms with (lit., to be on a good/friendly foot with)
- זײַן שוין מיט איין פֿוס אין קבר (zayn shoyn mit eyn fus in keyver) - to be old or sickly (lit., to already have one foot in the grave)
- אַ פֿוס אין שטוב, אַ פֿוס אין גרוב (a fus in shtub, a fus in grub) - to be with one foot in the grave (lit., one foot in the house, one foot in the grave)
- דער קאָפּ אין גושן, די פֿיס אין מצרים (der kop in Goyshn, di fis in Mitsrayim) - to be unaware (lit., to have one’s head in Goshen [outside Egypt] and one’s feet in Egypt)
- עס גייט נישט צו פֿוס (es geyt nisht tsu fus) - it doesn’t work (lit., it doesn’t walk)
- איין פֿוס אָנגעטאָן, איין פֿוס באָרוועס (eyn fus ongeton, eyn fus borves) - to be incompetent (lit., one foot shod, the other barefoot)
- הענג איך בײַם קאָפּ, הענג איך בײַ די פֿיס (heng ikh baym kop, heng ikh bay di fis) - to be totally resigned/indifferent to one’s fate (lit., whether I hang by my head or by my feet)
- דאָרט וווּ דער מלך גייט צו פֿוס (dort vu der meylekh geyt tsu fus) - the toilet (lit., [the only place] where the king goes by foot)
- פֿערדס פֿוס פּאָטקעוועס אייניקלס נאָגל (ferds fus potkeves eynikls nogl) - a distant relation (lit., your horse’s foot’s horseshoe’s grandchild’s nail)
- מיטן רעכטן פֿוס (mitn rekhtn fus!) - good luck! (lit., with the right foot!)
- צעברעך אַ פֿוס (tsebrekh a fus!) - break a leg!
- פֿון קאָפּ ביז די פֿיס (fun kop biz di fis) - from top to bottom (lit., from head to feet)
- כל-זמן די פֿיס טראָגן (kol-zman di fis trogn) - as long as I can (lit., as long as my feet carry me)
- מיט הענט און פֿיס (mit hent un fis) - entirely, all over (lit., with hands and feet)
- אויף איין פֿוס (oyf eyn fus) - hastily, off-hand (lit., on one foot; see bShabbat 31a)
- זינט איך שטיי אויף מײַנע פֿיס (zint ikh shtey oyf mayne fis) - my entire life (lit., since I began standing on my feet)
Shteyn oyf hinershe fis. To have a shaky foundation (lit., to stand on chicken feet). via flickr
Expressions with fus:
דער אמת האָט פֿיס, איז ער אַנטלאָפֿן; דער שקר האָט נישט קיין פֿיס, איז ער דאָ געבליבן.
Der emes hot fis, iz er antlofn; der sheker hot nisht keyn fis, iz er do geblibn
Truth has feet, and so it flees; falsehood has no feet, and so it stays put (the foot imagery here is based on the Talmud in bShabbat 104a).
ווען מען האָט נישט אין קאָפּ, האָט מען אין די פֿיס.
Ven men hot nisht in kop, hot men in di fis
Let your head save your heels; plan ahead (lit., When you have nothing in the head, you have it in the feet).
וואָס טויג דער גוטער קאָפּ, אַז די פֿיס קענען אים נישט טראָגן?
Vos toyg der guter kop, az di fis kenen im nisht trogn
What good is a good head as long as the feet cannot carry it (said of a smart person who is too sick to go anywhere)?
בעסער אַ קרומער פֿוס איידער אַ קרומער קאָפּ.
Beser a krumer fus eyder a krumer kop
Better a crooked foot than a crooked mind.
די פֿיס טראָגן וווּ דער קאָפּ זאָל רוען.
Di fis trogn vu der kop zol ruen
The feet of a man carry him to where his head would like to rest.
The expression has rabbinic parallels in bMakkot 10b (בדרך שאדם רוצה לילך, בה מוליכים אותו - the way that a person wants to walk - on that very road is he led) and bSukkah 53a (רגלוהי דבר איניש, אינון ערבין ביה, לאתר דמיתבעי, תמן מובילין יתיה - the legs of a man - they are his cosigners; to the place that he wants to go - there do they lead him). Similarly, A krumer kop firt di fis in krume vegn (אַ קרומער קאָפּ פֿירט די פֿיס אין קרומע וועגן) - A corrupt mind leads the feet on corrupt paths.
די קאַץ האָט ליב פֿיש, נאָר זי וויל זיך די פֿיס נישט אײַננעצן.
Di kats hot lib fish, nor zi vil zikh di fis nisht aynnetsn
The cat likes fish but she doesn’t want to wet her paws (see an illustration of this proverb here).
אַ סוחר פֿאָרט אויף ירידים, אַ בעטלער גייט צו פֿוס.
A soykher fort oyf yeridim, a betler geyt tsu fus
A merchant rides to the markets, a beggar walks by foot.
אַלע קלוגע גיין צו פֿוס, אַלע נאַראָנים פֿאָרן אין קאַרעטעס.
Ale kluge geyn tsu fus, ale naronim forn in karetes
The intelligent walk by foot, while the fools ride in carriages (on the model of “Nice guys finish last”).
הענגט מען אויף איין פֿוס, זאָל מען שוין אויפֿהענגען אויף ביידע.
Hengt men oyf eyn fus, zol men shoyn oyfhengen oyf beyde
Don’t do a half job (lit., If you’re already hanging by one foot, you should really hang by both). Similar to the Hebrew expression Im kevar, az kevar (אם כבר, אז כבר) (lit., If already, then already).
אַ ייִד, אַז ער צעברעכט אַ פֿוס, זאָגט ער: אַ גליק וואָס איך האָב דעם אַנדערן נישט צעבראָכן! צעברעכט ער ביידע, זאָגט ער: אַ גליק וואָס איך האָב דעם קאַרק נישט צעבראָכן!
A Yid, az er tsebrekht a fus, zogt er: a glik vos ikh hob dem andern nisht tsebrokhn! Tsebrekht er beyde, zogt er: a glik vos ikh hob dem kark nisht tsebrokhn
A Jew, when he breaks a foot, says: what luck that I didn’t break the other one! If he breaks both, he says: what luck that I didn’t break my neck! (An expression of Jewish optimism.)
אַ פֿערד אויף פֿיר פֿיס ספּאָטיקעט זיך, ובפֿרט אַ מענטש מיט איין צונג.
A ferd oyf fir fis spotiket zikh, ubifrat a mentsh mit eyn tsung
No one is infallible; mistakes will happen (lit., A man with one tongue is even more likely to flounder than a horse with four legs).
ווער עס האָט מיידלעך, דער האָט די פֿיס געשוואָלן; ווער עס האָט זין, דער האָט די פֿיס אויף שטאָלן.
Ver es hot meydlekh, der hot di fis geshvoln; ver es hot zin, der hot di fis oyf shtoln
He who has girls has swollen feet; he who has sons has his feet on steel (in other words, he’s secure).
Similarly, Bay a meydl oyf der khasene, vern di fis geshvoln; bay a yingl oyf der khasene, halt men di fis oyf shtoln (בײַ אַ מיידל אויף דער חתונה, ווערן די פֿיס געשוואָלן; בײַ אַ ייִנגל אויף דער חתונה, האַלט מען די פֿיס אויף שטאָלן) - In the case of a girl at her wedding, one’s feet become swollen; in the case of a boy at his wedding, one holds up one’s feet on steel. Both expressions convey the sense, encountered throughout the Yiddish proverbial genre, that raising daughters is much more difficult and worrisome than raising sons.
מיט איין פּאָר פֿיס קען מען נישט טאַנצן אויף צוויי חתונות.
Mit eyn por fis ken men nisht tantsn oyf tsvey khasenes
A man can do no more than he can (lit., A man cannot dance at two weddings with one pair of legs).
Similar, of course, to the expression Me ken nisht tantsn oyf tsvey khasenes mit eyn tokhes (מע קען נישט טאַנצן אויף צוויי חתונות מיט איין תחת). . .
דער קאָפּ צו דער ערד, די פֿיס צום קלויסטער!
Der kop tsu der erd, di fis tsum kloyster
The head is [almost] in the ground, and yet the feet are in the church! (Said of an older person who nevertheless decides to convert to Christianity in his old age.)
זונטיק אַ גאַסט, מאָנטיק אַ לאַסט, דינסטיק נישט פֿריש, מיטוואָך געמאַכט פֿיס!
Zuntik a gast, Montik a last, Dinstik nisht frish, Mitvokh gemakht fis
Sunday a guest, Monday a pest (lit., burden), Tuesday not fresh, Wednesday get lost! (An expression of Jewish hospitality.)
איך האָב דיך אין דר'ערד מיט די פֿיס פֿאַרקערט!
Ikh hob dikh in dr’erd mit di fis farkert
I wish you into the ground with your feet backwards!
איך זאָל דיר זען אויף איין פֿוס און דו מיר מיט איין אויג!
Ikh zol dir zen oyf eyn fus un du mir mit eyn oyg
May I see you on one leg and may you see me with one eye! (A brilliant curse, if I ever heard one.)
וויפֿל יאָר ער איז געגאַנגען אויף די פֿיס זאָל ער גיין אויף די הענט, און די איבעריקע זאָל ער זיך שאַרן אויפֿן הינטן!
Vifl yor er iz gegangen oyf di fis zol er geyn oyf di hent, un di iberike zol er zikh sharn oyfn hintn
As many years as he’s walked on his feet let him walk on his hands, and for the rest of the time he should slither on his behind!
For more expressions involving the word fus, see the YWOTW editions of shteyn, shukh, shul, and tretn.
Clever religious Jewish wordplays involving fis:
ווען איז בײַ אַ הונט אַ יום טוב? אַז מען צעברעכט אים אַ פֿוס.
Ven iz bay a hunt a yontef? Az men tsebrekht im a fus
When does a dog have a holiday? When one breaks one of his feet. This witty expression plays on the fact that the three major pilgrimage holidays in Judaism are referred to as the shalosh regalim (שלוש רגלים)—lit., the three legs. Therefore, if one breaks one of a dog’s legs, he is left with only three—shalosh regalim—and thus “has a holiday.” It’s probably not such an enjoyable holiday for him, come to think of it. . .
לפיכך—נעמט מען דעם פֿוס אין דער האַנט אַריין.
Lefikhekh—nemt men dem fus in der hant arayn
lit., Therefore—one takes one’s foot by the hand. This expression plays on the fact that in the Passover Haggadah, towards the end of the “Maggid” section, a prayer beginning “Lefikhakh” (לפיכך)—Therefore—appears with the instructions that one is supposed to lift one’s kos (כוס)—cup of wine—into one’s hand when one recites the following paragraphs. To a person who doesn’t know how to read Hebrew, however, the Hebrew word kos looks like Yiddish fus (פֿוס), and thus he is led to believe that one must lift one’s foot as one recites the prayer. . .
A soykher fort oyf yeridim, a betler geyt tsu fus. A merchant rides to the markets, a beggar walks by foot. Image via YIVO
Fus in a sentence:
יעדן טאָג, ווען איך קום אַהיים, צעשנורעווע איך מײַנע שיך, נעם איך אַ גלעזל בראָנפֿן אין האַנט אַרײַן, זעץ איך זיך אויפֿן פֿאָטערשטול, און שטעל איך מײַנע פֿיס אויפֿן פֿוסבענקל.
Yedn tog, ven ikh kum aheym, tseshnureve ikh mayne shikh, nem ikh a glezl bronfn in hant arayn, zets ikh zikh oyfn fotershtul, un shtel ikh mayne fis oyfn fusbenkl
Every day, when I come home, I untie my shoes, take myself a small glass of whiskey, sit down in my easy chair, and put my feet up on my footstool.
Use fus in your own sentence today!
